37
Hoofdstuk 7. Herstel en empowerment
Aan de respondenten is voorgelegd in hoeverre zij ervaren dat ze in een herstelproces zitten. (zie vragenlijst in bijlage 1: vraag 9) Eén respondent zit midden in de problematiek en wordt nog overweldigd door de stoornis (fase 1).
De andere antwoordmogelijkheden, namelijk worstelen met de stoornis (fase 2), leven met de stoornis (fase 3) en leven voorbij de stoornis (fase 4) worden in gelijke mate gekozen door de overige respondenten. Er is ook een vijftal respondenten dat met betrekking tot herstel wisselt in de verschillende categorieën.
De mechanismen die herstel in werking stelden worden als volgt omschreven.
Door ouderschap:
Alleenstaande moeder met kind van 21:
-Nou wat ik ervan herken is dat dus mijn kind krijgen een soort onderdeel van mijn herstel was.
Samenwonende moeder met kind van 14:
-Want daardoor wou ik wel medicijnen gebruiken. Dat wilde ik eigenlijk niet eerst. Ik zag er niet zo het nut van in. Maar toen dacht ik, ja ik moet toch wel goed voor mijn kind kunnen zorgen. Ik wil wel een stabiele moeder zijn en toen is dat ook voorgeschreven. Het is een goeie bijdrage van mijn kind aan mij.
Alleenwonende vader met één kind van 8:
-Ik vind van mijzelf dat, ja en zover kan ik het toch net nazeggen, sinds mijn dochter er is ben ik zo enorm veranderd. Het heeft wel heel veel stress met zich meegebracht. Ik ben regelmatig opgenomen geweest, maar ik sta meer in de realiteit en ik neem meer verantwoordelijkheid dan ooit tevoren.
Het krijgen van een kind moet niet worden gezien als een medicijn waardoor psychische problematiek verdwijnt. Ook kan men een kind niet belasten met de motivatie voor het levensgeluk van de ouder.
Door werk:
Samenwonende moeder met kind van 14:
-Maar ook het werk. Dat is natuurlijk toch ook helend. Dat je zo’n baan hebt en dat je allemaal leuke dingen doet.
Door verwerking van de problematiek:
Getrouwde vrouw met 3 kinderen tussen 5 en 13:
-Dat je door je door problemen juist weer in je eigen kracht komt, dat je ook dingen ziet van hè het heeft mij ook in die zin veel geboden, dat ik met hem ook heb geleerd waar mijn eigen grenzen liggen.
Alleenwonende vader met één kind van 8:
-Over acceptatie van je beperkingen zoals je wilt, maar daar wou ik dus nooit aan. Wel ja zeggen maar niet nee denken. En door haar heb ik mijn beperkingen wel geaccepteerd, neem ik mijzelf wel serieuzer dan neem ik mijzelf daar wel serieus in.
Getrouwde moeder met kinderen van 5 en 11:
-In de zin dat je sowieso iemand krijgt die het even van je overneemt, zodat je zelf weer even kan herstellen en dat je ook een beetje bevestiging krijgt van je doet het goed en dat je in je kracht wordt gezet.
Gescheiden moeder met zoon van 3:
-Ik kom nu gewoon in mijn kracht te staan in plaats van dat iemand anders kracht op mij uitoefent.
Het blijkt dat ouderschap motiverend werkt om het eigen leven structuur, betekenis en genezing te geven. Na verwerking van de problematiek volgt acceptatie van zichzelf en kan men in de laatste fasen van herstel leven met of leven voorbij de stoornis komen.
38 Aan respondenten is onze opvatting van herstel voorgelegd: “ouders geven
vanuit hun eigen mogelijkheden en waarden aan hoe zij zich willen ontwikkelen en een nieuwe betekenis en zin in het leven verkrijgen.” Door weinig
respondenten werd dit herkend voor de eigen ontwikkeling. Zowel
ervaringsdeskundigen als degenen die regelmatig contact hadden met de
geestelijke gezondheidszorg waren nauwelijks gestimuleerd om de eigen kracht te gebruiken om zich vanuit eigen waarden te ontwikkelen in hun ouderschap.
39
Hoofdstuk 8. Oplossingen
Oplossingen en strategieën tot die oplossingen leiden, lopen soms dooreen.
