Beleg van Haerlem in Hollant.
verscheyden uyt-komste, was berucht het beleg+vanHaerlem. Daer wierdt acht maenden getwijfelt, van welcke zijde de meeste stantvastigheydt soude stant houden, ofte van de beleggers, ofte van de belegerde. Maer eyndelijck quamen die van binnen, haer over te geven, ende leden soo groote en onverdragelijcke straffen, datter naderhant altijt een grouwelijcke gedachtenisse daer van over bleef, en van die uyt-komste, ende van den Hertog vanAlba in Hollandt. En weynig tijt daer aen, eyndigden het gebiet van den Hertoge.
Den Hertog van Alba vertreckt, en in sijn plaetse komt den Grooten
Commandeur van Castilien, de welcke sterft.
IV. Hooft-Stuck.
+
Anno 1572.
+
Den Hertog van Alba vertreckt, en in sijn plaetse komt den grooten
Commandeur van Castilien.
+
DEn Hertoge vanMedinaceli bevreest+
zijnde, van te sien de saecken van Nederlant in soo onstuymigen staet, weygerden het gebiet daer van aen te nemen. Te dier tijt wasDon Lorijs de Requesens groote Commandeur van Castilien, Gouverneur
vanMilaenen, ende het gevoelen 'tgene men van sijn kloeckheyt hadde, was groot. Aen hem geboodt dan de Koning, dat hy in de plaetse soude treden van den Hertoge vanAlba. Den Commandeur in Nederlant gekomen zijnde, waren sijn eerste raetslagen, dat hy met de matigheyt van sijn gebiedt, wilde doen vergeten de strengheyt van dat van den Hertoge vanAlba. Maer gelijck als de wonden die in 't begin niet wel verbonden en zijn, naderhant ongeneselijck worden, insgelijcks waren alrede soo groot ende soo seer bedorven de humeuren, van de welcke t'samen gemengt was de beroerte van de Nederlanden, dat te nauwer noodt eenich genees-middel meer voor de selve koste aen-gewendte worden. Nochte het yser, nochte de versachtende middelen, en hielpen echter niet meer. De halsterrigheyt dan toe genomen zijnde, en de moetwil altoos grooter wordende van de
opgeworpene, porden den Commandeur aen, om te proeven, ofte hyse met de
+
Uytkomsten ter Zee weynig geluckig voor de spaenjaerts.
wapenen soude konnen dwingen. De uyt-komsten waren+verscheyden, maer voor den meesten tijdt, ongeluckig aen de zijde van de Spaenjaerts oock van de
Vlooten, de welcke ter Zee geleyt wierden, ofte in de Rivieren tegens de macht ter Zee vanHollandt en van Zeelant. Waer van het niet lang aen en liep,
ofte de Commandeur sach hem ontbloot van d'eene en van d'adere van die Provincien.
+
Graef Lodewijk geslagen en gebleven in eenen Veltslag by Moock.
+
De Nederlage, die daer gegeven wiert dicht byMoock in Gelderlandt, aen Graef Lodewijck, de welcke met sijnen Broeder Hendrick, ende met Cristoffel,
Palts-Grave van denRhijn, van nieuws wederom met een Leger opgericht in Duytslant, in 't lant was gekomen, herstelde in eenige mate dit verlies. Sijn Leger wiert inde vlucht gebracht, en van malkanderen verstrooyt, ende hy met sijn Broeder, enCristoffel, alle drie doot geslagen, met groote eere van de Spaensche Capiteynen, aen wien soo een gewichtige overwinninge (om soo te seggen) niet een druppel bloets en kosten. Maer weynig vruchtbaer dedese uytvallen de muyterije, die 'er kort op volgde van het Spaensche Krijgs-volck, om dat sy niet betaelt en wierden.
+
Beleg van Leyden, en hoe gedenkwaerdig het selve is.
