Geschiedenis Best Books en Best Verzorgde Boeken

Tussen 1920 en 1930 wordt er binnen kringen van de nieuwe traditionele typografen en bibliofiele genootschappen in West-Europa en Amerika nationale wedstrijden opgericht om te zien wie het mooiste boek van dat jaar had ge- maakt. De wedstrijd van Best Verzorgde Boeken in Nederland dateert al uit 1925 en Groot-Brittannië volgt al snel in 1929 met de Best Books verkiezingen. Het is interessant om te bekijken wat het verloop is van de Nederlandse wedstrijd in vergelijking met de Britse aangezien beide landen een rijke historie hebben in de typografie. Beide landen maken een andere ontwikkeling door ondanks dat ze dezelfde resultaat nastreefden in de loop der jaren.

Oprichting

Midden twintiger jaren van de vorige eeuw was het gebruikelijk dat de jury betond uit een gezelschap van heren in een driedelig pak zittend aan een tafel met een glas wijn in de hand en een pijp in de mond. Dit gezelschap hoefde niet direct iets te maken te hebben met het vak van boektypograaf of drukker, maar was meer een intellectuele groep mensen die met elkaar discussieerde over het lettertype gebruik of het gebruik van goede illustraties en de daarbij behorende letterkeuze. Volgens Robin Kinross was dit het beeld van de jaren tussen de oorlogen. “Een ‘gouden eeuw’ waarin een uitgever naar een drukker stapte en vroeg om het ‘gebruikelijke recept’. Het was normaal voor een drukker om te werken zonder instructie. Er werd een manuscript gestuurd wat vervolgens gezet en gedrukt werd om daarna gebonden en met kaft afgewerkt te worden tot een boek. Het was een degelijk procédé, net zo degelijk als de juryleden die deze boeken beoordeelden en tot Best Books bevonden.” Situatie na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog werd deze situatie anders. Het werk was niet langer goedkoop en vakmanschap stond niet meer als garantie van een goed resultaat. Goed productiemateriaal was moeilijk te vinden door inventieve productielei- ders. ‘Boekontwerpers’ ontstonden en dat was te zien aan de toevoeging in het colofons van boeken en catalogi van wedstrijden. In Groot-Brittannië, waar een traditie heerste van boektypografie werd de wedstrijd van Best Books in 1945 hervat onder de hoede van de National Book League, vrij vertaald de Nationale Boeken Bond. Dit kan vergeleken worden met de Nederlandse variant, de Grafische Cultuur Stichting die de drijfveer achter de Best Verzorgde Boeken is. Vanaf 1960 ging de NBL samen met de British federation of Master Printers (federatie van meesterdrukkers) en de Publishers Association (uitgevers bond). Hierdoor werden de aparte interessegebieden van de beroepsvelden zichtbaar. In de tachtiger jaren splitste de drukkers zich af met een eigen wedstrijd en rond 1987 werd de NBL veranderd in de BookTrust gevestigd in Londen. Dit bleek een

slechte verandering te zijn want er weinig tot geen animo voor de British Design & Production tentoonstelling waardoor deze van het toneel verdween. Zelfs op de Frankfurter Buchmesse valt er niets meer te zien wat enigszins te maken heeft met de BestBooks.

Rijzende ster

Ondertussen was de Best Verzorgde Boeken een rijzende ster aan het firmament. Misschien steeg deze ster wel iet te snel vertelt Kinross in het artikel ‘Best Books’. In de jaren ’60 gingen economische motieven meespelen bij het uitgeven van boeken. Oplagenummers en kostenplaatjes werden belangrijk, dit ging ten koste van het idealisme om te streven naar het beste wat mogelijk was in vormgeving en productie. Het was Wim Crouwel die constateerde in 1971 dat de jurering van Best Verzorgde Boeken niet bijdroeg aan de kwaliteit in de produc- tie van boeken. Hierdoor werd de wedstrijd gestaakt om vervolgens weer in 1987 weer opgepakt te worden. Ondertussen waren het niet alleen uitgeverijen die deelnamen aan de wedstrijd maar ook het bedrijfsleven. Deze waren het belang van ontwerpers ter versterking van hun imago en status gaan inzien. Naast het bedrijfsleven schaarde de overheden zich ook bij de opdrachtgevers om hun informatie zo goed mogelijk over te brengen naar het publiek. Deze sectoren brachten wel de zakelijkheid in de vormgeving van boeken. De culturele instellingen die al langer aangesloten waren konden zich meer vrijheden permitteren en werden dan ook zeer aantrekkelijk voor ontwerpers die zich niet bezig wilde houden aan de regels en conventies die de commerciële bedrijven en overheden hanteerden. Een uitgebreid pakket van opdrachtgevers betekent ook een diversiteit aan boeken met allemaal een andere benadering van productiemethoden en ontwerpen. Je merkte in het vorige hoofdstuk wat van de problematiek van de selectie dit met zich meebrengt. De laatste jaren zijn onderhevig geweest aan verschuivingen, maar de kwaliteit blijft hoog. Bestverzorgde boeken is een goede advertentie voor het Nederlandse boekvak en ontwerp. Ondanks dat er uitschieters zijn is er duidelijk visie en kwaliteit aanwezig.