Deze groep heeft naast het vinden van oplossingen voor eigen problematiek ook oplossingen nodig voor de opvoeding en de omgang met kinderen. Dit laatste is veelal hetzelfde als bij ouders zonder psychische aandoeningen, maar er is ook een extra last door mogelijke beperkingen en voor de momenten dat men slecht functioneert of dat men door bijzonder gedrag een negatieve invloed heeft op kinderen.
In een aantal gevallen worden eigen oplossingen voor ouderschapsproblemen gevonden.
In dit hoofdstuk worden alle oplossingen voor de verschillende typen problemen onder de noemer ‘oplossingen’ geschaard. Oplossingen voor de psychische problematiek in het algemeen, beschreven in 8.1, lopen vaak vloeiend over in oplossingen voor ouder en kind, zoals beschreven in paragraaf 8.2. Aparte thema’s vormen de oplossingen beschreven in paragraaf 8.3, namelijk het delen van zorg voor het kind. Het delen van eigen problematiek met het kind komt in 8.4 aan de orde.
Binnen de paragrafen wordt zoveel mogelijk gewerkt met de indeling a. Eigen oplossingen en eigen informatievergaring, b. Gesteund door informeel netwerk, lotgenoten groepen en informele organisaties c. Begeleid of behandeld vanuit professionele organisaties.
Het hoofdstuk besluit met een beschrijving van de 4 geïnterviewden zonder psychiatrische diagnose (paragraaf 8.5), gevolgd door een samenvatting (8.6)
8.1. Oplossingen voor de psychische problematiek in het algemeen a. Eigen oplossing en eigen informatievergaring
Oplossingen voor problemen vanuit iemand zelf of vanuit iemands omgeving, liggen vaak voor de hand. Toch is het soms nodig om even op de gedachte te komen, er moet even “een deurtje open gaan” om die oplossing te gebruiken. Zo ook in de volgende voorbeelden.
Gescheiden moeder met een kind van 11 jaar:
-Nou heb ik uitgevonden dat zwemmen mij op het moment wel goed ligt. Ook al ben dan wel erg moe na die tijd, maar dan heb ik wel een voldaan gevoel, hij heeft het leuk gehad en ik heb er zelf ook wat aan, ook ontspanning.
Alleenstaande moeder met 4 kinderen tussen 9 en 24, die elders wonen:
-Ja, dat is verbaal ook gewoon, in je zelf ook praten van je af praten en vooral ook van je af schrijven. Ik heb 2 van zulke dikke dagboeken geschreven. Heb ik al mijn gevoelens en zo, kon ik er in kwijt, over het verleden, over mijn exen alles. En op een gegeven moment heb ik gezegd, dan lagen ze daar maar te liggen, ik verbrand ze, ik laat dat achter mij.
Soms kunnen deze activiteiten worden ontplooid in gezelschap, zoals ook in de volgende paragraaf te zien is..
b. Gesteund door informeel netwerk, lotgenoten groepen en informele organisaties
De waarde van een goed sociaal netwerk dat als vangnet kan dienen wordt door verschillende respondenten erkend:
Alleenstaande moeder met kinderen van 18 en 19:
40
-Zorg in ieder geval dat je niet alleen staat en dat je zelf een sociaal vangnet om je heen bouwt.
Wie daarin zitten, ja ok dat kost energie. Maar hoe meer jij er in doet hoe meer je terugkrijgt ook.
Ja, en dat kan tegenwoordig zo makkelijk via de telefoon, via de brievenbus kan het zelfs nog, met de post je kan telefoneren, je kan andere sociale media nemen.
Weduwe met drie kinderen tussen 18 en 23 jaar
-Maar door fouten leer je hoe je moet leven. Je moet gewoon durven, ik bedoel je moet je niet schamen. Dat leert de kerk je. Je moet je niet schamen. Je bent een kind van God, je moet je niet schamen
Deze ouders schetsen diverse mogelijkheden voor steun van het informeel netwerk, waarbij ook familieverenigingen en de kerk een steun kunnen vormen.
c. Behandeld of begeleid vanuit professionele organisaties
Evenals in de vorige paragraaf is genoemd, draagt ook hier een combinatie van oplossingen zoals medicatie, begeleiding en behandeling bij aan de oplossing van de problematiek.
