De mosselvissers en de natuurbeschermingsorganisaties zetten na de uitspraak van Raad van State hun acties voort en de sfeer verhardde steeds verder. Desondanks bleef er wel behoefte aan overleg en toenadering. Hendrik Oosterveld, regiodirecteur Noord van het Ministerie van LNV kreeg van zowel de PO-mossel als van de natuurorganisaties al in 2006 het verzoek om de partijen actief bij elkaar te brengen. Op 16 januari 2007 werd een breed overleg
georganiseerd tussen de PO-mossel, de Waddenvereniging, Stichting Wad, de
Vogelbescherming Nederland en het LNV. De bijeenkomsten verliepen toen al moeizaam. De bodemprocedure tegen de mosselzaadvisvergunningen liep nog en elke vergunning werd opnieuw aangevochten in de rechtszaal. Toch werd er gepoogd een lijn open gehouden tussen de strijdende partijen. Er volgden nog meer gesprekken en de bereidheid om een manier van samenwerking te vinden werd opnieuw uitgesproken. Er moest een plan van aanpak komen over de verduurzaming van de sector dat voor beide partijen acceptabel was. Sicko Heldoorn, de burgemeester van Assen kreeg de opdracht om een verkenning uit te voeren naar de mogelijkheden om met de mosselvissers, de natuurorganisaties en het LNV heldere afspraken te kunnen maken voor de toekomst. De betrokken partijen stonden nog steeds zeer
wantrouwend tegenover elkaar.156 De natuurorganisaties en de mosselvissers konden maar weinig begrip opbrengen voor elkaars situatie en ook deze ‘Heldoorn-gesprekken’ verliepen moeilijk. Wout van den Berg geeft daar een voorbeeld van:
Moet je voorstellen. Aan de ene kant zit je met die mensen te praten over de toekomst van de mosselsector en hoe je met elkaar omgaat en de maandag daarop zaten we bij de Raad van
155
Interview Jos van Damme 47:30 tot 48:58.
71 State, zaten ze onze vergunning te vernietigen. Dus ja, zonder visserij geen voortbestaan, enzovoort. Dat was voor mij symbolisch toch wel…, of tenminste ik kan niet anders aangeven, dan hoe ga je dan met elkaar om? Eerst zit je aardig met elkaar te praten en straks heb je een gigantisch zakelijk conflict en dan toch proberen om op een normale manier met elkaar om te gaan. Nou, ik kan je wel vertellen dat op een gegeven moment, een Fred Wouters van de Vogelbescherming, ik kon toen die vent zijn bloed wel zuipen! Dat was voor mij een verschrikking. Achteraf heb ik begrepen dat, hij stond binnen zijn organisatie voor
samenwerking binnen de mosselsector, maar hij kon dat binnen zijn organisatie heel lastig verkopen. Dus hij moest naar buiten toe opereren op de manier waarop hij opereerde, maar ik wist dat niet. En dat heeft mij op een gegeven moment weleens…Ik heb toen gedacht, ik stond in een trappenhuis en dacht, ‘als hij nu naar beneden zou vallen en dan zou ik eroverheen stappen zonder enige emotie te voelen’. Zo, dat is misschien wel tekenend voor hoe ik…Ja… Maar je moest toch formeel op een zakelijke manier met elkaar omgaan? Alleen ik was wel bestuurder en Hans van Geesbergen was ook bestuurder, maar ik zat er
persoonlijk in, met een persoonlijk belang, een privé belang. Je neemt je problemen toch mee naar huis. Thuis, de gezinssituatie is onderdeel van het geheel, je bedrijfssituatie is onderdeel van het geheel en op het moment dat je een onafhankelijke bestuurder bent van een bepaalde organisatie, ja dan kun je…, dan heb je wat meer afstand. Ja, da’s best wel heftig soms, ja. 157 Ook de wetenschappers van IMARES lieten van zich horen. In het najaar van 2007 deed Martin Scholten, directeur van IMARES een voorstel over de mogelijkheden om de voor de natuur nadelige bodemberoerende mosselzaadvisserij af te bouwen onder gelijktijdige inzet van alternatieve methoden van mosselzaadinvang zoals MZI’s. Er was vanuit de betrokken partijen interesse voor dit idee van gefaseerde afbouw van mosselzaadvisserij158, maar omdat de Raad van State nog geen definitieve uitspraak had gedaan in de bodemprocedure werd er voorlopig nog niets gedaan met dit voorstel. Het overleg bleef in een impasse zitten. Norbert Dankers van IMARES vertelt over het afbouwmodel.