Vakmanschap en uitgeven

Het publiceren voor een Nederlands geletterd publiek heeft een voordeel dat het een smal en afgebakend gebied is. Het betekend dat er nog steeds interesse is en misschien wel verzet bestaat tegen het uitdijende Engelstalige uitgaven. Het gebied werd te groot voor de Britse Best Books om nog overzicht te houden ten aanzien van wat nu eigenlijk een Brits boek is. Doordat Britse ontwerpers buiten de UK hun Engelstalige boeken daar ook lieten drukken werden de grenzen ook steeds vager. Men ging zich afvragen wat nu eigenlijk Brits vakmanschap is. Een overwoekerd probleem wat we niet zo snel in Nederland zouden tegenkomen. Het probleem is dat de term ‘Best Book’ moeilijk is te achterhalen aangezien de engelstalige zakelijke uitgeverscultuur overheersend aanwezig is over de hele wereld. Een voorbeeld: het herdrukken van digitale bestanden afkomstig uit Amerika of Duitsland in Hongkong, waarvan alleen een deel van de editie in het engels geproduceerd wordt en de rest anderstalig, kun je dan nog spreken over

een Britse productie? Vaak door deze grootschaligheid missen deze uitgaven karakter. Simpelweg omdat ze geen bodem of fundament hebben die verweven is met de Britse tradities van het vak boektypografie. Het merendeel van deze uitgaven treft het lot om door te moeten gaan als karakterloos boek op de grote uitgevershoop.

Herstart

Het herstarten van deze wedstrijd op Britse bodem zou volgens Kinross een aanpak vergen zoals Tschichold het gedaan heeft toen hij in Zwitserland zat. Hij deed dit door een imagocampagne te starten in ‘Der Schweizer Buchhandel’ voor de verkiezing van het mooiste Zwitserse boek van het jaar. de selectie moest uit tien kandidaten bestaan waaruit een winnaar verkozen zou moeten worden. Na lang beraad werd dit geaccepteerd en werd de wedstrijd gestart. Het is nu uitgegroeid tot een van de meest toonaangevende nationale wedstrijden die er bestaan.

Buiten Groot-Brittannië en Nederland zijn er in Europa en de rest van de wereld ook wedstrijden die de kwaliteit van het boek hoog in acht houden. Nederland haalde hoge scores bij de wedstrijd ‘Der Schönster Bucher aus aller Welt’. Het is interessant om te bekijken hoe de verschillen tussen de deelnemende landen zich verhouden en hoe Nederland zich daarbinnen een belangrijke rol toe-eigent.

Beste boeken van de wereld

In de categorie internationaal bestaat ‘Der Schönster Bucher aus aller Welt’ in Leipzig. Een overzicht van boeken uit 31 landen die door lokale jury’s zijn geselecteerd. Hieruit werden er in 2005, 630 verkozen waaruit er 14 bekroond werden. Een interessant gegeven is om te zien dat elk land met elkaar van mening verschilt over hoe een goed verzorgd boek eruit zou moeten zien. Nederland en Duitsland zijn landen die veel boeken inzonden. Tsjechië, estland en Litouwen vielen in de smaak vanwege het experimentele karakter van de boeken. De expressionistische tekenstijlen springen in het oog en dat vorm een duidelijk onderscheid tussen voormalige Oostblok en centraal Europa. Het gebruik van typografie daarentegen worden steeds meer overeenkomstig met elkaar.

Zwitserse en Nederlandse inzendingen vielen op door hun experimenteel gehalte het boek wordt in deze landen interessanter ervaren als object dan als leesmiddel. Lastig blijft dat oosterse boeken moeilijker beoordeeld kunnen worden omdat zij niet leesbaar zijn. Maar je hebt weinig nodig om te zien of dat een boek kwaliteit bevat of niet. De Stiftung Buchkunst, de achterliggende organisator, ziet het als een missie om meer aandacht te vragen voor goed vormgegeven boeken. Het boek als medium is nog lang niet uitgestorven. Uitgevers moeten ervan doordrongen worden dat boeken goed vormgegeven dienen te worden. Het is nuttig geld te investeren om boeken leesbaar en aantrekkelijker te maken. Dat het een succesvolle deelname was aan de wed- strijd kunnen we lezen op de site van de Grafische Cultuur Stichting. Het artikel staat op de volgende pagina afgebeeld.

Gouden Letter

Ed de Heer (samenst.), Jakob Demus. The Complete Graphic Work 1983-2005

Hercules Segers Stichting, Amsterdam, ontwerp: Marie-Cécile Noordzij, productie: Thoben Offset / De Distelkamp

Gouden medaille

Arjen van Susteren, Metropolitan World Atlas

010 Publishers, Rotterdam, vormgeving boek en kaarten: Joost Grootens, productie: Lecturis.

Zilveren medaille

Ellen Gallagher. Blizzard of White

The Fruitmarket Gallery, Edinburgh, Hauser & Wirth, London, ontwerp: Irma Boom Offi ce, productie: Rosbeek / Geertsen

Bronzen medaille

Paul de Reus, Opa Uitgeverij van Waveren, Amsterdam, boekverzorging: Irma Boom, productie: Rosbeek / Callenbach

Bronzen medaille

Marijke Beek (samenst.), Living Library

Wiel Arets Utrecht University Library, Prestel Verlag, München, ontwerp en beeldredactie: Irma Boom, productie: Rosbeek / Hexspoor

Bronzen medaille

Stedelijk Museum Amsterdam 2003/2004

Stedelijk Museum, Amsterdam, ontwerp: Ben Laloua / Didier Pascal (m.m.v. Maaike Molenkamp), productie: Die Keure / Hexspoor

Eervolle vermelding

Paul Bogaers e.a., Broedplaats Europoort v/h ‘De Beer’

Artimo, Amsterdam, ontwerp: René Put, productie: Hans Bol / Mart. Spruijt / Patist

Internationale erkenning voor