Hoofdstuk 3 Het Groenontwerpproces
4.1 Gewenste situatie
Het doel van dit onderzoek is om de gemeente Heerhugowaard te helpen om in de toekomst goede afwegingen te kunnen maken om een grote set van waarden (grote duurzaamheid) te realiseren. De gewenste situatie houdt in dat de in de interviews aangedragen verbeterpunten worden
gebruikt om het proces te verbeteren en dus moeten dienen als criteria voor het ontwerpen van het afwegingskader en de (procesmatige) aanbevelingen.
Waardemaximalisatie
Om te zorgen voor waardemaximalisatie van de asset groen, is het zaak de waarden van groen te kennen en te kunnen benutten. Hiermee kun je het beheer optimaliseren en ook de risico’s goed in kaart brengen. Het afwegingskader en de (procesmatige) aanbevelingen moeten dus leiden tot het toepassen van deze groene waarden.
We hebben gezien dat maatschappelijke waarde berust op duurzaamheid en daarmee op de drie P’s: People, Planet, Profit/Prosperity. Deze zijn dan ook belangrijk voor het opstellen van het afwegingskader en de
(procesmatige) aanbevelingen. Medewerkers geven aan:
HV Groen komt vaak onder aan de streep en moet eigenlijk een meer prominente plek krijgen. Het krijgt dit op het moment dat we daar de waarde van inzien. Het groenontwerpproces zou dan ook meer moeten inzoomen op de waarden van groen.
HV Hoe kun je die waarden een plek geven in het proces en dat helder maken? Daarvoor moeten we deze waarden allereerst in kaart brengen, vooral ook de relaties met andere beleidsvelden waar groen in positieve zin aan kan bijdragen.
AB Belangrijk is ook dat we een gemeenschappelijk beeld over de waarde van groen ontwikkelen op de diverse terreinen van de stad. Als iedereen aanvoelt vanuit welk gedachtegoed we willen
vertrekken, dan vinden we de weg wel.
AB De passie is belangrijker dan de regels of de weg om het doel te
bereiken. We moeten daartoe het verhaal vertellen dat intrigeert, inspireert. Als je passie hebt met gebruikmaking van een goede leidraad, zoals een afwegingskader, hoef je de rest vrijwel niet te regelen. Mensen lopen niet warm voor regels, je moet ze uit hun tent lokken.Stad van de Zon van ontwerper Ashok Bhalotra is hierin een goed voorbeeld.
HV Het groen moet de leefbaarheid in een wijk verhogen. Groen moet daartoe gebruiksmogelijkheden hebben, toegankelijk zijn, veilig zijn, de uitstraling verhogen en uitnodigen om actief te zijn in welke vorm dan ook.
HV De gemeente wil heldere overgangen tussen stad en land houden, en
ook van de wijken naar de omliggende grote groenstructuren. AB Proces
Het groenontwerpproces is een zoektocht naar de balans in de stad met zijn omringende landschap, in de samenleving, waarbij we niet alleen oog hebben voor het financiële gewin of onszelf maar juist ook oog hebben voor de mens, de ander en onze planeet. De gezamenlijke intentie zit erin dat je met elkaar naar de waarden wilt zoeken en ook moet gaan ontdekken en er voor zorgt dat die waarden ook blijven na de realisatie. Je vertrekt dus met het feit dat je met z’n allen vindt dat groen een belangrijke plek inneemt in deze maatschappij. Aan de hand van het afwegingskader ga je dan op zoek naar wat dat dan betekent. Dan zit je op een proces waarin het onderwerp groen centraal staat. De zoektocht naar de antwoorden leidt uiteindelijk naar het benoemen van de waarde op die plek. We kunnen het proces zien als een verzameling processtappen, maar misschien wordt het in de toekomst meer een broedplaats van gedachtes die bij elkaar komen om uiteindelijk te komen tot een keuze, tot een oplossing. Dit is moeilijker te vatten in een eenduidig
proces, het is meer houding, rolopvatting. Hierbij is het dan wel heel erg belangrijk dat iedereen weet wat groen betekent voor de stad (klimaat, mens, natuur). Het afwegingskader is een handvat om met elkaar de dialoog aan te gaan over groen in de stad, waarbij het onderwerp Groen centraal staat. De zoektocht naar het juiste ontwerp moet uiteindelijk leiden tot het benoemen van de waarde van het groen op die plek.
