Archeologie aan het voetlicht binnen de gemeente Moerdijk

Er zijn verschillende mogelijkheden voor de gemeente om het unieke archeologisch erfgoed te versterken en te gebruiken voor de lokale bevolking en bezoekers. De gemeente kan archeologie visualiseren in het straatbeeld door middel van specifieke aanpassing van ruimtelijke ontwerpen.

daarnaast kan men archeologisch erfgoed aan het voetlicht brengen door het erfgoed te presenteren aan een groter publiek. Alhoewel er relatief weinig opgravingen hebben plaatsgevonden, kunnen al gedane of verwachte archeologische vondsten op verschillende manieren worden gepresenteerd.

8.3.1. Archeologie in het straatbeeld.

Visualisatie van het archeologisch erfgoed heeft verschillende voordelen. Allereerst kan die interesse leiden tot een grotere participatie van bewoners binnen historische en archeologische verenigingen zoals de heemkunde of de Archeologische Werkgroep Nederland (AWN). Daarnaast kan een visualisatie eveneens een uitgangspunt vormen bij de presentatie van en educatie over het gemeentelijke erfgoed. Beide gevolgen vormen daardoor tevens een basis voor de verdere bescherming van het erfgoed van en geschiedschrijving over de gemeente Moerdijk. Hieronder worden enkele mogelijkheden gepresenteerd die in dit kader van nut kunnen zijn voor de gemeente en haar inwoners.

Ruimtelijke reconstructies. De meest opvallende manier om het verleden te verbeelden zijn ruimtelijke archeologische reconstructies. Deze bouwwerken geven aan hoe een bepaalde plek er in het verleden uitzag. Vaak zijn dergelijke reconstructies beperkt tot parken waarbij de aangetroffen situatie op een andere plek wordt nagebouwd. Goede voorbeeld in Nederland zijn de themaparken HOME te Eindhoven en Archeon te Alphen aan de Rijn. Een goed voorbeeld van een reconstructie op de oorspronkelijke locatie zelf is bijvoorbeeld de Romeinse Haventempel te LVR-Archäologischer Park Xanten. Van de voormalige tempel heeft men slechts de funderingen opgegraven. Op basis hiervan is een beperkt gedeelte van het bovengrondse bouwwerk gereconstrueerd. Dit bouwwerk herroept het effect van het oude gebouw.

De fundamenten van de zogenaamde Duiventoren of Noordtoren in Zevenbergen zijn voorbeeld van een ruimtelijke reconstructie. De presentatie van deze vondst, een duidelijk voorbeeld van de welvaart ten tijde van de Late Middeleeuwen, kan echter worden verbeterd door aanpassingen in de hoogte. Hierdoor wordt de locatie van de toren duidelijk, met name ten opzichte van het oude centrum.

Vlakke reconstructies. Ruimtelijke reconstructies, zij het gedeeltelijke of geheel, zijn echter vaak lastig te plaatsen in de bebouwde kom. Een andere optie is het zichtbaar maken van grondsporen of fundamenten. Dit kan door het licht opmetselen van de fundamenten of grondsporen zodat het nog een ietwat driedimensionaal karakter heeft. Een andere optie is dat deze sporen zichtbaar worden in het plaveisel.

Deze optie kan worden toegepast om de verdwenen stadsmuur van Zevenbergen of om de verdwenen delen van de vestingwerken van Klundert te visualiseren in het straatbeeld.

Kunst. Kunstwerken zijn een goede manier om het verleden te visualiseren. De afbeeldingen wekken de nieuwsgierigheid op van de voorbijgangers met name als er een uitleg bij staat. Deze verbeeldingen van het verleden kunnen gebruikt worden om bepaalde belangrijke plekken te markeren die wijzen op een speciaal bodemarchief in de nabijheid. Bijvoorbeeld verschillende van de archeologische parels van de gemeente kunnen door middel van een kunstwerk gemarkeerd worden.

Dit hoeft niet alleen in de vorm van beelden te zijn, maar kunnen ook min of meer decoratieve informatieborden. Dit type verbeelding kan een goed middel zijn om de lokale bewoners te enthousiasmeren voor een verdieping in de lokale geschiedenis.

Bijvoorbeeld kunnen kunstwerken worden ingezet om een herinnering te zijn aan de vondst het mannetje van Willemstad, het verleden van Zevenbergen of de bedevaart naar Niervaart.

