Het artikel van Mulder helpt bij het definiëren van het werk van SR en ook bij het
verduidelijken van hoe de installaties zich begeven op het grensvlak kunst/design. Mulder begint zijn tekst met het beschrijven van technologische kunst. Er wordt nu niet dieper ingegaan op zijn definitie van technologische kunst omdat hij sterk overlapt met Popper ’s beschrijving uit het vorige hoofdstuk. Echter lijkt Mulder een stap verder te gaan dan Popper. Mulder verkent een samenkomst van de kenmerken van technologische kunst en hedendaagse museale kunst waaruit hij zijn eigen kunstvorm destilleert: Agency Art. In zijn essay legt hij de tweezijdige structuur van Agency Art uit.98
Het begrip ‘agency’ wordt meestal vertaald als handelingsmacht of
handelingsvermogen en in het huidige kunstvertoog betekent dit begrip dat het kunstwerk geen passief object is, maar actief op de toeschouwers inwerkt. De betekenis van het werk bestaat mede uit de gevoelens en gedragingen die het oproept bij de toeschouwers.99 Dit
actieve aspect kwam aan de orde bij de analyses van Dune 4.2 en Intimacy van SR. De Amerikaanse kunstenaar Dave Hickey verbindt deze actieve bijdrage in het begin van de jaren negentig al aan schoonheid, zo stelde Hickey dat schoonheid datgene is waardoor men wordt aangezet tot de wil om te veranderen.100 Deze kijk sluit aan bij de filosofie van
Roosegaarde, die met zijn kunst ernaar streeft dat de mens anders gaat denken en handelen, namelijk duurzamer.
In Agency Art zijn kunstenaars net zoals de technologische kunstenaar niet geïntimideerd door technologie en de betekenis van een werk ligt niet in het karakter van het creatieve proces, maar in wat het creatieve proces voor effect heeft op de buitenwereld; het gedrag dat het uitlokt. Hiermee wordt bedoeld dat Agency Art een boodschap wil overdragen op het publiek en zich focust op hoe het publiek omgaat met deze boodschap.101
Roosegaarde laat bij zijn lezing op het Impakt Festival op de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht blijken wat voor waarde hij hecht aan de toepassing van zijn kunst. Hoe zijn publiek omgaat met het nieuwe wereldbeeld dat hij wil introduceren met zijn projecten is naar zijn zeggen belangrijker dan waar het bericht vandaan komt en het creatieve proces.
98 Mulder, Arjen. ‘The beauty of agency art’, in: Vital Beauty. Reclaiming aesthetics in the tangle of technology and nature. V2_Publishing, Rotterdam, 2012: p. 103-104.
99 Mulder, Arjen. ‘Schoonheid voor de 21ste eeuw’. Degids.nl. 12 juli 2012. 23 oktober 2015. 100 Mulder (2012).
101 Mulder, Arjen. ‘The beauty of agency art’, in: Vital Beauty. Reclaiming aesthetics in the tangle of technology and nature. V2_Publishing, Rotterdam, 2012: p. 105.
40 Het citaat van Roosegaarde ‘’It’s about the message, not about the medium” bevestigd deze visie.102
Mulder beschouwd in ‘The beauty of agency art’ een interactieve installatie als een systeem, deels technisch en deels interactief. Volgens hem vormen het kunstwerk en het publiek samen een systeem waarin ze elkaar uitdagen en waarin de toeschouwers wordt aangezet tot een actieve fysieke handeling. Door ons fysieke lichaam te gebruiken tast de toeschouwer af welke mogelijkheden er zijn in de interactieve installatie en welke
gedragingen hij kan actualiseren.103 In zowel Dune 4.2 als Intimacy heeft het fysieke lichaam
een actieve rol.