Getrouwde moeder met 6 kinderen tussen 15 en 24:
-Heel grappig, dat ik nu de opleiding tot Ervaringsdeskundige doe, achteraf ben ik zelf ook geholpen door een ervaringsdeskundige. Ik heb de juiste hulpverlener getroffen.
Een vader met drie kinderen tussen 2 en 8:
-Ja nee dat merken we toch ook wel in die groepsgesprekken dat wel als ouders zijnde. De ziekte die ik heb, dat hebben nog meer mensen. De symptomen daarvan zijn dan altijd wel dezelfde en dan ook de mensen die die ziekte hebben die dan ook moeder of vader zijn, ja die lopen toch ook wel tegen dezelfde dingen aan met prikkelbaarheid en stemmingswisselingen
Getrouwde vader met kinderen van 11 en 11:
-Nou ik leer dus nu opnieuw communiceren met m’n vrouw en samen zijn. En dat is dan ook in samenwerking met een relatietherapeut. En dat is soms zwaar. Soms is het moeilijk om dingen te benoemen of te praten over wat je voelt. Het zijn dingen die ik in het verleden nooit deed en ja, dat vind ik gewoon lastig omdat ik veel te ver vooruit denk.
Een positieve ervaring over de steun vanuit professionele organisaties, wordt nog versterkt wanneer hulpverleners werken vanuit het concept Empowerment
oftewel mensen in hun kracht zetten.
De volgende oplossing is gekozen voor het probleem dat kinderen uit huis geplaatst worden:
Alleenstaande moeder met 4 kinderen tussen 9 en 24, die elders wonen:
- Als ik de kinderen meteen had gekregen had ik niet zoveel kinderen gehad, ik wilde steeds weer kinderen krijgen.
Dit citaat onderstreept de sterke biologische drang, die sommigen hebben om kinderen te krijgen. Zelfs een ingrijpende maatregel als een uithuisplaatsing weerhoudt hen er niet van om opnieuw kinderen te krijgen en de ontstane lege plaats te vullen.
Rol van het kind
Vanzelfsprekend kan het krijgen van een kind niet worden opgevat als een oplossing voor psychische problematiek. Voor ouderschap is immers heel wat nodig zoals de kracht om het kind ter wereld te brengen, de transitie naar een nieuwe levensfase aan te kunnen, een adequate woonruimte en voldoende inkomen te hebben, contactmogelijkheden met het kind en tijd voor het kind te hebben. Toch kan het kind een belangrijke rol spelen in het herstel van de ouder.
De ouder kan krachten in zichzelf aanboren om de genoemde mogelijkheden te ontwikkelen.
Een alleenwonende moeder met een kind van 12:
41
-Nou ik denk dat juist het krijgen van een kind voor mij eigenlijk het keerpunt in mijn leven is geweest. Want daarvoor ben je ontzettend gericht op jezelf en om je jezelf in stand te houden binnen de maatschappij en met je werk. En toen mijn dochter geboren werd dacht ik: ja ik heb ervoor gekozen om een kind op de wereld te zetten, dan wil ik ook gewoon dat het voor haar goed is. En zij kan er ook niks aan doen dat ze hier is en dan wil ik niet dat ze nadelige gevolgen
ondervindt van het feit dat ze een moeder heeft die psychiatrische problematiek heeft.
Getrouwde moeder met 6 kinderen tussen 15 en 24:
-Ik denk dat als hij er niet was geweest was het voor mij heel duidelijk, dan stap ik eruit. Hij was wel degene op het moment dat ik mij heel naar voelde en down en depressief en ik moest hem uit zijn bedje halen dan was het net of er een knop in mijn hoofd omging en dan, dan ja, dan voelde ik weer de moederrol en dan voelde ik weer het leven.
Alleenstaande moeder met kind van 2:
-En ik ben op mijn 29e zwanger geraakt nou ja en sinds dien is het eigenlijk alleen maar vooruit gegaan en, niet dat ik het als medicijn zou aanraden maar, nou je moet gewoon andere
verantwoordelijkheid nemen. En het is wel altijd voor mij een wens geweest om moeder te worden.
De geboorte van een kind is in enkele gevallen het startpunt van een positieve verandering geweest. Het gaf een bijdrage aan de zingeving in het leven.