Toen is bij ons op een gegeven moment toch het idee gekomen van als je nu uitbreiding hebt van die MZI’s en ze vangen daar veel, dan zou je een deel van de andere banken, een deel van de sublitorale banken kunnen laten liggen. Als MZI’s als dat blijkt te werken dan breid je het uit en dan kun je meer laten liggen. En dat zou je stapsgewijs kunnen doen. Dat is dus door ons zo aan de koffietafel min of meer ontwikkeld, dat heeft Martin Scholten toen wat verder
157
Interview Wout van den Berg. 47.00 tot 49.00. 158 Hendrik R. Oosterveld, Een wereld van verschil. 49.
72 uitgewerkt, dat is ingestoken bij de Waddenvereniging, commissie-Heldoorn en allerlei
anderen. Dus uiteindelijk leek het erop of dat idee van die ieder jaar 20 % meer hangcultures of MZI’s en dan ieder jaar afbouwen van die dingen, dat is dus in wezen bij ons binnenkamers verder ontwikkeld en daar binnenkamers verder ingestoken en toen uitgewerkt.159
Op 27 februari 2008 barstte de bom. De Raad van State stelde de natuurorganisaties in het gelijk, wat betekende dat er in 2006 geen vergunningen verleend hadden mogen worden voor het opvissen van mosselzaad in de Waddenzee.160 De passende beoordeling die in 2006 was goedgekeurd had niet aan gestelde voorwaarden voldaan en had dus niet door de minister uitgegeven mogen worden. De rechter vroeg van zowel de mosselsector als van het Ministerie van LNV een betere onderbouwing van de ecologische toelaatbaarheid van de
voorjaarsmosselvisserij. Zonder zekerheid over de exacte ecologisch effecten kon er geen vergunning meer worden verleend.161 Daarbij kwam nog de uitspraak van het Europese Hof dat elke nieuwe vergunningsaanvraag als een apart plan of project getoetst dient te worden aan de Habitatrichtlijn.162163De uitspraak van het Europese Hof maakte het zo goed als onmogelijk voor de mosselvissers om een nieuwe vergunning aan te kunnen vragen. Zij hadden noch de wetenschappelijke kennis, noch de financiële mogelijkheden om onder deze voorwaarden een sluitende passende beoordeling te maken. Hans van Geesbergen, vertelt over de onmogelijkheid om een juridische sluitende passende beoordeling te maken:
We hebben [tot de uitspraak van 2008] ook nooit de opdracht gekregen om een betere passende beoordeling te schrijven. Het was niet zozeer dat het daaraan ontbrak. Nee, het is gewoon een feitelijke juridische onmogelijkheid. Want de redenering die wij in onze passende beoordeling van 2006 was, dat we opgeschreven hebben wat we allemaal wisten. Wat
vaststond. Daarnaast waren een aantal zaken die we niet wisten, maar waar we natuurlijk wel veldervaring mee hadden en waar dus ook wetenschappelijk onderzoek op liep. Wij hebben altijd gedacht, dat met dat totale pakket, inclusief die onderzoeksinspanning, PLUS de historie van de mosselzaadvisserij, want het is natuurlijk niet zo dat je vanaf 1900 daar vist
159Interview Norbert Dankers 54:00 tot 54:55
160 Zaaknummer 200607555/1 van de Raad van State. Gevonden op:
http://www.raadvanstate.nl/uitspraken/zoeken_in_uitspraken/zoekresultaat/?zoeken_veld=mosselzaad&verdi ct_id=%2B05i%2Fn5h6Wo%3D 12-8-2012.