Een volgend argument van Mulder is dat Agency Art inwerkt op onze intellectuele intuïtie en daarmee niet alleen interessant is, maar daadwerkelijk functioneel is. Mulder stelt, net zoals in de vorige alinea wordt uitgelegd, dat deze kunstvorm via het lichaam gevoelens oproept/verkent; op deze manier een functie heeft. Een ander kenmerk is van Agency Art dat het gaat over het huidige onbekende. Waarmee wordt bedoeld dat er geen aandacht wordt besteed aan het verleden, maar aan de huidige situatie waar we ons in bevinden. Daarbij kenmerkt Agency Art zich door optimisme in plaats van bijvoorbeeld cynisme, dat kenmerkend was voor het postmodernisme. Dit optimisme zien we terug bij Roosegaarde. Mulder beschouwd Agency Art als een levende kunstvorm die communiceert via het kunstwerk.104
Mulder betoogt in het begin van zijn essay dat technologische kunst, en het lijkt erop dat hij ook refereert naar Agency Art, lijkt te gaan bezwijken onder sociale druk en de vorm aanneemt van design/entertainment. Hij wil met zijn essay betogen dat deze kunst, kunst moet blijven. Later expliceert hij dit door te stellen dat we door de overgang van technologische kunst naar design het intellectuele deel, waardoor we in staat zijn ons bewust te zijn van het heden, verliezen. Dit bewustzijn is belangrijk omdat we zo de wereld om ons heen kunnen begrijpen, en volgens hem is kunst onmisbaar in het verkennen van het heden. Het mogelijke gevolg van het verlies van het bewustzijn is volgens Mulder dat kunstenaars louter de vorm/het medium veranderen, en niet meer creatief zijn in het bieden van een nieuwe inhoud. En het is juist de nieuwe inhoud die belangrijk is om tot een begrip van onze samenleving te komen.105
De kunstwerken van SR zijn nagenoeg volledig te plaatsen in Agency Art van Mulder. Desalniettemin komt de benadering van Mulder niet compleet overeen met de Studio. Wat blijkt is dat Mulder in zijn artikel waarde hecht aan de categoriale onderscheidingen kunst
102 Roosegaarde, Daan. Impakt Festival Utrecht. 28 oktober 2015.
103 Mulder, Arjen. ‘The beauty of agency art’, in: Vital Beauty. Reclaiming aesthetics in the tangle of technology and nature. V2_Publishing, Rotterdam, 2012: p. 109- 113.
104 Mulder (2012): p. 113- 117. 105 Mulder (2012): p. 104- 113.
41 en design. Mulder verstaat onder design, zoals hij stelt in het begin van zijn artikel, dat het ontwerp praktisch nut heeft; bruikbaar is voor de mens en de economie. Het lijkt dat Mulder betoogt dat wanneer een ontwerp beschikt over praktisch nut het zijn intellectuele effect verliest, een onderscheiding die hij toekent aan kunst. Deze categoriale onderscheidingen zijn echter niet geldig voor de ontwerpen van SR, omdat zowel kwaliteiten van kunst als kwaliteiten van design toe te kennen zijn aan deze ontwerpen. De Studio toont met Smart
Highway namelijk een co-existentie van inhoud en praktisch nut, een co-existentie die
Mulder met Agency Art lijkt uit te sluiten.
Smart Highway is, zoals in het eerste hoofdstuk gezegd, een prototype van het
belichten van onze autowegen. Het eerste design is Glowing-lines, die aan de N329 in Oss is gerealiseerd (Afb. 17, 18 & 19) en het tweede ontwerp is van verf op de weg die oplicht wanneer de temperatuur onder het vriespunt komt (Afb. 20 & 21). Het doel is dat Smart
Highway in de toekomst energie gaat besparen en veiligere autowegen oplevert. Dit project
heeft overduidelijk een instrumentele waarde; een hoedanigheid die meestal wordt toegekend aan de toegepaste kunsten (design). Een andere kwaliteit van Roosegaarde die veelal wordt verbonden aan design is dat hij prototypes ontwerpt die andere bedrijven tot uitvoering brengen. Roosegaarde bewaart evengoed zijn autonomie doordat hij niet alle opdrachten vanuit bedrijven aanneemt, hij gaat alleen in op verzoeken waarmee hij zijn filosofie kan waarborgen. Omdat hij zijn eigen voorwaarden creëert kenmerkt Roosegaarde zich in dit laatste weer meer als een autonome kunstenaar. Het is ook niet voor niets dat Roosegaarde, ondanks dat er een heel team van experts voor hem werkt, de Studio heeft vernoemd naar zichzelf. Dit kan ook gezien worden als een bewuste keuze om zijn autonomie te benadrukken.