8.2 Oplossingen voor ouder en kind
Oplossingen voor ouderschapsproblemen kunnen worden gevonden in kleine handigheidjes en tips of in grotere veranderingen door het aanleren van vaardigheden, visieontwikkeling of kennis.
a. Eigen oplossing en eigen informatievergaring
Voorwaarden voor oplossingen worden regelmatig gemaakt door dingen samen te ondernemen zoals de stad ingaan en shoppen, sporten, spelletjes doen en reizen, boswandelingen maken of fietsen.
Kinderen van verschillende leeftijden vragen verschillende oplossingen.
Jonge kinderen
Kinderen zijn activerend voor ouders, dat blijkt ook uit de volgende citaten:
Een vader met drie kinderen tussen 2 en 8:
-Het eerste is dan weer een actievere rol bij het gezin nemen. Dus dat vertaalde zich in mij om ook vroeger op te staan. Als één gezin tegelijk ’s ochtends opstaan, daarmee het ochtendritueel krijgen en daarmee ook de kinderen helpen met aankleden, met eten klaarmaken en dat soort dingen.
Alleenstaande moeder met kind van 2:
-Ik probeer hem nu ook meer te betrekken bij het koken want ik merk ook als ik hem betrek bij het koken dat hij beter eet.
Veel interactie met het jonge kind leidt tot veel geïnvolveerdheid van de ouder.
Basisschool-middelbare school leeftijd
Als kinderen ouder worden komen meer onderhandelingen en het afstemmen van activiteiten naar voren.
Getrouwde vrouw met 3 kinderen tussen 5 en 13:
-Dat werkt heel goed, waarbij hij dus een stem heeft. Bijvoorbeeld wat vindt hij nou redelijk over dat computeren, nou ja maar goed dan zegt hij een uur per dag. Dat vind ik niet fijn want als jij ieder moment computert dan moet ik er nog voortdurend mee bezig zijn.
Gescheiden moeder met een kind van 11 jaar:
-Ja, je kan gewoon jezelf zijn, dat je zegt van; ik kan af en toe huilen in aanwezigheid van mijn zoontje. Ja, dat hoort er dan bij, ja. Maar ik vind wel dat kinderen wel goed uitleg nodig hebben om sommige dingen te begrijpen. Wel veel praten, niet te veel over jezelf, maar ook vooral naar het kind toe van dat het niet zijn schuld is.
42
Getrouwde vrouw met 3 kinderen tussen 5 en 13:
-Om de tafel te gaan, in rustige sfeer van wat wil jij nou eigenlijk en wat wil ik nou eigenlijk. En hij heeft heel veel behoefte aan structuur en daarin tot afspraken te komen die we soms ook letterlijk opschrijven.
Hier wordt duidelijk dat de ouders hun eigen handigheidjes hebben ontwikkeld om problemen in de relatie met kinderen op te lossen. Wellicht zijn voor de honderden situaties met kinderen een veelvoud aan oplossingen te bedenken.
Het ligt voor de hand dat het zinnig is om te stimuleren dat ouders dit uitwisselen. In dit onderzoek is een mix van ouders met en ouders zonder psychische problematiek. Mogelijk dat beide groepen iets voor elkaar kunnen betekenen.
Volwassenheid
Alhoewel volwassen kinderen veel zelfstandigheid hebben, zijn ze veelal toch nog een onderdeel van het gezin.
Weduwe met drie kinderen tussen 18 en 23 jaar:
-Ja, ik laat ze werken. In het huis, ja. Ik heb gezegd: het is nou de tijd, jullie zijn 18 jaar geworden, jullie zijn nou mannen, jullie zijn geen kinderen meer, jullie gaan mij helpen met klussen.
Moeder van 18 jarige dochter:
- Het is zinvol om mensen zelf te laten benoemen wat hun ouderschap inhoudt. Ik heb daar denk ik ook niet heel veel over gepraat over wat het met mij deed.
Het laatste citaat is een reflectie, die wordt meegenomen naar de rol als
ervaringsdeskundig begeleider. Het delen van ervaringen en emoties is iets dat goed met volwassen kinderen kan.