Het afwegingskader moet het intrinsieke in een mens stimuleren. Alleen een afwegingskader is echter niet genoeg, je moet een sfeer hebben waarin je met elkaar over waarden kunt praten. Mensen moeten daartoe elkaar opzoeken.
AE Zorg er voor dat alle spelers aan tafel zitten.
AB Een goed proces is iets waar we warm voor lopen, geen
verkeersregels. Er leeft bij de medewerkers dan ook een sterke wens om niet meer regeltjes te bedenken, maar juist de creativiteit van mensen te gebruiken. Vertel anderen niet hoe ze het moeten doen, maar spreek elkaar meer aan op de waarden van groen. Als je er passie voor krijgt, ga je lopen.
HB In het proces kunnen we meer goede voorbeelden laten zien en inwoners en politiek meenemen naar referentiegebieden (een beeld zegt meer dan duizend woorden).
Risicomanagement
Risico’s kunnen het behalen van doelstellingen in de weg staan. Risico’s moet je niet per definitie mijden, maar ze bewust nemen.
(www.risicomanagement.nl\Over ons, 2015). Zoals we in hoofdstuk 2.2 hebben gezien kun je risico’s pas managen als je weet wat het probleem echt is, dus welke waarden gevaar lopen. Bij risicobeslissingen gaat het om de potentiële effecten en de kansen daarop, plus de kosten van eventuele beheersmaatregelen.
Medewerkers geven aan:
HV Door veranderende patronen in de maatschappij moeten we proberen de groene structuren zodanig neer te leggen, in te richten, dat het in staat is maatschappelijke veranderingen op langere termijn op te vangen. We kunnen niet voorspellen hoe die
ontwikkelingen zullen gaan, dus is het van belang het gebruik aan te kunnen passen aan de behoefte van dat moment. Groen moet dus flexibel zijn.
MH We hebben de laatste jaren in toenemende mate te maken met bomenziektes. Om risico’s i.v.m. bomenziektes te voorkomen zien we een ontwikkeling om in een bomenrij te werken met
verschillende cultivars. Van monocultuur gaan we dus naar (bio)diversiteit.
Levenscyclus
Bij asset management staat de levenscyclus in het teken van de grootste opbrengst van de asset. Bij groenvoorzieningen in de openbare
buitenruimte wordt meestal gestreefd naar een lange levenscyclus, vooral in het geval van ecologisch groen.
Medewerkers geven aan: HB
MH Groeiplaats bomen Goede groeiplaatsen voor bomen zijn wezenlijk voor een goede groei en dus voor een lange levensduur. We moeten dus zorgen dat bomen voldoende m3 bewortelbare grond hebben. Liever drie bomen goed de ruimte geven, dan tien flutboompjes, aldus de groenbeheerder.
Wat nog onvoldoende gebeurt is de benodigde ruimte voor de te handhaven bomen op een tekening vastleggen. Geen kaart met groene bolletjes, maar de werkelijke kroonomvang en benodigde
bewortelbare ruimte intekenen. Deze tekening zou dan leidend moeten zijn voor het hele proces daarna. Zowel bij het ontwerp als bij de werkzaamheden.
Vooral bij het herinrichtingsproces is het moeilijk voldoende bewortelbare ruimte te claimen. Bij de herinrichting van een wijk zouden we voor de waardevolle bomen ook moeten aangeven hoeveel m2 grond er nodig is voor het behoud van die bomen. Bovengrondse werkzaamheden en graafwerkzaamheden mogen in deze ruimte niet gebeuren om een goede groeiplaats met voldoende m3 bewortelbare ruimte te behouden / te krijgen. Vooral kabels en leidingen zijn nogal eens de oorzaak van het afsnoepen van
bewortelbare ruimte. We moeten er daarom voor zorgen dat we al voor het voorlopig ontwerp (VO) de informatie over de kabels en leidingen beschikbaar hebben i.v.m. de boomstructuur.
Bij de laatste nieuwbouwwijken zijn de plantvakken vrij smal. Vaak zijn ze maar 2-3 m breed. Voor bomen van de 1e of 2e grootte heb je vakken van minimaal 5 m breed nodig.
