36c
gaf hoer soe grote gracie
+na den groten staet ende ‖ weelde der naturen van allen
dingen, die alsulken staet ende heerlicheit der abdyschap toe behoert, die sie
gewonne was Ende ock want sie tot oeltheit der iaren gecomen was ende hoer
nochtans alsoe groet gewelt dede
6). Ende was also onsuekelick
7)in horen eten, als
oft een ionck mensch hadde geweest. Ende sie plach dat alre onbequaemste
8)wtter
schottelen te nemen, eer een ander toe sach
9)Datter niemant by te sytten en conde
comen, die so behende
10)was, dat hij hoer daer in voer conde comen Also dat die
susteren vermyden by hoer te sytten over tafelen. Want sie en condens myt gelijken
+
36d
mode
11)niet
+wal verdragen Ende sommyge en mochtens niet lijden
12)van sericheit
‖ des herten
13), als sie gedachten wat sie geweest hadde. Mer hijr was een kint
van vij of viij iaren; dat plach sie te leren. Ende daer pijnde sij hoer by te comen over
tafelen ende dat kint by hoer. Dat kint plach dat beste wtter schottelen
14)te nemen
na manieren der kinder, die gerne nemen dat sie best mogen. Dat kint plach te
seggen· ‘vrouwe, ic mach die butkens
15)wal.’ Soe segede die oetmodige vrouwe:
‘lieve kint, etet gy die butkens, ic mach dat vleysch wal.’ Also vlijtich was sie hore
naturen gewelt te doen in allen dingen. Mitten selven kinde hadde sie mennyge
gracie· sie plach hem den psalter te leren. Soe toech
16)dat kint dan die woerde al
gemelick al
1) ligge. 2) hent,tot.
3) ende - suster; ms. 8849-'59, fol. 228r: et applicuit se ad omnia communia. 4) lie (einde reg.): 25b, 108d, 191a. Verg. Mnl. Wdb. op ‘lie, 2de art.’ 5) Verbeterd volgens 44d: seer grote ende wonderlike dinge. Hs.: wonderlik. 6) ‘hem gewelt doen’,tegennatuurlijk handelen.
7) onsuekelick (= onsoekelick, -lijc),niet veeleischend, niet kieskeurig. 8) dat alre onbequaemste,hetgeen het minst, het onaangenaamst smaakt.
9) eer - toe sach,voordat een ander het zag, het merkte (ms. 8849-'59, fol. 228r: priusquam assidens soror aduerteret).
10) behende,bij de hand.
11) myt gelijken mode (hetz. als ‘lijckmodelijc’, 146b), met een kalm gemoed. 12) en mochtens niet lijden,konden het niet velen.
13) sericheit des herten,droefheid des harten. ons hartzeer. Verg 43d, waar ‘hertseer’ gevonden wordt.
14) schotte (einde reg.).
15) butkens (= botkens), meerv. verkleinw. van ‘butte’ (= botte),bot, been; Lat. os. 16) toech (van ‘tien’,trekken), bracht met moeite uit. Zie Mnl. Wdb. op ‘g e m e l i j c , no
. 2’, waar het woord ‘toech’ metradbraakte? verklaard wordt. Ms. 8849-'59, fol. 228r: male legebat ad irritandum eam.
+
37a
+
willens
1). Soe segede die oetmodi- ‖ ge ende sachtmodige vrou: ‘hoe leset gy nu
aldus?’ Doe vragede hoer dat kint sommyge woerde, hoe dat sie toe duytsche
weren. Doe segede sie· ‘lieve kint, dat en weet ic niet.’ Doe segede dat kint weder:
‘hebdy ene abdisse geweest, ende en wete gy dat niet?’ recht oft seggen wolde·
‘wat abdysse hebdy dan gewest!’
- Dit kint plach die roer
2)te hebben, soe dattet des nachtes vaeke op die camer
3)most gaen. Soe en wast tot niemant also vry als tot der vrouwen van vreden; die
stont dan op ende genck
4)myt hem. Als dan dat kint daer lange bleef, soe wachtede
die oetmodige vrouwe seer sachtmodelick ende verduldelick
5).
