Het is opmerkelijk hoe vaak het woord ‘schoonheid’ terugkeert in de uitingen van Daan Roosegaarde, een begrip dat in de 20ste eeuw uit de academische kunstbeschouwing is
verbannen. Het belang van het begrip schoonheid voor Roosegaarde wordt begrijpelijker als we kijken naar hoe de bioloog en wetenschapsfilosoof Arjen Mulder schoonheid verbindt aan duurzaamheid. De betekenis die Mulder toekent aan zijn term ‘ecologische schoonheid’ van de 21ste eeuw biedt inzicht in de functie van schoonheid voor Roosegaarde.
Volgens Mulder is ‘duurzaamheid’ het passende begrip voor kunst van de 21ste eeuw
en tevens een terugkerend element in de projecten van SR. Het citaat “Duurzaamheid is als ideaal alleen te bereiken als het met schoonheid gepaard gaat, want alleen wat mooi is zijn we bereid te koesteren en te behouden’’ toont dat Mulder in zijn artikel duurzaamheid in relatie brengt met het onderwerp schoonheid.91 Mulder stelt dat we opnieuw aan het
ontdekken zijn hoe waardevol schoonheid is mede door het huidige ecologische bewustzijn. Daan Roosegaarde betoogt dat hij schoonheid gebruikt om het publiek te verleiden en om daardoor een dialoog aan te kunnen gaan, een dialoog over onze leefomgeving. Ik denk dat Mulder en Roosegaarde eenzelfde benadering van de functie van schoonheid hebben. In de derde paragraaf zal dieper ingegaan worden op de betekenis van schoonheid in Roosegaarde ’s installaties.
Mulder streeft in zijn artikel ‘Schoonheid voor de 21ste eeuw’ naar 21ste -eeuwse
kunst die afstand neemt van vormeloosheid (in kunsttermen het verhevene/het sublieme) als uitgangspunt van artistieke expressie. Mulder definieert het sublieme als het absurde en als dat waar je geen vat op kunt krijgen. De avant-garde kunstenaars in de 20ste eeuw willen
volgens Mulder het sublieme verbeelden en traditionele opvattingen over het schone
verwoesten. Zij doen dit door zich te laten inspireren door bijvoorbeeld hun eigen gevoelens (expressionisme) of door een spirituele droomwereld (surrealisme). Volgens Mulder stellen twintigste-eeuwse kunstenaars na de Eerste Wereld Oorlog dat hun kunst voortkomt uit een oerbron van chaos en destructie. Mulder relateert het sublieme in zijn artikel aan geweld, angst, wreedheid en duizeling. Schoonheid is volgens hem al wat daar weerstand aan biedt en hij wil dat schoonheid opnieuw het uitgangspunt wordt in de kunst.92
Het citaat van Mulder “De taak waar de kunst zich nu voor gesteld ziet, is een vorm van creativiteit te ontwikkelen die niet destructief, ontregelend en wreed is, maar evenmin tuttig, bedaagd of heel aardig” oppert een idee van hoe kunst dient te zijn in de 21ste eeuw.93
Kunst van deze eeuw moet naar zijn zeggen een manier ontwikkelen om met onze
91Mulder, Arjen. ‘Schoonheid voor de 21ste eeuw’. Degids.nl. 12 juli 2012. 23 oktober 2015 < http://www.de- gids.nl/artikel/schoonheid-voor-de-21e-eeuw>
