Heidegger 92

Uit die eerste reël blyk dit dat die spreker ’n fisiese struktuur opgerig het waarin sy familie en besittings geberg word. Hy is egter ook besig met ’n aktiwiteit wat herken kan word as ’n bouery in die verruimde sin waarin Heidegger die woord gebruik; ’n bouery wat ook bewoning is. Afhangende van waar die leser die komma-pouse plaas, kan die eerste reël beteken dat hy óf homself in vreugde gevestig het, óf dat hy in gevestigde vreugde gebou het. Hierdie dubbele sintaksis sinspeel dus daarop dat ‘bou’ en ‘vestig’ eintlik dieselfde handeling kan wees. Dit herinner aan die beskouing van Heidegger dat konstruksie en bewoning verwant is. Die mens woon reeds deur te bou. Die bou- handeling is deel van die groter synsfenomenologiese toestand van die mens as ’n wonende wese. Cloete se spreker bou hier nie net ’n struktuur nie, maar ’n lewenswyse. Reeds in die titel is daar die suggestie van ’n bouplan. Die woord “oordag” verwys na ’n huis soos wat dit bedags of daagliks ervaar word, sowel as na ’n besinning of gedagtes aangaande die huis, en in die derde plek ook na ’n weldeurdagte huis: een wat goed beplan of ontwerp, en vervolgens so gebou is, of gebou gaan word. Eersgenoemde betekenis van die woord skakel ook met Heidegger se siening dat die bewoning van ’n huis deur gewoonte (herhaling, daagliksheid, die dag-na-dag verloop) gekenmerk word. Die huis word ook in die gedig op ’n meer letter-like manier gebou: Die huis word tipografies in die versvorm voorgestel. Die eerste strofe, wat die dak-gedeelte van die huis vorm, bestaan uit drie reëls; die eerste is ’n normale reël, terwyl die twee wat daarop volg groot oop spasies bevat. Die eerste reël, sonder spasies, is dus ’n voorstelling van die soliede afperking of inperking van die dak. Die tweede strofe, wat die kamer-gedeelte voorstel, se eerste twee reëls bevat ook spasies, terwyl die laaste reël weer solied is. Laasgenoemde stel die vloer voor. Die gedig se laaste twee reëls, die vaste fondament- gedeelte, is solied en sonder openinge. Die spasies tussen sinsdele suggereer ook dat die afsonderlike sinsdele as simboliese bakstene, een vir een neergelê, gelees kan word. Die huis word as ’t ware voor die leser se oë gebou, woordbaksteen vir woordbaksteen.

Die lewenswyse wat die spreker hier vir hom bou of tot stand bring, word gekenmerk deur besorgdheid. Sy huis berg en behoed eerstens sy familie. Die beskrywing van sy “vlinderige dogters” (2) en “geliefde gekweste vrou” (3) roep die assosiasies van

weerloosheid en verwondbaarheid by die leser op. As paterfamilias “vestig” (1) en “bewaak” (6) hy, deur middel van sy huis, dit wat vir hom kosbaar is. Hy is besorgd oor sy familielede en besittings; nie net in die sin dat hy emosioneel aan hulle verbonde is nie, maar ook omdat sy bestaan deur hulle gewaarborg word. Vir Heidegger is daar-syn se houding teenoor ter-hande-tuie ook een van besorgdheid (“Besorgen”). Die dinge wat hy as syne eien, word gekoester; hulle vorm deel van sy in-die-wêreld-syn, en verteenwoordig sy bestaanshorison. Besittings soos “boeke” (7) en “skilderye” (6), asook die spreker se familie en “vriende” (4) is dus nie net waarvoor daar gebou word nie, maar in ’n sekere sin word daar ook met hulle gebou, hulle is bruikbaar. Die huis se inhoud is die voorwerpe waarmee die spreker homself “vestig” (1), waarmee hy homself uitleef en waarmee hy bestaan. Die spreker is nie net emosioneel verbonde aan sy huisinhoud nie, maar ook op ’n fundamentele bestaansvlak.

Heidegger stel dit dat die omgang met ter-hande-tuie ’n ruimtelike dimensie het. Beskou deur die raamwerk van Heidegger se bewoningsfilosofie is “Huis oordag” ’n poëtiese uitbeelding van ‘inruiming’ (“Einräumen”). Die spreker ervaar sy omliggende ruimte as ’n versameling voorwerpe wat vir hom van belang is; dit is ’n lys van tuie wat sin aan sy lewe gee, wat sy lewe van “vreugde” (1) en “ekstase” (3) voorsien.

