Hoofdstuk 2: Flappers, frictie en fascisme
2.2. Genot als teken van moderniteit
Vrouwelijk seksueel genot werd tijdens het interbellum hét symbool voor moderniteit. Deze paragraaf analyseert hoe deze symboliek zich verhield tot de werkelijkheid door zich op drie aspecten te richten: het huwelijk, voorlichtingsboeken en de verbreding van de seksuele moraal. Het huwelijk nam een nieuwe vorm aan, waarbij vriendschap en geluk belangrijker werden dan voortplanting. Voorlichtingsboeken hielpen stellen om elkaar genot te brengen én verspreidden tegelijkertijd kennis over voorbehoedsmiddelen. De seksuele moraal was gevarieerder geworden, maar bleef overwegend conservatief. Sociale en seksuele gelijkheid tussen vrouwen en mannen bleef gedurende de jaren twintig en dertig een uitzondering, in plaats van een nieuwe norm.
Huwelijk en vruchtbaarheid
Tijdens het interbellum daalde de vruchtbaarheid in heel West-Europa. Behalve dat er minder mannen waren en dus minder kinderen binnen het huwelijk werden geboren, gingen vrouwen vaker studeren en werken. Diegenen die trouwden en kinderen kregen, stelden dat langer uit en kozen er bovendien bewust voor om hun gezin klein te houden. Kinderen waren duur en door het aantal kinderen in te perken konden stellen een hogere levensstandaard aan houden.178 Bovenal had het huwelijk een nieuwe intentie gekregen,
van een heilige bond die als hoogste doel had om kinderen te krijgen, veranderde het huwelijk in een kameraadschap. Pasgetrouwde stellen genoten liever nog even van hun vrijheid door allerlei sociale en recreatieve activiteiten te ondernemen.179 In de jaren twintig ontstond er een soort jeugdcultuur waarin
plezier maken centraal stond. Niet alleen was er verminderd ouderlijk toezicht, ondernemers speelden handig in de op de vraag naar vermaak en zelfstandigheid.180 Danslokalen, bioscopen en restaurants deden
goede zaken en waren relatief betaalbaar.
Bovendien waren gezonde jonge mannen tijdens het interbellum een “schaars goed” geworden, wat hun positie op de huwelijksmarkt versterkte. Zij konden hoge eisen stellen aan hun potentiële echtgenote, niet alleen qua uiterlijk maar ook qua moraal. Onder het mom van “moderne relaties” verwachtten sommige mannen dat hun vriendin welwillend tegenover seks stond, terwijl van een aanstaande bruid werd verwacht dat zij nog maagd was. Seks voor het huwelijk leidde dus niet per se tot een huwelijk.181 Integendeel, veel
mannen vonden seksuele vrijheid voor vrouwen een leuk idee, maar haakten af wanneer ze er in de praktijk mee geconfronteerd werden.182 Het ideaalbeeld van de flapper had dan ook maar weinig met de realiteit te
maken. Hoewel de seksuele moraal veel losser was dan voorheen, bleven veel mensen conservatief in hun opvattingen.183
Ook in Nederland, waar het aantal huwelijken in de jaren twintig sterk steeg, nam het aantal kin- deren per gezin af. In 1880 kregen Nederlandse gezinnen nog ruim vijf kinderen. In 1937 was dit aantal
178 J. Bavel en J. van Kok ‘Uitstel en afstel van ouderschap tijdens het interbellum in Nederland’ in J. Kok en K. van Bavel, De levenskracht der
bevolking: sociale en demografische kwesties in de Lage Landen tijdens het Interbellum (Leuven 2010) 208.