Naast dit praktische nut karakteriseert Smart Highway zich ook door de ‘nieuwe’ ervaring die Roosegaarde creëert. Wanneer het verkeer nadert lichten de interactieve lichten op en het licht dimt wanneer de auto’s gepasseerd zijn. Ditzelfde aspect zagen we terug bij Dune 4.2; het landschap ligt stil wanneer jij er niet bent. Jou aanwezigheid draagt bij aan de betekenis van het werk. Dit interactieve aspect zorgt, in combinatie met het esthetische (gekleurde lichten) voor, in de woorden van Roosegaarde, een poëtische
ervaring. Doordat hij het esthetische samenbrengt met het interactieve verrijkt Roosegaarde de kijk die autobestuurders hebben op de omgeving tijdens het autorijden.
Ik denk dat deze nieuwe ervaring een duidelijke boodschap met zich meedraagt, die we ook terugzien bij Dune 4.2; wij maken onderdeel uit van de omgeving en dragen bij aan de betekenis ervan. Ik denk dat Roosegaarde wenst dat we door deze ervaring inzien dat we zorg dienen te dragen voor onze natuurlijke/stedelijke omgeving. En dat we dat op zo’n manier, door middel van technologie, dienen te doen dat dit duurzaamheid en schoonheid oplevert. Roosegaarde streeft naar het verenigen van duurzaamheid, schoonheid en
42 technologie. In de volgende paragraaf wordt dieper ingegaan op de wisselwerking tussen schoonheid en duurzaamheid.
Al met al zien we dat Roosegaarde met Smart Highway aantoont dat hij zowel beschikt over kwaliteiten van de beeldende kunstenaar als van de toegepaste kunstenaar. Roosegaarde representeert met dit project, maar bijvoorbeeld ook met Intimacy, de huidige situatie in de kunsten dat de domeinen kunst/ design en kunst/mode steeds dichter naar elkaar toekomen. En hij heeft daarin een vooruitstrevende positie. Dit laatste wordt duidelijker wanneer we SR vergelijken met Atelier van Lieshout. Net zoals bij Roosegaarde’s Studio is Atelier van Lieshout een werkplaats met ongeveer twintig kunstenaars onder leiding van beeldhouwer Joep van Lieshout. De kunstprojecten van het Atelier begeven zich ook op de scheidslijn tussen kunst, design en architectuur en hebben veelal een gebruiksfunctie. Joep van Lieshout wil echter zijn eigenschappen als beeldend kunstenaar benadrukken door zijn werkplaats ‘atelier’ te noemen. Bij SR, door het ´studio´ te noemen in plaats van ´atelier´, zitten de domeinen kunst en design zelfs beide in de naam besloten.
Naast dat Roosegaarde zich de taal van de kunstenaar en de taal van de designer eigen heeft gemaakt, doet hij hetzelfde met de taal van de technologie. Roosegaarde representeert dus zowel de huidige situatie in de kunstwereld als de betekenis van
technologie in ons dagelijkse leven. Net zoals blijkt uit de vorige analyses wil Roosegaarde ook met dit project zijn publiek ontvankelijk maken voor de vernieuwing in de kunsten. Hij verenigt vele domeinen en is, omdat hij in zijn representatie ook verwijst naar de toekomst van kunst, design en technologie, een echte visionair. We kunnenSR’s kunst beschouwen als een instrument om ons vertrouwd te maken met de toekomst; om de toekomst tastbaar te maken.