161
Eindadvisering Heldoorn. 162
Oosterveld. Een wereld van Verschil. 40-55 163
Zaaknummer C-127/02 gevonden op:
http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?pro=&nat=&oqp=&dates=&lg=&language=nl&jur=C%2CT%2CF&cit=none% 252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue% 252Cfalse%252Cfalse&num=C-127%252F02&td=ALL&pcs=O&avg=&page=1&mat=or&jge=&for=&cid=766072 12-8-2012
73 en dat systeem nu is ingestort, omdat er nou toevallig in 2005 een nieuwe wetgeving is en je een passende beoordeling moet maken, dat dan ineens mosselzaadvisserij significante effecten heeft. Dus ook naar de historie gezien, dat die bestanden altijd weer terugkomen op de
plaatsen waar ze ook opgevist zijn, zo’n natuurlijke verspreiding. Er zijn gewoon situaties waar dat jonge broed zich lekker bij voelt, met name waar voedsel te halen is en waar ze zich kunnen vestigen. Het was natuurlijk niet iets nieuws, de mosselzaadvisserij. Het was het totale complex van wat we weten, wat we niet weten en waar we wel een hoop ervaring mee hebben en welke wetenschappelijke onderzoeken er nog liepen. We dachten dat dat complex
voldoende zou zijn voor de Raad van State om er een zegen over te geven. Alleen ja, ze hebben dat puur juridisch benaderd en toen kwam die zegen dus niet. En ja, als dat besef er is, is het eigenlijk het einde van je sector.164
De uitspraak van de Raad van State veroorzaakte ontsteltenis, niet alleen bij de mosselvissers en in Zeeland, maar ook in de politiek en bij het LNV zelf. Dit Ministerie had van de rechter te horen gekregen dat hun beleid en vergunningen niet voldeden. De mosselsector zag dit als het einde van haar bestaan. De verwijten tussen de mosselsector en de natuurorganisaties vlogen over en weer. De sfeer verhardde verder. In Zeeland verscheen de leus: “Stop de Groene Leugen!” van een gelijknamige actiegroep165
. Deze actiegroep ontstond als een initiatief van de vrouwen van mosselvissers die zagen dat hun echtgenoten de wanhoop nabij waren. Wout van den Berg over ‘Stop de Groene Leugen’:
Voor mij was dat [uitspraak rechter 2008] eigenlijk van ‘Ja zie je wel’ en voor de collega’s, nou die waren,…nou dat sloeg echt in als een bom! Ben toen naar Yerseke gereden, want daar was Hans van Geesbergen en Jos van Damme toen nog voorzitter en ik zei: ‘Jongens, wat we gaan doen is de beuk erin! De media opzoeken! En ook ongenuanceerd direct’. Want ik zoek normaal de nuance op. Maar ongenuanceerd. Boem! De milieusector maakt de mosselsector kapot! En toen, ja als je… Toen hebben we omroep Zeeland opgezocht en die geloofde ons niet en dat moesten we allemaal niet zo zien. Maar op een gegeven moment toch, en dat is ook vooral in Bruinisse hier gebeurd, met de dames Corine Hoogerheide en Mariska Jumelet, de vissersvrouwen en die hebben dan ook op een hele emotionele manier neergezet en dat was ook…Ja, ik kon dat ik niet zo en zij waren natuurlijk bij uitstek degenen die dat konden. ‘Want ons gezin gaat naar de kloten, en je maakt ons kapot, dat is onze toekomst, wat moeten we dan voor de kinderen!’. Nou dat is door de media natuurlijk opgepakt. Wij hadden
164
Interview Hans van Geesbergen. 38.00 tot 40.00. 165 http://www.stopdegroeneleugen.nl/ 12-8-2012
74 regelmatig keukentafeloverleg. Dan zaten we om de keukentafel en dan onder het genot van een biertje op een gegeven moment kwamen de slogans. Zo heb ik op een gegeven moment ‘Stop de Groene Leugen!’en het hatelijke stopbordje en de hatelijke stickertjes verzonnen en die zijn we toen overal gaan plakken en dat heeft de media-aandacht gekregen.166