Naer de Velt-slach teMoock, volgden het gedenckwaerdig beleg+vanLeyden. De Spaensche hadde alreede die van binnen, tot het uyterste gevaer gebracht, wanneer sy haer selve onverhoedts van de zijde van buyten, in den uytersten noot sagen. De Hollanders door een onvertsaegden raet, maeckten open baen aen de wateren van veel Rivieren, latende onder loopen een groote menigte van landt,
omLeyden te ontsetten, ende in dier voegen hebbense eyndelijck volck in de Stadt gebracht te water, 't welck sy noyt en hadden konnen in voeren te lant. Alsoo wiert dese Stad verlost van haer beleg, ende de Spaenjaerts wierden van belegeraers, belegerden, en vele bleven daer jammerlijck verdroncken door het water.
Daer ontloock in dese tijdt eenige hope, dat de beroerte tot eenige vreedsaemheyt
+
De Keyser Maximiliaen heeft voor, de saken van Nederlant te verdragen.
soude de brengen zijn geweest. Den Keyser+Maximiliaen hadde hem als Middelaer laten gebruycken, om de selve uyt te wercken, tot welcken eynde hy Gesanten hadde gesonden in Nederlant. Maer alle de aenlegginge verdween haest, de Hollanders echter soo trots geworden zijnde, ende de andere mede die haer neffens dese verbonden hadden, ende al te lichtvaerdiglijk hebbende haer laten in wickelen in de listen, met de welke dePrins van Orangien te wege gebrocht hadde, datmen die recht-matige voorwaerden van Vrede soude verwerpen, die daer voor-gedragen waren van wegen de Koning vanSpaenjen. Dese voorwaerden gedroegen haer voornamentlijck tot twee stucken, dat is: dat de oproerige souden hebben weder te keeren onder de gehoorsaemheyt van den Koning, ende dat sy souden herstellen de Roomsch
sche Godts-dienst in haer voorigen stant. Met die voldoeninge, soude de Koning in tegendeel verstaen om voldoeninge te geven aen de op-roerige in alle de andere meest voornaemste poincten: de welcke waren van het uytheemsch Krijgs-volck af te dancken, ende van de Garnisoenen wech te nemen, midtsgaders Imposten, ende
+
Hertneckigheyt van de oproerige.
te herstellen de Hantvesten, gelijck in de+gedaente van 't voorige gebiedt. De oproerige en weygerden als noch niet opentlijck de gehoorsaemheyt aen den Koning, maer om haer daer niet wederom onder te begeven, stelden sy voor onverwinnelijcke swarigheden in dit poinct.
Van 't andere de Religie betreffende, sochten sy rechtveerdich te maecken haer quaet-willig gemoedt met verscheyde bewimpelingen, en besonderlijk met het voorgeven, dat de twee Provincien vanHollant en van Zeelandt, souden ontbloot werden van een groot gedeelte van haer volck; indien dat alle die daer uyt soude hebben moeten gaen, die de Godts-dienste volgden, de welcke sy deGereformeerde noemden. Zijnde dan haestelijck alle aenley dinge van Vrede gebroocken, soo volherden men van alle zijde den oorlog, de welcke besonderlijck twee nieuwe aenslagen vermaert maeckten, van wegen de
den inZeelant, zijnde gelijck aen de eerste van Mondragon. In deser wijse, behielden de Spaenjaerts noch de voet inHollant en in Zeelant, tegen spijt van de natuyr, ick
+
Overlijden van den Commandeur.
laet staen van de vyandt, wanneer dat een seer+heete Koortse in weynige dagen om 't leven brachte den Commandeur.
Den Raet van Staten neemt het gebiet aen.
V. Hooft-Stuck.
+
't Iaer 1567.
DEn Commandeur overleden zijnde,+wierdt het bewint der saecken aengenomen van de Raet van Staten. Maer een seer weynig nutsaem gebiedt stont te
+
De Raet van staten neemt het gebiet aen.
verwachten,+van de verblijvende verdeylde authoriteyt van een eenige, onder de ingenomen gemoederen van soo vele.