92 Mulder (2012). 93 Mulder (2012).
38 natuurlijke –en sociale omgeving en geestelijke gezondheid om te gaan. Mulder refereert in zijn artikel naar dat het sublieme in de 20ste eeuw niet alleen werd nagestreefd in de kunst
maar ook in de vormgeving van onze stedelijke/natuurlijke omgeving, daar waar Roosegaarde zijn installaties plaatst. Hij geeft het voorbeeld van de bouw van
wolkenkrabbers en blokvormige huizen, dat volgens hem uitdrukt dat in de stedenbouw ook het sublieme werd toegepast.94
Om Mulder ’s kijk op ‘schoonheid’ van de 21ste eeuw beter te begrijpen is het
onderscheid tussen ‘typical beauty’ en ‘vital beauty’ belangrijk. John Ruskin komt in 1846 met het begrip ‘vitale schoonheid’ dat een nieuwe ervaring van schoonheid voorstelt waarin objecten niet alleen meer worden gezien, maar worden ervaren en gevoeld. Vitale
schoonheid verschilt van ‘typical beauty’; schoonheid waarvan je al weet dat het er is
voordat je het waarneemt, een vorm waarin alleen de geest actief is maar het lichaam passief blijft. Met vitale schoonheid ontstaat er echter een ‘levende’ ervaring van schoonheid die zich kenmerkt door fysieke interactie.95 Mulder richt zich in zijn tekst expliciet op vitale
schoonheid. Ik denk dat SR in zijn projecten deze twee vormen van schoonheid samenbrengt waardoor de ervaring van schoonheid extra krachtig wordt.
Mulder is, zoals hij vertelde in ons gesprek, al langere tijd geleden in aanraking gekomen met de Amerikaanse hoogleraar literatuur Wendy Steiner.96 Steiner bestudeert in
haar boek Venus in exile. The rejection of beauty in twentieth century uit 2001 het vrouwelijk subject als symbool van schoonheid in de kunst van de afgelopen decennia. Zij stelt dat Venus, een mythisch figuur dat schoonheid symboliseert in de kunst van de 19de eeuw en
veel eeuwen daarvoor, in de 20ste eeuw wordt verbannen. Zoals Mulder zojuist stelde lieten
kunstenaars zich in deze eeuw inspireren door de notie van het sublieme. Volgens Steiner ’s analyse past de vrouw als symbool voor schoonheid niet in het willen verbeelden van het sublieme omdat kunstenaars in de 20ste eeuw van mening waren dat de vrouw haar
schoonheid eerder gebruikt en uitbuit om dingen te bereiken en ingezet wordt om winst te bereiken, in plaats van dat haar schoonheid belangeloos is en bestaat an sich. In de definitie van Kant kenmerkt een esthetisch oordeel van schoonheid/het sublieme zich door
belangeloosheid, wat betekent dat er bij de uitspraak geen sprake is van doelmatigheid; het heeft geen praktisch nut. Omdat kunstenaars van mening zijn dat er bij de 20ste -eeuwse
vrouw wel sprake is van doelmatigheid wordt Venus, en dus de vrouw die schoonheid symboliseert, als thema in de artistieke expressie verbannen.97
Steiner ontwikkelt in haar onderzoek een theorie over schoonheid. Mulder heeft zich in de kunstvorm die hij voorstelt voor de 21ste- eeuw, genaamd Agency Art, en zijn nieuwe
94 Mulder, Arjen. ‘Schoonheid voor de 21ste eeuw’. Degids.nl. 12 juli 2012. 23 oktober 2015.
95 Brouwer, Joke, Arjen Mulder, Lars Spuybroek. ‘Vital beauty’, in: Vital Beauty. Reclaiming aesthetics in the tangle of technology and nature. V2_Publishing, Rotterdam (2012): p.7.
96Mulder, Arjen. Persoonlijk interview. 28 oktober 2015.
97 Steiner, Wendy. ‘Venus in exile: The rejection of beauty in twentieth-century art’. The University of Chicago Press (2001): p. 1- 3.
39 betekenis van schoonheid, laten inspireren door haar theorie. Als eerste wordt ingegaan op Mulder’s kunstvorm en vervolgens wordt zijn begrip ‘ecologische schoonheid’ uitgelegd. Met de analyse van Smart Highway van SR kan ‘ecologische schoonheid’ meer diepgang krijgen.