Samen activiteiten ondernemen
In de gehouden interviews komt nog een ander gezichtspunt naar voren namelijk het gezamenlijk ondernemen van activiteiten met de kinderen. Hierbij zoeken ouders aansluitend bij de leeftijd en belangstelling van de kinderen een activiteit die ze samen delen.
Een vader met kinderen van 7 en 9:
-Nou wij proberen als we wat dingen willen gaan doen met de kinderen dan proberen we gewoon een goedkope oplossing: een stukje lopen in het bos.
Getrouwde vader met kinderen van 11 en 13:
-Maar een glas ranja in de zon, in je eigen tuin ja dat is misschien veel mooier dan naar
Disneyland. En dat blijft ook hangen, dat is het gevoel waarvan je later zegt: nou toen zaten we lekker in het zonnetje. De rest geeft alleen maar stress.
Weduwe met drie kinderen tussen 18 en 23 jaar:
-Ik doe leuke dingen met ze. Ik doe ook een beetje speels, beetje gek. Met gek doen bedoel ik, kinderachtig. Dan ga ik muziek draaien, beetje hiphop, beetje van die dingen. Dan ga ik samen met ze luisteren. Kijk ook naar tekenfilms, weet u.
Sommige ouders zoeken bewust naar wat hun kind leuk vindt en proberen dan zelf ook plezier in de activiteit te krijgen. In een ander geval wordt een activiteit gezocht als afleiding van problemen. De respondenten geven aan dat het
ondernemen van gezamenlijk activiteiten een belangrijk onderdeel is van het ouderschap. Deze activiteiten zorgen voor afleiding van de problematiek, voor ontspanning en voor verbondenheid.
b. Gesteund door informeel netwerk, lotgenoten groepen en informele organisaties
43 Uit de interviews blijkt dat door het sociaal netwerk vooral praktische steun wordt geleverd. Een aantal keer wordt genoemd dat kinderen tijdelijk door een familielid wordt opgevangen en dat het kind of de kinderen er logeren.
Alleenstaande moeder met kind van 2:
-Je kan je kind gewoon niet in de steek laten. En momenten dat ik het echt wel zwaar vind dan kan ik gewoon wel een beroep doen op een aantal mensen van: nou ja, zou hij even een nachtje mogen logeren want ik heb even mijn rust nodig. Als ik hem dan de volgende dag weer zie dan vliegen we elkaar ook echt in de armen, zo van we zien elkaar weer, zeg maar. Hij en ik zijn eigenlijk best wel heel close. Ja ik vind het gewoon super, moeder zijn.
Het onderbrengen van de kinderen bij een oppas of verzorger is niet alleen een praktische hulp maar kan ook noodzakelijk zijn om een eigen ruimte te creëren.
c. Behandeld of begeleid vanuit professionele organisaties
Vanuit hulpverleningsorganisaties zoals de GGz of Beschermd Wonen, wordt in een aantal gevallen specifieke begeleiding bij of behandeling van het ouderschap geboden.
Een getrouwde moeder met twee kinderen van 11 en 15:
-Via de cursus: “Ouderschap met Succes en Tevredenheid”.
Getrouwde vrouw met 3 kinderen tussen 5 en 13:
-Zij pleit ook heel erg voor ouderbegeleiding naast kind begeleiding. Ze vindt dat het toch altijd vaak richting de kinderen gaat, terwijl daarin ouders nauwelijks gezien worden met hun dilemma’s.
Praten en denken over ouderschap leidt vaak tot het centraal stellen van het functioneren van het kind. Hoe het ouderschap door de ouder wordt ervaren en uitgevoerd verdwijnt soms snel naar de achtergrond. In het laatste citaat is dat nog eens met nadruk naar voren gekomen.
8.3 Delen van zorg voor het kind
In een aantal gevallen is er sprake van co-ouderschap of het onderbrengen van de zorg voor het kind bij een ex-partner.
Alleenstaande moeder met kind van 2:
-Dus het einde van de zwangerschap heb ik haar nog heel goed weten te steunen. Dat het contact tussen ons ook weer beter is geworden. Ja, en ik doe er nou alles aan om het contact zo meteen
-Dus het einde van de zwangerschap heb ik haar nog heel goed weten te steunen. Dat het contact tussen ons ook weer beter is geworden. Ja, en ik doe er nou alles aan om het contact zo meteen