RZ Het gaat nog vaak fout in het ontwerp. Het lukt ons nog steeds om 1,20 m uit een lantaarnpaal een boom te planten. De ontwerpen zijn blijkbaar los van elkaar gemaakt en toen ze over elkaar heen werden gelegd, is er niemand geweest die dit heeft geconstateerd. Je weet nu eigenlijk al dat in de toekomst die boom wordt gekapt. Dit is jammer. Je hoort overleg te hebben en door te spreken wat er goed gegaan is en wat er niet goed gegaan is. In hoeverre raakt het werk van het ene product het andere product. Hoe voorkomen we fouten in een groenontwerp? Het is belangrijk dat een beheerder zich bewust is van het effect van zijn/haar ontwerp op de functionele effecten van andere producten. De beheerders zijn namelijk allen specialisten. Een matrix zou daar een idee voor kunnen zijn. Maar ook met elkaar in gesprek gaan in bijvoorbeeld ontwerpsessies kunnen bijdragen aan voorkomen van ontwerpfouten. Daarbij is het belangrijk dat beheerders goed zicht hebben op hun eigen
producten, maar ook welke invloed de andere producten daarop hebben.
Optimaal beheer
Of beheer optimaal is, hangt sterk af van de doelstelling van de groenvoorziening. Een rijk bloeiend rozenvak zal niet vol mogen staan met onkruid. Zo zal ecologisch groen vaak gericht zijn op diversiteit van soorten of gericht zijn op bepaalde doelsoorten en zijn kruiden vaak essentieel.
Medewerkers geven aan: GO Actief burgerschap
We leven in een participatiemaatschappij, dit betekent dat mensen hun verantwoordelijkheden moeten nemen. Het is dan ook van groot belang betrokkenheid in de wijk te creëren. De gemeente moet mensen daartoe enthousiasmeren, motiveren, stimuleren en ontlokken. Burgers zullen dan ook meer betrokken moeten worden bij het onderhoud door zelf werkzaamheden uit te voeren. Maar ook zullen mensen meer naar elkaar om moeten zien en het minder moeten verwachten van de overheid.
Groen is een belangrijk middel hierbij. Met een groene omgeving die uitlokt om naar buiten te gaan, zullen eerder contacten ontstaan en als gevolg daarvan eerder zorg voor elkaar. De gemeente denkt na om ‘Right to challenge’ toe te passen, bewoners krijgen de kans om iets van de gemeente over te nemen met hetzelfde einddoel. Dit kan zo mogelijk tegen lagere kosten, waarbij het gewin aan die bewonersgroepen is. Zo kun je meer voor elkaar krijgen voor dezelfde kosten.
RZ We moeten bewust nadenken over de onderhoudbaarheid en dus de kosten van het onderhoud.
4.2
Ontwerpcriteria
Uit de bovenstaande gewenste situatie volgen voor het ontwerpen van een afwegingskader en het opstellen van (procesmatige) aanbevelingen de volgende criteria:
Waardemaximalisatie
Maatschappelijke waarde berust op duurzaamheid en daarmee de drie P’s, People, Planet, Profit. Hiermee wordt duurzaamheid breder
meegenomen. Dit moeten dus belangrijke bouwstenen worden voor het afwegingskader en de (procesmatige) aanbevelingen.
- De waarden van groen moeten in beeld worden gebracht. Het moet duidelijk worden welke voordelen we uit groen kunnen halen. - Het doel van het groen moet worden benoemd.
- De gemeente wil heldere overgangen tussen stad en land houden, en
ook van de wijken naar de omliggende grote groenstructuren. - Belangen moeten met elkaar bewust worden afgewogen.
Risicomanagement
- Risico’s bewust nemen.
- De potentiële effecten en de kansen daarop, plus de kosten van eventuele beheersmaatregelen in beeld krijgen.
- Een groenontwerp moet bij voorkeur flexibel aanpasbaar zijn aan onvoorziene ontwikkelingen.
Levenscyclus
Groeiplaats bomen
- Bomen moeten voldoende m3 bewortelbare grond hebben. - De benodigde ruimte voor te handhaven bomen op een tekening
vastleggen. De werkelijke kroonomvang en benodigde
bewortelbare ruimte intekenen. Deze tekening moet leidend zijn voor het hele proces. Zowel bij het ontwerp als bij de uitvoering.
- Groenvakken waarin bomen komen aanpassen aan de grootte van de bomen. Voor bomen van de 1e of 2e grootte: minimaal 5m breed.
- Informatie over de kabels en leidingen beschikbaar vóór het voorlopig ontwerp (VO)
Optimaal beheer
- Mensen moeten actief worden betrokken bij het groenontwerpproces en het onderhoud.
- Bewust nadenken over de onderhoudbaarheid en dus de kosten van het onderhoud.