8.3.2.Toerisme en recreatie

In het Beleidsplan Toerisme & Recreatie van de gemeente Moerdijk wordt er aandacht besteed aan het verleden, d.w.z. aan cultuurhistorie (Gemeente Moerdijk 2005). Dit is echter met name gericht op de exploitatie van drie gebouwen, de forten de Hel en Sabina Henrica en het Mauritshuis te Willemstad. De andere kernen blijven daarbij relatief achter, terwijl ook voor deze kernen een verhaal te vertellen is. Hier valt dus grote winst te halen als cultuurhistorie meer prominenter benut wordt.

Nu is binnen de gemeente Moerdijk het Toeristen -en Arrangementenbureau Willemstad (TAB) een belangrijke organisatie voor toerisme binnen de gemeente. Het TAB een zelfstandige vereniging, met als doel het stimuleren van toerisme en recreatie in de gehele gemeente Moerdijk. Deze organisatie brengt dit tot stand door het verstrekken van informatie, de ontwikkeling van arrangementen, het faciliteren van een openbare internetvoorziening alsmede het exploiteren van het Mauritshuis, het postkantoor en het Fort Sabina. Hierbij horen ook cultuurhistorische activiteiten zoals stadswandelingen door Willemstad. De rest van de gemeente staat net als in het beleidsplan echter in de schaduw van Willemstad. Eveneens lijken zelfstandige activiteiten op de website te ontbreken, iets wat van belang kan zijn voor de benutting en beleving van het gemeentelijk erfgoed.

Een eerste aanbeveling voor de gemeente in dit kader is dat de gemeentelijke website meer benut zou kunnen worden in de toekomst. De link op de gemeentelijke website naar www.willemstadtoersime.nl leidt naar wat meer informatie. Alleen is dat voor de wat minder actieve websurfer moeilijk te achterhalen. Men zou daarom ook op deze website een duidelijkere sectie cultuur en historie kunnen opzetten waarin onder andere archeologie en andere aspecten van het verleden van de gemeente aan het licht gebracht kunnen worden zoals de monumentale bouwwerken en de archeologische parels. Een advies zou zijn dat er een link met de gemeentelijke geschiedenis en monumenten duidelijk zichtbaar zou moeten zijn op de beginpagina van de gemeente. Als immers bewoners informatie zoeken, worden ze ook geattendeerd op de mogelijkheid om meer van de gemeentelijke geschiedenis, inclusief archeologie, te weten te komen. Dit kan zowel de lokale inwoners en ook de toeristen aanzetten tot een ontdekkingstocht naar de historie binnen de gemeente.

Moerdijk hoeft deze taak echter niet geheel alleen te doen. De heemkundekringen binnen de gemeente zouden hieraan een bijdrage kunnen leveren. Allereerst, zij zouden een rol kunnen spelen bij het ontsluiten van het gemeentelijke erfgoed via de website.

Daarnaast kan de gemeente en/of kunnen andere organisaties, zoals de heemkundekringen, een rol spelen om het gemeentelijk erfgoed verder te benutten voor toerisme en recreatie. Bijvoorbeeld kunnen er thematische wandel- en/of fietstochten ontwikkeld kunnen worden. Hierbij zou het archeologisch erfgoed van de gemeente op een actieve wijze gepromoot kunnen worden. Een voorbeeld voor fiets- of wandeltocht kan de coöperatie tussen het samenwerkingsverband van achttien gemeenten in West-Brabant, Sociaal Economische Samenwerking (SES) West-Brabant en de Heemkundekring Roosendaal zijn. De twee partners hebben een thematische fietsroute ontwikkeld over het belangrijke voormalige turfwinningsgebied van Roosendaal, Nispen en aangrenzend België.

Deze route is gebaseerd op het fietsknooppuntensysteem van de SES West-Brabant. Een ander voorbeeld is het boekje over Archeologische routes in De Acht Zaligheden. Hierin is veel boeiende informatie over de archeologie en de geschiedenis van het landschap geschreven. Deze route vormt onderdeel van de Cultuurhistorische Routes (ISSN 1871-6385). Eveneens kan het opzetten van dergelijke activiteiten zowel de lokale inwoners, maar zeker ook de toeristen aanzetten tot een ontdekkingstocht naar de historie binnen de gemeente.