Ende het bleeck openbaerlijk dat de getrouwigheyt van vele van den Raet al omgeset was, en daerom bekenden men seer haest, dat sy noch hadden verbastert haer gevoelen, en dat sy die gewent souden hebben, om aen te spannen met de Prins van Orangien. Door de listigheyt dan van de selve Prince, wierden veerdiglijck gevangen genomen, eenige van de voornaemste van den Raet, de welcke
getrouwelijck staende hielden de saecke van den Koninck,
+
Men neemt voor de Spaenjaerts uyt te jagen.
+
en van de Spaenjaerts. Van doen af wenden den Raet alle hare voor-slagen tegens de Spaenjaerts aen, om haer te dwingen, dat sy Nederlant souden verlaten. Boven de eerste af-keerigheyt van de Nederlanders in 't gemeyn tegens de
selvige, hadden die van den Raet op-genomen een andere voorslach, daer van sy haer doen ter tijdt dienden, om dies te kloeckmoediglijcker de saecken uyt te voeren diese voorgenomen hadden: het welck was, dat de Spaenjaerts ingenomen hadden het lant vanAelst, in de eygen Provincie van Vlaenderen, naer dat sy haer op een nieuw opgeworpen hadden met groote menigte, en met gevaer, dat van die
+
Haer verklaringe tegens de selve.
opworpinge stonden te volgen swaerlijcke+schaden voor 't lant. Sy wierden dan alle door openbaere beraet-slaginge van den Raet, verklaert voor af-gevallen, ende het volck wierdt van alle zijde tegens haer in de wapenen gebracht. Onder de selve schijn, namen sy dadelijck voor, te belegeren de voornaemste Casteelen, de welcke bewaert wierden van de Spaenjaerts: ende behalven dat vanAntwerpen, quamen sy alle te vervallen in handen van 't volck, de welcke de Nederlanders, tot dien eynde, op de been gebracht hadden.
Daer was noch overig, ten eynde te brengen een andere gewichtige voorslach, in de
+
Unie die de Prins van Orangienuytwerckt tusschen de Provincien.
welcke dePrins van orangien alle sijn listigheyt+in 't werck gestelt hadde, 't welck was, dat haer soude vereffenen en vereenigen te samen, alle de Provincien van de Nederlanden: metHollant ende Zeelant, ende dat sy alle eendrachtelijck wilden sorge dragen tot het gemeyne voordeel. Soo quamen tot dien eynde, te samen binnenGent, de welcke de voornaemste stadt is van de Provincien van Vlaenderen, de Af-geveerdigde van alle de Provincien, uytgenomen van die van Luxemburg, vervult met een geest van weder-spannigheyt, ende beraemden alsdoen de Vrede, die naderhant naer de naem vanGent genoemt is. De voornaemste
+
Vrede van Gent, en 't gene sy meest inhielde.
Articulen+van de selve, waren: dat men met gemeyne macht van wapenen moeste verjagen de Uytlanders, en dat men sijn beste soude doen by den Koning, om de Regeeringe te doen herstellen in sijn voorige gedaente, dat in 't feyt van den Godts-dienst, behalven inHollant en Zeelant, in de andere Provincien niet en soude gepleegt worden als de Roomsche Catholijcksche alleenlijk, ende dat men soude verblijven aen de uytspraecke van de Generale Staten, de welcke haer eerst daegs moesten vergaderen, het besluyt van 't gunt daer moeste gedaen worden in de selve materie van Gods-dienste. DePrins van Orangien geloofden
mael onmogelijck te zijn, dat de Vrede soude toe-gestaen worden van den Koning, en daerom hielde hy het voor vast, dat wel haestelijck de andere Provincien, haer souden vervoegen in de selve opworpinge metHollant en Zeelant.
+
De Spanjaerts nemen voor van haer te wreecken.