In die laaste twee reëls word die sentrale kontras van die gedig uiteindelik duidelik. Hierdie huis wat gebou, georden en beveilig is, word bedreig deur “die groot stilte wat skrikgewek / aardebewend in die dak en in die stene en die fondamente kraak” (8-9). Hierdie reëls vertolk ’n apokaliptiese projeksie van die toekoms, en veral die woorde “aardebewend” en “kraak” dui op vernietiging, verwoesting en die dood. Die enjambement wat vanaf reël ses tot en met die einde van die gedig loop, gee ’n energie en tempo aan hierdie deel van die gedig wat pas by die destruktiewe krag van dit wat die huis en sy inwoners bedreig: die natuur, die dood, algemene verganklikheid. Die gebruik van woorde ryk aan s- en k-klanke, soos “stilte” (8), “skrikgewek” (8), “dak” (9), “stene” (9) en “kraak” (9), boots ook die klank van ’n gebreek of versplintering na.

Die woord “skrikgewek” (8) is ongewoon en trek die leser se aandag. Dit is ’n sametrekking met verskeie betekenis-assosiasies. Dit roep woorde soos ‘skriksgewys’ en ‘skrikwekkend’ op, en suggereer ook die betekenisse ‘met ’n skrik wakker word’ of ‘deur

skrik verwek’. Al hierdie betekenisse vergroot die “stilte” (8) se dreigende aard tot omvangryke proporsies. Verder staan die sametrekking ook teenoor “verwek” (2) in die eerste strofe; ’n duidelike kontras tussen lewe “in ekstase” (3) en dood in “stilte” (8) word so bewerkstelling. Net soos die woord “aardebewend” in die daaropvolgende reël, is die woord ook omvorm of verwronge, en is dit daarom ’n letterlike voorstelling van die vernielende of verwoestende krag of “groot stilte” (8) wat die huis bedreig. Hierdie groot stilte is ook tipografies in die gedig te vinde: Die afbakenende tipografiese wit spasies staan vir die kragte wat die huis uitmekaar trek. Daar is letterlike wit stiltes of krake in die gedig, net soos in die “stene” (9) en “fondament” (9) van die huis.

Ons lees egter daar moet “huis [...] [ge]hou” (7) word vir die “groot stilte” (8) wat binne die huis se struktuur “kraak” (9). Die verganklikheid is dus deel van die huis; daar moet huisgehou word, daagliks geleef word, saam met die dreigende eindigheid. Cloete se spreker is hier bewus van die onvermydelikheid van die dood. Die gebruik van die frase ‘om huis te hou’ suggereer ook dat hy nie net bewus is van die uiteindelike eindigheid van sy bestaan nie, maar ook dat hy dit tot ’n sekere mate aanvaar, dat hy daagliks daarmee lewe. Hierdie ingesteldheid teenoor die dood eggo daar-syn se angstigheid as ’n tydelike wese, as tot-die-dood-syn. Vir Heidegger is daar-syn se besorgdheid met syndes eers vir hom’n outentieke, daadwerklike erns wanneer hy wonend-in en bouend-aan die ‘huis van die syn’ die dood inwag. Hy moet in sy huis en in sy tuis-wees voorsiening maak vir die dood. “Huis oordag” resoneer dus sterk met Heidegger se uitleg van wonende tot-die-dood-syn.

In sy latere werk brei Heidegger sy verstaan van ’n woning aansienlik uit met sy uitleg van die sogenaamde vier-eenheid-oord. Net soos in Krog se “Klein vrede” kan die elemente van die vier-eenheid in Cloete se gedig ook bespeur word. Die aarde en die hemele het ’n duidelike teenwoordigheid in die gedig. Daar is “stoeiende seuns” (2) op die grond, “vlinderige dogters” (2) in die lug; daar word “boeke” (7) op die grond gestapel, daar word “nes gemaak” (4) in die lug; die stilte “kraak” (9) in die laaste reël in die dak, hoog in die lug, maar ook in die fondament wat stewig in die aarde geplant is. Sterflikheid is teenwoordig in die vorm van die “teer gekweste vrou” (3) en die brose “vlinderige dogters” (2), terwyl die onsterflike of ewige orde simbolies voorgestel word deur die “groot stilte” (8), die siklus van geboorte en dood wat altyd teenwoordig is. Soos

daar in ekstase “verwek” (2) is, sal daar ook uiteindelik “skrikgewek” (8) gesterf word. Hierdie ewige siklus word verder deur die “plek vir swaels” (5) geëggo. Die herhaaldelike terugkeer van die seisoene, en die swaels daarmee saam, is onvermydelik en ewig.