De leus “Stop de Groene Leugen” kreeg vleugels. De mosselvissers kwamen gezamenlijk in verzet. Ze verweten de natuurorganisaties dat zij hardwerkende kleine ondernemers en familiebedrijven kapot maakten met hun acties zonder dat de natuur er daadwerkelijk beter van werd. De actiegroep was een stuk minder subtiel en netjes in hun manier van actievoeren dan Jos van Damme en “de Daltons” enkele jaren eerder waren met hun pogingen. Nuances werden doelbewust overboord gezet. De zaak ging de mosselvissers aan het hart en zij deinsden er niet voor terug om hun emoties kenbaar te maken. De emoties liepen hoog op. Gert de Keijzer vertelt hoe hij de acties van Stop de Groene Leugen meegemaakt heeft: Ik weet nog wel dat we destijds mosseldag hadden in Yerseke en daar toen door de
mosselvereniging in Yerseke toen, als je in Yerseke komt en die grote rotonde hebt, dat daar allemaal galgen stonden en dat aan die galgpalen daar stroppen aanhingen en die stroppen dan allemaal mosseltjes hingen. Ja, dat was toch wel indrukwekkend. Nou goed, de minister is natuurlijk ook nog geweest. Ja, dat was toch wel bijzonder allemaal en eigenlijk ook wel beangstigend. Ik vond het wel een hele enge situatie. Als je dan kijkt naar een week later, dan had je mosselfeest in Zierikzee, wat eigenlijk helemaal geen mosselfeest is. Dat je dan groot in de Telegraaf op de voorpagina die borden ‘Stop de Groene Leugen!’ ziet en gewoon een pagina groot artikel erin ziet en later in de Telegraaf nog twee pagina’s vol hebt. Dat er geen gekleurde vlaggetjes op de schepen waren maar zwart-witte vlaggetjes met zo’n
mosselpannetje. Ja de geketende mosselpan natuurlijk, dat de schepen in zwart-wit waren en dat het zo een stempel drukte op een feest wat voor onze sector eigenlijk geen feest meer was. Ik moet wel zeggen dat het destijds heftige emoties losmaakte en nu nog eigenlijk wel. Ik bedoel ik kan nog steeds het gevoel krijgen dat ik toen had! Alsof je strot wordt
dichtgeknepen. Ik weet nog wel in Bruinisse destijds, dat we toen allemaal hebben gevaren en dat we… We hebben dat jaar niet meegevaren maar dat waren privé omstandigheden. Dat ik toen aan boord van een collega op het schip stond en dat we toen vlak voordat we
terugvoeren met de mensen aan boord, dat we met zijn allen in een halve cirkel zijn gaan liggen en dat een schip in het midden lag en dat die toen allemaal zwarte ballonnen heeft
75 opgelaten die met helium gevuld waren. Nou ik weet nog dat ik toen, ik stond voorop de plecht, toen ben ik heel hard gaan huilen. Dat weet ik nog wel. […] Ik ben gaan huilen, gaan huilen! Dat weet ik nog wel. Dat bracht zoveel emoties los, gewoon puur alleen zwarte
ballonnen die de lucht in gaan. Dat is ongekend. […] Ja, het was een prachtig symbool. Het is jammer als je zulke signalen af moet geven natuurlijk, maar het sprak wel van sfeer die
heerste destijds in de sector. […] Eigenlijk waren we diep in de rouw. Ik weet nog wel dat er een mevrouw naast me stond en die vroeg: ‘Goh, waarom huil je nou eigenlijk?’. Ja, toen kon ik het verhaal wel vertellen en die vrouw was er toch ook wel zeer van ontdaan. Nou, ik kreeg gewoon een soort armslag, een arm om me heen en werd getroost door een wildvreemde mevrouw die toerist was die voor een feest naar Bruinisse was gekomen.167
Wout van den Berg was vanaf het begin betrokken bij “Stop de Groene Leugen”. De actie ontstond spontaan en volgde in zekere mate het patroon van de acties tegen de afsluiting van de Oosterschelde in de jaren zeventig. Deze directe manier van actievoeren sprak het
Nederlandse volk blijkbaar aan. Het mosselprobleem kreeg aandacht in de landelijke pers. De Land en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO), die de belangen van agrarisch ondernemers in Nederland behartigt, sloot zich aan bij “Stop de Groene Leugen”, want ook de Nederlandse boeren voelden zich bedreigd door de invloed van de milieuorganisaties. Natuurmonumenten begon zelfs leden kwijt te raken. Wout van den Berg vertelt daarover:
Dat is, nou met name de Telegraaf heeft in de zomer van 2008 helemaal uitgepakt, ook op de voorpagina. Tot mateloze ergernis natuurlijk. De postcodeloterij hebben we ook nog
aangepakt. Ja, als je een lot van de postcodeloterij koopt dan spijker je mee aan onze
doodskist en zo, dat soort toestanden. Nou ja. En dat heeft er toen tot geleid, dat achteraf, niet de Waddenvereniging leden verloor, niet de Vogelbescherming leden verloor, maar
Natuurmonumenten ging leden verliezen…. De meest gematigde club, met net zoveel leden als de ANWB, die ging leden verliezen. Waarom? Omdat de meeste mensen die lid zijn van Natuurmonumenten dat zijn, ja… mensen zoals jij en ik, die houden van de natuur. En die organisatie wil ik steunen die daar aan bijdraagt, maar op het moment dat je… Ze zeiden op een gegeven moment: ‘Ja wij willen niet verantwoordelijk zijn voor de teloorgang van zo’n mooie traditionele sector en wij van Nederland 2 zeggen ons lidmaatschap op’. Want de nuance was volledig weg. Want alles wat natuur was was fout, of wat natuurclub was, was dus ook fout….En natuurmonumenten ging leden verliezen en Natuurmonumenten had een
76 samenwerkingsverband met de Waddenvereniging. Dus Natuurmonumenten zei tegen de Waddenvereniging: ‘Joh, wat is dat voor gedoe? Want dat gaat niet goed’. En ja, de Waddenvereniging stond onder druk en die heeft toen de Vogelbescherming meegenomen: ‘Ja, jongens, dit gaat niet goed!’ en wij hadden natuurlijk altijd nog, zo schizofreen kun je niet wezen, het overleg liep gewoon door. Ook na de uitspraak in 2008 liep dat reguliere overleg wat in 2005, 2006 begonnen, dat liep gewoon door. En er toen op een gegeven
moment ook een onderhandelaar aangesteld, door Gerda Verburg nog, Sicko Heldoorn. Daar zaten we al mee te praten, dat ging ook na die uitspraak op dezelfde manier door. Nou, dat werd wel overschaduwd op een gegeven moment door heel die actie. En die actie heeft er wel voor gezorgd dat we een positie aan de onderhandelingstafel hebben gekregen. Niet meer van de underdog, maar iemand die ook gewoon wat kon eisen want het vuurtje dreigde over te slaan naar de Peel, waar de intensieve veehouderij heel veel problemen had met de grenzen van de natuurgebieden. Wij hadden ook contacten met de ZLTO168, de Land- en
Tuinbouworganisatie, en dat is natuurlijk ook een heel groot lichaam. Dat dreigde behoorlijk uit te breiden en de borden met ‘Stop de Groene Leugen’ kwamen steeds vaker te staan bij de boeren in het weiland, langs de snelwegen. Ze hebben tot in de Noordoostpolder gestaan aan toe! Dat liep dus uit de klauwen. Nou voor ons niet natuurlijk! 169
Volgens de natuur- en milieuorganisaties hadden de gebruikers van de natuur echter ook de verantwoordelijkheid om de natuurwaarden op een juiste manier te beschermen. Zij hadden er al jaren op aangedrongen dat de mosselsector zich diende te verduurzamen. De uitspraak van de Raad van State was een beschuldigende vinger naar de gebrekkige uitvoering van beleid van het LNV om dat te garanderen. 170 Hoewel de grote natuurorganisaties niet blij waren met de leden die bij hen wegliepen was Stichting Wad in haar nopjes met alle media-aandacht die ‘Stop de Groene Leugen’ veroorzaakte. Want media-aandacht zorgde voor politieke aandacht en dat betekende dat er vanuit de overheid nog eens beter naar het mosselprobleem werd gekeken. Zo vertelt Martijn de Jong:
Ja, ik vond het wel goed verzonnen. Ik was er wel blij mee. Ik vond alleen dat
natuurbescherming zo verschrikkelijk, maar ja dat is meer een algemene frustratie van onze