Gebruik van het begrippenkader

Hiervoor introduceerden wij de begrippen lokale cultuur en identiteit, hun wisselwerking en hun dynamische aspecten. We gingen na hoe symbolen en rituelen helpen bij het verankeren van cultuur. We stipten daarbij het vraagstuk aan van hoe proces en structuur zich tot elkaar verhouden. Hiermee be-schikken we over een goed beeld van de vaste elementen van cultuur en de veranderlijkheid ervan onder invloed van het sociale proces dat zich ontvouwt. De Rotterdamse identiteit lijkt een hard en onveranderlijk gegeven, maar in feite beweegt zij constant. De identiteit ondervindt de invloed van ontelbare kleine dagelijkse interacties. De Rotterdamse manier van doen komt daarin tot uitdrukking en reproduceert zichzelf. Daarmee blijft Rotterdam herkenbaar, hoewel de stad zichzelf steeds reproduceert en vernieuwt. De identiteit is op ieder moment een stevig en robuust gegeven dat niet naar willekeur is te veranderen. Tegelijkertijd verandert zij wel ‘vanzelf’. Zij is

voortdurend in beweging, veelvoudig, tegenstrijdig, kaleidos-copisch, open en onvoorspelbaar.

Dat levert een basis op om dichter bij een antwoord te komen op de vraag wat er gebeurt met culturen wanneer ze in een proces van globalisering opgenomen worden. Of, hoe 'vast' liggen identiteiten? Hoe verhoudt zich het dagelijkse leven tot het beeld van de stad?

Interactie als sleutel

Interactie is in culturele processen het sleutelwoord: betekenis-uitwisseling en -bestendiging is alleen mogelijk in doorgaande interactie. De geschiedenissen die hiermee ontstaan, brengen de vorming van gemeenschappen met zich mee. Gemeenschap-pen zijn dus geen vast gegeven, maar veranderen voortdurend in de interactie.

Voor symbolen en voor cultuur geldt hetzelfde. Gemeenschap-pen creëren elk hun eigen ‘map references’ (verzameling sym-bolen en rituelen) die tot de identiteiten-rugzak (repertoires) van hun leden behoren. Met deze rugzak zijn de leden in staat om in verschillende groepen verschillende kanten van hun identiteit op de voorgrond te laten treden, zonder de ene identiteit weg te gooien of in te wisselen. De persoonlijke identiteit is een patroon van betekenissen. Over deze betekenis-sen kan elk lid van de gemeenschap communiceren met de andere leden doordat de vorm (symboliek) gedeeld wordt met de andere leden. Symbolen als 'map references' van diverse gemeenschappen kunnen elkaar overlappen en zelfs gedeeld worden.

De relatie tussen deze groepen (gemeenschappen) en de bestudeerde cases is te vangen in het woord gemeenschaps-vorming. De groepen ontstaan doordat bewoners, gebruikers en passanten in sociale interactie communiceren over gedeelde betekenissen. Daarmee bakenen de verschillende groepen zich af. De grenzen markeren ze met symbolen en rituelen. Rondom deze grenzen vindt uitwisseling plaats. Mensen maken overigens niet steeds deel uit van dezelfde groep. Dit leidt tot een 'spel van identiteiten'. Dit wil niet zeggen dat mensen voortdurend de ene identiteit inleveren voor de andere, afhankelijk van de context. Al deze uiteenlopende groepsidentiteiten en

gemeen-schappelijke landkaarten vormen samen de persoonlijke iden-titeit van mensen. En deze is nooit los te zien van de gemeen-schappen waarvan ze deel uitmaken omdat ze in interactie met deze gemeenschappen ontwikkeld worden.

Onze analyse heeft bovendien laten zien dat cultuurverschillen plastisch zijn. Maar die plasticiteit moet niet verkeerd verstaan worden. Relaties tussen culturen zijn beweeglijk en tegelijker-tijd niet naar willekeur te vormen. Ze zijn bovendien dubbelzin-nig, zoals Cohen (1985) laat zien. Ook culturen die gedomineerd worden door, en zich op het oog voegen naar, het gebruik van symbolen van de dominante cultuur, kunnen die symbolen

‘laden’ met eigen betekenissen. In feite bevestigen die alleen maar de grens tussen ‘eigen’ en ‘vreemd’.

Verder is een belangrijke constatering dat de Rotterdamse identiteit is opgebouwd uit de interactie van een grote ver-scheidenheid aan gemeenschappen die betekenissen uitwisselen over hun dagelijkse interactie. Daarmee bakenen deze gemeen-schappen zichzelf af. Dit zijn niet alleen bewoners van de Rotterdamse wijken, maar ook passanten en gebruikers van de ruimten waarin zij leven. Zij staan op hun beurt weer in ver-binding met plekken en gemeenschappen over de hele wereld.

In het afbakenen van gemeenschappen ontwikkelen zich typisch Rotterdamse gebruiken en manier van handelen die binnen diverse gemeenschappen gedeeld worden. Juist doordat de leden van deze gemeenschappen voortdurend van context en daarmee van groep wisselen. Elke Rotterdammer maakt deel uit van onderscheiden gemeenschappen, maar deelt ook iets overkoepelends met al deze gemeenschappen. Deze gedeelde symbolen en rituelen hebben we op het alledaagse niveau proberen te beschrijven in de casestudies. De componenten van de gedeelde identiteit die zij vertegenwoordigen hebben we proberen vast te leggen in de beschrijving van het eigene van Rotterdam.

Deze noties leveren een nieuwe kijk op de beleving van

Rotterdam. Een sector die zich al langer hiermee bezig houdt is de marketingsector. Daar is zich al langer bewust van het feit dat het in de smaak vallen van een product niet alleen afhangt van de inhoud van de verpakking. Via uitgekiende marketing-campagnes wordt daarom getracht om een bijpassend imago te creëren dat de beoogde doelgroep aanspreekt en verleidt tot

consumptie. Meer recentelijk zie je deze strategie ook opduiken op de woningmarkt: bij de verkoop van woningen wordt ingezet op een bijpassende leefstijl. Woonomgeving en buurten dienen zo ingericht te zijn dat ze aansluiten bij de leefwereld en beleving van de beoogde kopers en huurders. Een schaalniveau hoger vormt het imago van de stad inzet van de marketingstra-tegieën. Beleidsafsdelingen van de gemeente houden zich tegenwoordig bezig met het op de kaart zetten van Rotterdam als woon- en winkelstad in Nederland. Het leek ons interessant om onze bevindingen en ideeën te confronteren met de ervaringen en kennis van deze sector. Om deze reden hebben wij een discussiebijeenkomst georganiseerd met verschillende deskundigen uit Rotterdam. Wij hebben ze onze beschrijving van het eigene van Rotterdam voorgelegd en gevraagd hierop te reageren. Dit leverde interessante inzichten op die wij in het volgende hoofdstuk zullen bespreken.

Verwey-Jonker Instituut