Tevens kunnen de heemkamers en bibliotheken worden ingezet om het gemeentelijk verleden verder te belichten door middel van kleine tentoonstellingen.

8.3.3.Publieksvoorlichting en benutting

Naast voor toeristische doeleinden, zou men de gemeentelijke website kunnen benutten om archeologisch nieuws naar buiten te brengen. De inlichting van de burgers over de voortgang van een project zou kunnen leiden tot een verder draagvlak voor archeologisch onderzoek binnen de gemeente. Een aanrader in dit kader zou zijn om tijdens of na een groter archeologisch onderzoek een pagina op de website te wijden aan de (eerste) resultaten van de opgraving. Deze informatie kan voor digibeten ook worden afgedrukt en bijvoorbeeld neer worden gelegd bij de bibliotheek of het gemeentehuis. Een andere aanbeveling met betrekking tot een bredere ontsluiting van het verrichte archeologisch onderzoek binnen de gemeente Moerdijk is te eisen dat de archeologische onderzoeksverslagen digitaal ter beschikking moeten worden gesteld aan de gemeente. Hierdoor kan de gemeente deze rapportages ontsluiten via de gemeentelijke website. Hierdoor kunnen belangstellenden binnen en buiten de gemeente kennis nemen over de uiteindelijke resultaten en interpretaties. Dit geeft tevens (de lokale) amateurarcheologen en wetenschappers de mogelijkheid het archeologisch erfgoed binnen de gemeente te bestuderen. Hierdoor stelt de gemeente de lokale archeologen en andere belanghebbenden in staat om boeken en/of artikelen te schrijven over de regionale archeologie.

Een algemene informatieve rol over archeologisch onderzoek binnen de gemeente is eveneens weggelegd voor de lokale weekbladen. Dit medium kan dienen als bron van informatie over een opgraving, maar het kan ook zijn dat de heemkundekringen regelmatig archeologische informatie samenbundelen in een jaaroverzicht of een thematisch artikel. Een voorbeeld zou zijn dat per week één van de twee heemkundekringen een klein stuk over het archeologisch of historisch onderzoek presenteert.

8.3.4.Educatie

Het grotendeels onzichtbare erfgoed binnen de gemeente leent zich wel voor de educatie van basisschoolleerlingen in de gemeente. Een wandeling binnen de omgeving van een basisschool aan de hand van een bepaald lespakket over de vroege geschiedenis van de gemeente kan de scholieren onderwijzen over het gemeentelijke erfgoed. Voorbeelden zouden de geschiedenis van de kernen van Zevenbergen en Klundert zijn of de vestingswerken van de Nieuwe Tijd. In dit kader kan ook gekeken worden naar het Rijk en de provincie, maar ook naar de gemeente zelf, als subsidiënten voor het maken van dergelijke lespakketten.

Tevens zou de gemeente zich kunnen richten op de burger om deze op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken met erfgoed. Daarvoor heeft men verschillende mogelijkheden. De gemeente kan specifieke archeologieleges heffen die bedoeld zijn om de kosten te dekken die gemeente en/of regioarcheoloog maken bij het begeleiden van archeologische projecten binnen de gemeente. Hierbij kan men ook een beperkt bedrag reserveren voor educatieve/informatieve doeleinden. Een voorbeeld van besteding van deze inkomsten kan de subsidiering van lezingen over de resultaten van een opgraving zijn. Daarnaast kan er binnen een aanbestedingsproject van een opgraving duidelijk

gemaakt worden dat gemeente verlangt dat rondleidingen worden gegeven aan zowel belangstellenden en/of scholieren.

8.3.5.Conclusie

De relatie tussen archeologie en het publiek is lastig, maar zeker niet onmogelijk. Archeologisch erfgoed kan, zonder al te veel kosten, onder de aandacht gebracht worden. Daarvoor is samenwerking met de heemkundekringen en andere organisaties van belang. Een voordeel van het versterken van de aandacht voor het archeologisch erfgoed is dat er een draagvlak voor archeologie ontstaat. Daarnaast kan investering in de presentatie van het verleden van de gemeente Moerdijk leidden tot versterking van de bestaande inspanningen omtrent kunstbeleid, toerisme en recreatie, educatie en publieksvoorlichting. Dit hoofdstuk vormt daarvoor slechts een handreiking voor een nieuw of aangepast gemeentelijk beleid.