+
Ondertusschen waren de Spaenjaerts van verscheyde plaetse by een gekomen, ende beraet genomen hebbende van haer over de Nederlanders grouwelijck te wreecken, die haer voor af-gevallen hadden verklaert, ende als bloot gestelt tot een gemeyne en openbare slachtinge, hadden haren weg genomen naer het Casteel vanAntwerpen. Weynige uyren van den dach waren noch maer overig, ende sy waren vermoeyt van 't reysen, als sy daer binnen quamen. Niet te min, sonder eenige ruste te nemen, soo stelden sy alle eendrachtelijck vast, ofte te willen
+
Sy bespringen hare vyant en verbreken haer.
sterven, ofte dien eygen nacht, haer avont-mael te houden binnenAntwerpen.+Het uytstel en liep niet langer aen: zijnde uyt het Casteel getrocken met goede ordre, luttel meer als drie duysent sterck in 't getal, gingen sy met sulcken voornemen en gewelt storten in de Loop-graven van de vyant, de welcke in groot getal, het Casteel belegert hielden van de zijde der Stadt, dat het op-slaen, ende door-breken ende op de vlucht te brengen van die gene,
de welcke haer beschermden, alleenlijck was een ende de selve daet, zijnde eer volbracht, by manier vanspreken, als aengevangen. De Spaenjaerts, zijnde eerst wel versadigt van 't bloedt haerder vyanden, wenden haer veerdiglijck tot de
+
Iammerlijcke plunderinge van Antwerpen.
plunderinge+van de Stadt, het welcke drie gantsche dagen duyrden, ende daer op volgden, die af-grijselijcke ellendigheden en verwoestingen, de welcke het meeste mochten versadigen aen den haet, aen de wraecke, aen de onkuysheyt, en aen de gierigheyt van de overwinners.
Don Jeanvan Oosten-rijck komt onversiens in Nederlant.
VI. Hooft-Stuck.
+
't Iaer 1577.
DE saecken van Nederlant waren driftich+in dese beweginge van onstuymigheyt,
+
Don Ieanvan Oostenrijck in 't gebiet der
Nederlanden.
wanneer men verstont de onversiene aen-komste vanDon Iean van Oostenrijck+
, Bastard-Broeder des Konings, in 't getrouw-gebleven lant vanLuxemborg, sijn aen-komste ontsetten alle die gene, die tot nieuwigheden genegen waren, maer boven alle andere, denPrins van Orangien. Hy bemerckten, dat, om dat Don Iean van Koninglijcken bloede af komstig was, ende om dat
hy soo grooten naem verkregen hadde in den Oorlog tegens de Mooren inSpaenjen, ende in de vermaerde Zee-slach vanLepante, ende begaeft te zijn met een levendich vernuft, ende met seer aengename manieren, de Nederlanden lichtelijck door sijn middel souden werden herstelt in ruste, met welcke gemeyne ruste niet over een quam sijne besondere begeerten. DePrins van Orangien poogden dan voor alle andere saecken, datDon Iean niet en soude aengenomen werden tot het gebiet,
+
Voor alle dingen staet hy toe de Vrede van Gent.
ende+hy verhoopten dat, geloovende dat hy noyt en soude toestaen de Vrede van Gent. Maer voor die tijdt viel sijne hope met het verdragh, 't gene daer haestelijck aengegaen wierdt in deMarche, zijnde een stadt in Luxemburg, tusschen Don Iean ende de Staten der Provincien; met welck verdragh van hem toegestaen wierdt de Vrede vanGent, ende men dede veerdiglijck de Spaensche en andere
Uytlandtsche vertrecken, behalven het Duytsche volck, het welcke noch onbetaelt was.
+
Is met groote toejuyginge binnen Brussel ontfangen.
Naer 't verdragh van derMarche wierdt+naderhantDon Iean met groote prachte en toejuyginge binnenBrussel ontfangen. Maer de Ruste duyrde weynich, de welcke men van dese uytkomste verwacht hadde. 'T en was waerschijnelijck niet aen te nemen, dat
Don Iean op een nieuw soude hebben willen sijn macht in 't werck stellen, zijnde sonder wapenen gebleven, en volkomentlijck onder de handen van de Nederlanders. En niet tegenstaende waten de listigheden soo groot, die dePrins van Orangien pleegden, eensdeels om de Articulen van 't Verdrag van derMarche anders uytleggen, en eensdeels datmen aenDon Iean de schult leyde van de vertoevinge
+
Hy komt in bedenckinge van de Nederlanders.