+
37b
- Sie plach dat altaer te decken ende te bereyden
a), alsmen mysse
+solde doen.
Ende ‖ onse eerweerdige vader heer Iohan brinckerinck hadde hoer heyten doen:
wat daer aver bleef van den wijn in die pullen, dat solde sie wt drincken. Op een
tijt waert hoer voer hoer gebreck gesecht voer
6)elsebe hasenbroecks, die doe
meystersche was, dat sie soe vele scharbiers
7)ter tafelen druncke. Doe segede
hoer suster elsbe dat sie dat wal
8)laten moste te drincken. Doe waert die edele
oetmodige vrouwe bedrucket ende segede al weemodelick Dat sie den wijn liever
laten wolde dan dat scharbier: sie voer daer soe wal van.
+
37c
- Sie plach soe vlijtelike te arbeyden, datmen hoer overste cleet wal
+plach te
wringen
9). Sie plach suster griete ‖ kerstkens
b)te helpen op die
1) al gemelick (knorrig, slecht gehumeurd) al willens, eig. hetzij kwaadschiks hetzij gewillig, dus of het wilde of niet; Lat. nolens volens.
2) roer,buikloop, diarrhée.
3) camer (verg. camerganc),bestekamer, geheim gemak. 4) OPZOOMER,Kl. v. Diep., II, 9: ginck.
5) verduldelick,geduldig.
a) Gedurende het lezen van den miscanon waren de gordijnen, die aan beide zijden van het altaar hingen, toegeschoven (‘dat altaer decken’); onder ‘dat altaer bereyden’ heeft men te verstaan het in orde, in gereedheid brengen van het altaar en van het hierbij behoorende gereedschap. Zie over de voorwerpen, die het altaargereedschap uitmaakten, MOLL, Kerkgesch. v. Ned. vóór de Herv, dl. II, st. iii, Utr. 1869, blz. 159-164.
6) ‘enen voer gebreck gesecht werden voer’ (een term der devoten, herhaaldelijk in ons hs. voorkomende),bij iem. van overtreding, van zonde beschuldigd worden.
7) Zie LÜBBENe. WALTHER,Mnd. Handwörterb.: s c h e r - b ê r , Art Dünnbier, en verg. Teuth.: s c h a r (scher,dun). Lat. tisana.
8) ‘wal’ (einde reg.) behoeft niet veranderd te worden in ‘wat’, gelijk wij zouden kunnen meenen; zie b.v. 118d (ende hij lietet hem soe lange, dat sie wal by gecomen weren, ... zoolang, totdat zij er flink van bovenop gekomen waren) en 119a: Ende doe sie wal worwers (voorwaarts?) gecomen weren.
9) wringen,uitwringen. Door het ‘vlijtelike arbeyden’ was het ‘overste cleet’ (opperkleed; ms. 8849-'59, fol. 228v: interiores vestes) nat geworden van het zweet.
b) Gest. na Paschen van het jaar 1458 (MATTHAEUS, ‘Lijst van Diepenv. zusters’ - in zijneVita .. Elis. v. Heenvliet -, p. 230).
tichlery
1)die werkluden te dienen Want suster griete begeerde hoer voer yemant
anders
2). Ende als sie daer gaen solde, soe vragede sie wie dat myt hoer solde
gaen: of sie die vrouwe van vreden myt hoer nemen solde· soe kreech sie sij myt
hoer.