179 J. Bavel en J. van Kok ‘Uitstel en afstel’ 202. 180 A. Clark, Desire 164-167.
181 D. Herzog, Sexuality in Europe 75. 182 Ibidem 62.
gedaald naar ruim twee kinderen per gezin.184 Dit lag deels aan de groei van het aantal NMB-leden: in de
periode van 1900 tot 1920 steeg het ledenaantal naar 6.500, een ruime vertienvoudiging in twintig jaar tijd.185
Toch was de kennis over deze middelen nog altijd te beperkt om in zijn geheel deze trend de verklaren. De Nederlandse historici Bavel en Van Kok stellen dat jongere echtparen het buitenlandse voorbeeld volgden en eerst genoten van hun samenzijn, voordat zij een gezin stichtten.186
Climax van romantiek: seksuele voorlichting
Dat seks niet langer enkel om nageslacht draaide, bleek ook uit de enorme populariteit van seksuele voor- lichtingsboeken. Het meest bekende voorlichtingsboek heette Married Love en verkocht sinds de eerste pu- blicatie in 1918 als een bestseller. Wonderbaarlijk genoeg was de auteur, een jonge vrouw genaamd Mary Stopes, nog maagd. Haar zoektocht naar seks en seksualiteit kwam voort vanuit een gevoel van frustratie. In 1913 vroeg ze na twee jaar huwelijk een echtscheiding aan. Er had nog altijd geen seks plaatsgevonden en haar echtgenoot moest erkennen dat hij impotent was.187 In deze periode had ze veel artsen bezocht en
hun onwetendheid over seks of hun onwil om erover te praten, motiveerden haar om zelf onderzoek te doen.188 Stopes had ervaring in het verzamelen en ordenen van informatie: ze had plant- en aardkunde
gestudeerd aan de universiteit van Londen en verkreeg op haar tweeëntwintigste een doctorstitel.189 Haar
boek gaf praktische tips maar was vooral bijzonder omdat Stopes expliciet het belang van seksueel genot binnen het huwelijk beschreef én uitlegde hoe dit bereikt kon worden:
‘Vrouwen hebben een klein orgaan genaamd de clitoris, die biologisch gezien op de man zijn penis lijkt, en die, net als de penis, zeer gevoelig is voor de sensatie van aanraking. Dit kleine topje, dat tussen de binnenste lippen van de vagina ligt, vergroot wanneer de vrouw echt opgewonden is, en door de stimulatie wordt de opwinding door elke zenuw in haar lichaam verzonden.’190
Stopes wist vrouwelijke seksualiteit meer algemeen te maken door alle vrouwen seksuele gevoelens toe te kennen. Niet alleen de assertieve flapper-girl, maar ook de dames van de respectabele midden- en boven- klasse.191 Na de publicatie ontving Stopes duizenden brieven per dag waarin lezers haar bedankten of vragen
stelden. Velen van hen gaven aan dat ze niet op de hoogte waren geweest van de “fysieke” kant van het huwelijk.192 De populariteit van het boek illustreerde hoe onwetend de meeste mensen waren op het gebied
van seks.193 Uit de brieven bleek dat niet alleen vrouwen, maar ook veel mannen met vragen zaten. Zij
184 J. Bavel en J. van Kok ‘Uitstel en afstel’ 201. 185 G. Nabrink, Seksuele hervorming in Nederland 125. 186 J. Bavel en J. van Kok ‘Uitstel en afstel’ 202.
187 K Chow, ‘Popular sexual knowledges’ 65. Sinds 2005 staat deze Universiteit bekend als UCL, University College London. 188 Ibidem.
189 Ibidem.
190 L. Hall, Outspoken women: an anthology of women’s writing on sex, 1870-1969 (Londen 2005) 110.
‘Yet woman has at the surface a small vestigial organ called the clitoris, which corresponds morphologically to the men’s penis, and which, like it, is extremely sensitive to touch-sensations. This little crest, which lies anteriorly between the inner lips around the vagina, enlarges when the woman is really tumescent, and by the stimulation of movement it is intensely roused and transmits this stimulus to every nerve in her body.’