gepleegt in de afdanckinge+van het Duyts volck, het welck door gebreck van penningen niet soo haest konde betaelt worden, ofteDon Iean sach hem seer haest gewickelt in groote bedenckingen, en tusschen gevaren van schier on verhoedelijcke lagen, die daer ontdeckt wierden tegens sijn persoon. Juyst op die tijdt ging naer de Baden van 't Spa, Me-vrouweMargariete de Vallois, Koninginne vanNavarre. Don Iean en liet dan niet een soo tijdelijcke gelegentheyt voorby gaen,
+
Sijn gevaer en verstreck in Namen.
maer vertrocken+zijnde vanBrussel, onder schijn van sijn eerbiedinge te doen aen de Koninginne, nam onversiens in het Casteel vanNamen, zijnde een Stadt, paelende met het lant vanLuxemburg naer Vrankrijck toe, ende aldaer stelden hy hem in vryheyt. Doen ter tijdt was het een stantvastig gevoelen van vele, dat dien raet van het Casteel vanNamen in te nemen, Don Iean was arglistiglijck doen
aengeven van dePrins van Orangien selve, om hem door dese daet, dies te verdachter te maecken, ende om dat haer de saken dies te lichter souden aen-stellen tot verwerringe: oock sijn voor-nemen en misluckten hem niet.
+
Alle het lant van nieuws in de wapepen.
+
Dit was als eenen uytroep tot de wapenen, waer door sich wederom in een ommesien het gantsche lant ontroerden, ende op een nieuw wierden de wapenen aengenomen van alle zijden. Ende het uytheemsche volck van den Koning op een sprong wederom gekeert zijnde uytItalien, dat weynig tijdts te vooren uyt
+
Velt-slag van Gemblours, en overwinninge van Don Iean.
Nederlant vertrocken was, volgden daer op alsoo haest de+Slach vanGemblours, zijnde een plaetse gelegen dicht byNamen, in de welcke Don Iean met weynich meer dan duysent voetknechten, en soo veel Ruyteren (dewijle sijn overig volck in 't aen-komen was tot de Velt-slag) brack en ontdede, als men seggen mach, met een wonderbare uytkomste, het Leger van de Nederlanders, 't welck bestont in sesthien duysent voet-knechten, en drie duysent Ruyteren.
Maer daerom en weeck dePrins van Orangien niet een sier van sijn voornemen. Ende hy sat alreede volkomentlijck aen 't bestier van de oproerige, van de welcke hy met ongewoonelijcke verthooningen van
eere ontfangen was als heerschende eerst inAntwerpen, en daer naer in Brussel. DenPrins van Orangien dan hebbende uytvlucht genomen naer dese tegenspoedige uyt komste, tot sijn alderscherpsinnigste loosheyt, ende hebbendeDuytslandt in groote vreese gebracht voor de Spaensche wapenen, als medeEngelant en Vrankrijck dede afkomen uyt Duytslant (waer toe de Koninginne van Engelant de behulpsame hant bode met verstreckinge van veel penningen) een machtich Leger,
+
Hans Casmier
Pals-Grave by den Rhijn. Hertog van Alenson.
aen-gevoert vanHans Casmier+Palts-Grave, ende hy dede op trecken veel Fransche benden onder den Hertog vanAlenson, die de Broeder was van den Koning van Vrankrijck, de welcke de oproerige hadden aengenomen, met de naem van haren Bescherm-heer.
Ende, om datter geen ongewoone nieuwigheden in die oproeringe souden ontbreken, was weynig tijdts te vooren bedecktelijck vanWeenen gekomen, den
+
Aerts-Hertoge Mathias.
Aerts-Hertog+Mathias, na-Neve van den Koning van Spaengien, gedreven zijnde van een lossen geest tot eersucht, ende alleenlijck door de authoriteyt van de oproerige, ende van dePrins van Orangien, die hem bygevoegt was tot
Bevel-hebber, hadde hy tot sich genomen de naem van Koninglijke Gouverneur van de Provincien van Nederlandt, ende
hadde hem bereyt gemaeckt om te voeren de wapenen van de vyant, tegen die van