- Op een tijt was een bruder al merckelike wat vurich, die by den werckluden
3)plach te wesen. Doe segeden die wercklude tot hem: ‘brueder iacob, gy sijt alte
vurich.’ Doe segede hij: ‘soe gelijck ic der wrouwen
4)van vreden wal.’ Doe sie die
vrou van vreden hoerden noemen, doe kregen sie grote begeerte hoer te sien. Doe
+
37d
gevyelt eens op een tijt dat
+die werckluyde gegeten hadden. Doe segen sie doer
een ‖ gat van eenre muren dat sie sat ende las
5)dat kuut wtten grade, dat sie
verworpen hadden, ende dat sie die at. Doe worden sie soe seer beschemt; ende
verwonderende verwonderden sie hem Dat die edele vrouwe hoere luyde believynge
6)at, ende worden daer seer in gestichtet
7)ende etent voert an selven. Dit is een
wonderlick werck godes· dat die edele vrouwe, die wilneer soe derten
8)ende soe
weeckelick
9)was ende soe verweent
10)in horen eten Dat sie cume
11)den necke van
den herinck mochte eten, dat sie doe at dat die wercklude verworpen hadden. Dat
was die verwandelinge der rechterhant gods
12). Mer niet allene hijr in, mer ock in al
+
38a
horen leven heeft god grote dinge myt hoer gewracht. Sie plach der werckluden
+‖
schottelen te wasschen op horen knien. Ende als men hoer dan segede, of men
daer wat onder leggen wolde Soe segede sie dattet hoer so best puntede
13)ende
lichter an queme Ende lichte of
14)daer ock yet
1) op die tichlery; ms. 8849-'59, fol. 228 v: iuxta furnum lapidum. 2) voer yemant anders,boven een ander, wie(n) ook; vóór ieder ander. 3) ‘luden’ staat in margine.
4) wrouwen, d.i. vrouwen. 5) ‘lesen’,verzamelen, oprapen.
6) believynge (zieTijdspiegel, jaarg. 1887, blz. 499), dat wat (over-)blijft, rest. In denz. zin komt in het Mnl. het woord ‘relief’ voor (Lat. reliquiae; Fr. relief), b.v. VERDAM,Die Spiegel der Sonden, dl. II, kol. 26: Dese onseide Lazarum die reli eren (overblijfselen, kliekjes; ongewoon meerv. van ‘relief’) te gheven van sijnre tafelen.
7) ‘in iet, in enen gestichtet werden’ is een term der devoten. 8) derten,dartel, wuft, lichtzinnig.
9) weeckelick, eig.delicaat (verg. ons eene delicate constitutie = eene constitutie die weinig velen kan, die tegen dit en dat niet kan); bij uitbr. verwend. Zie ook 42d.
10) verweent,weelderig. Zie VERDAM,Die Spiegel der Sonden, dl. I (Leid. 1900), blz. 149: Mencsel verweent ende vremde verwe is nyemand schuldich te begherne.
11) cume,ternauwernood; Hd. kaum.
12) ‘Die verwandelinge der rechterhant gods’ (ms. 8849-'59, fol. 227 v: mutacio dextre excelsi) is eene uitdrukking, inzonderheid aan het spraakgebruik der devoten eigen. Op een paar plaatsen komt zij nog in ons hs. voor, o.a. 34a, 142c, meermalen daarentegen in de Colacien van Claus van Euskerken (hs. no. 686 der Provinc. Bibl. van Friesland).
13) ‘punten’,passen, schikken.
was, datmen
1)daer onder
2)leggen mochte· Want die hillige armoede was daer seer
groet, welck sie hertelike mynde. Sie plach dat schottelwater op horen schulderen
te dragen daert wesen solde
3)Ende soe storte siet onder tijden inden boesem, dat
sie over al
4)nat waert.
- Sie was soe rechte oetmodich ende cleyn in hoer selven, dat sie niet lijden en
mochte datmen sie ‘vrouwe’ heyt. Ende als hoer die susteren ‘vrouwe’ heyten, soe
+
38b
segede sie: ‘ya
5)vrouwe, ya vrouwe’ Ende segede
+datmen sie hieten solde· ‘yutte
hermens’ of ‘yutte poetkens’
a). ‖ Ende als sie merckte dat dat niet helpen en
mochte· nam siet voer, als men sie ‘vrouwe’ heyte· dat sie liet
6), of sies niet en hoerde
Mer als men sie ‘suster yutte’ noemde, soe antwaerde sie guetlick Ende aldus
maeckte sij hoer quijt den namen deser weerdicheit. Want in horen gront
7)hadde
sie gelecht dat fondement der oetmodicheit
8)Ende dat bewees al hoer leven ende
wanderinge. Want sie en was niet toenachtich
9)in woerden noch in gelate· want sie
en plach niet te seggen van horen state noch van edelheit hore geboerten. Mer na
dattet fondament was, soe was ock dat werck des tymmers Want by den
+