191 K. Chow, ‘Popular sexual knowledges’ 69.
192 C. Davey, ‘Birth control in Britain during the interwar years: evidence from the Stopes correspondence’, Journal of Family History 13:3 (1988) 332. 193 K Chow, ‘Popular sexual knowledges’ 65.
vertegenwoordigden veertig procent van de briefschrijvers en menigeen hoopte met Stopes’ advies zijn hu- welijk te kunnen redden.194 Dit was ook het doel van de Nederlandse gynaecoloog Theodore van de Velde,
die in 1926 Het volkomen huwelijk publiceerde. Volgens de Britse historica Hera Cook was Van de Velde enorm invloedrijk, bijna net zo zeer als Marie Stopes.195 In zijn boek moedigde hij echtparen aan om elkaars
lichaam te verkennen en elkaar genot te bezorgen. Net als mannen mochten vrouwen assertief zijn en ge- nieten van seks, wat de relatie gelijkwaardiger maakte. Zelfs orale seks werd goedgekeurd, mits binnen het huwelijk. De vraag naar het boek was groot en ondanks de lastige verkrijgbaarheid was de eerste oplage binnen twee weken uitverkocht.196
Diverse seksuele moraal
Het wegvallen van oude machtsstructuren zoals het gezin, de staat en de kerk resulteerde in een lossere seksuele moraal waarbinnen ruimte was voor seksuele verkenning.197 Deze moraal was complex en tegen-
strijdig, en grofweg in te delen in drie stromingen: de vrije liefde, genot binnen het huwelijk en de traditionele opvatting. Uiteraard waren deze drie stromingen niet absoluut en overlapten ze elkaar vaak. Toch is een korte toelichting op zijn plaats, ook omdat vooroordelen over het conservatieve en katholieke Zuiden tegenover het progressieve en liberale Noorden van Europa hardnekkig blijven voortbestaan. Opvattingen over seks verschilden niet zo zeer per natie maar eerder per regio en binnen een land konden grote discoursverschillen bestaan, bijvoorbeeld tussen steden en plattelandsgemeenschappen.198 Bovendien
vormen deze stromingen, met name de eerste twee die worden besproken, de achtergrond voor het derde deel van dit hoofdstuk, waarin de ideologische strijd rondom seksuele hervorming aan bod komen.
De meest vrije stroming, waarin men zich keerde tegen de zogenaamde burgerlijke respectabiliteit en kerkelijke verordeningen, stond bekend als de bohemien levensstijl. Onderdeel daarvan waren driehoeks- relaties, naturisme, clubs waar lesbiennes en homoseksuele mannen elkaar konden ontmoeten en seks buiten huwelijk.199 In het katholieke Spanje en Italië waren aanhangers van deze filosofie in de minderheid, maar
goed vertegenwoordigd onder socialisten en anarchisten.200 Daartegenover stond de conservatieve opvatting
waarin het binaire denken over machtsrelaties tussen de seksen de boventoon voerde, zoals is besproken in het voorgaande hoofdstuk. Binnen deze opvatting was er een duidelijke scheiding tussen de seksen en werd de man als het hoofd van het gezin beschouwd. Deze manier van denken was onder andere sterk vertegenwoordigd in de fascistische beweging, die zich beriep op de normen en waarden van de christelijke kerk. Deze twee uiterste stromingen manifesteerden zich in ideologieën die recht tegenover elkaar stonden binnen het seksuele hervormingsdebat.
194 Ibidem 69.
195 H. Cook, The long sexual revolution 125. 196 Ibidem 196.
197 D. Herzog, Sexuality in Europe 52. 198 Ibidem 51.
199 Ibidem. 200 Ibidem.
De derde stroming was meer gematigd. Het geloof had nog wel een belangrijke plek binnen het discours, maar hield een gematigde toon aan. Geschokt door de Russische revolutie van 1917 waarbij bol- sjewieken het geloof “afschaften” en de toenemende ontkerkelijking van Europa, grepen meerdere kerke- lijke genootschappen het seksuele hervormingsdebat aan om zichzelf te moderniseren.201 Het huwelijk werd
niet langer gezien als een middel tot voortplanting, maar als een uiting van liefde. Door wederzijdse genegen- heid en seksuele bevrediging te preken, werd het huwelijk door de kerk geërotiseerd.202 Tegelijkertijd werd
er in Groot- Brittannië een poging gedaan om ook de huwelijksgeloften gelijker te maken. In een herziening van The Common Book of Prayer van 1928 beloofden zowel bruid als bruidegom om elkaar lief te hebben en te eren en hoefde de vrouw niet langer gehoorzaamheid toe te zeggen.203