Standpunt: verzamelen, invriezen en bewaren van semen is voor verschillende indicaties verzekerde zorg volgens de Zvw.
Advies aan minister: sluit bewaring van ingevroren semen na twee jaar uit van de te verzekeren prestaties
1.f.1. Verzamelen, invriezen en bewaren van semen
Er zijn behandelingen die mogelijk infertiliteit als bijwerking hebben, bijvoorbeeld bestralingen chemotherapie bij een oncologische behandeling. Indien er sprake is van een kinderwens, vormt infertiliteit een probleem. Het invriezen van semen voorafgaand aan de interventie waarborgt de beschikbaarheid van kwalitatief goede semen.
1.f.2. Stand van wetenschap en praktijk
De Centrale Raad van Beroep (CRvB) was in 1987 van oordeel dat bij de opslag van sperma in een zaadbank
a. geen sprake was van genees- en heelkundige hulp als bedoeld in het Verstrekkingenbesluit en dat in vergoeding van kosten voor behandelingen als de onderhavige niet is voorzien; daarbij beriep het ziekenfonds zich op een Circulaire van de Ziekenfondsraad die naar het oordeel van de CRvB enige verduidelijking behoefde;
b. dat de behandeling niet was verricht door een huisarts of specialist
c. dat de behandeling niet in een erkend ziekenhuis heeft plaatsgevonden.
In dit verband werd door de CRvB verder nog overwogen dat verstrekking en opslag van sperma en de eventuele later kunstmatige inseminatie met dat sperma niet als één behandeling zijn te beschouwen. (CRvB 12 februari 1987, RZA 1987, 76).
Op bovenstaande gronden kon een verzoek tot vergoeding van kosten voor de opslag worden afgewezen.
In 1994 heeft de Commissie Verstrekkingengeschillen van het CVZ in een verstrekkingengeschil geoordeeld dat het invriezen van semen geen onderdeel uitmaakt van de verzekerde
ziekenfondswetzorg. Men oordeelde toentertijd dat het verzamelen, invriezen en bewaren niet als medisch-specialistische zorg bestempeld kon worden. Het bewaren van biologisch materiaal was geen verstrekking in de zin van de (toenmalige) Ziekenfondswet en de AWBZ. De Commissie
oordeelde namelijk dat het preventief invriezen en bewaren ook door anderen kon worden gedaan, buiten de verantwoordelijkheid van medisch-specialisten. De Commissie oordeelde dus dat het preventief invriezen en bewaren geen medisch specialistische zorg was.
Vraag is nu of het verzamelen, invriezen en bewaren van het semen een te verzekeren prestatie in de zin van de Zvw is. Geneeskundige zorg, zoals medisch specialisten plegen te bieden behoort tot de te verzekeren prestaties binnen de Zvw. Volgens artikel 2.1 lid 2 Besluit Zorgverzekering worden de inhoud en omvang van de te verzekeren prestaties mede bepaald door de stand van de wetenschap en praktijk. Dit standpunt brengt in kaart of er aanleiding is om het oordeel van de Commissie dat gold onder de Ziekenfondswet te wijzigen.
1.f.3. Standpunt CVZ
Het CVZ heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de stand van de wetenschap en praktijk rond ‘verzamelen en invriezen van semen’, voorafgaand aan een medische behandeling die de fertiliteit kan beïnvloeden. Het onderzoek is te downloaden via www.cvz.nl.
In dit onderzoek is ook de reactie van zorgverzekeraars, zorgaanbieders en patiënten-verenigingen geïnventariseerd. Op basis van het onderzoek is het CVZ van oordeel dat deze zorg voldoet aan de stand van de wetenschap en de praktijk.
Het verzamelen en invriezen van semen is een ‘beproefde en deugdelijke’ techniek om de beschikbaarheid van kwalitatief goede semen zeker te stellen.
Het CVZ is van mening dat het verzamelen, invriezen en bewaren van semen tot zorg zoals medisch specialisten die plegen te bieden kan behoren. Dit standpunt komt voort uit de volgende overwegingen:
27016512 Pagina 28
het invriezen van semen is onderdeel van het totale ‘zorgpad’ van een behandeling. Het
‘behandelt’ immers een mogelijke bijwerking van de primaire interventie (chemotherapie en/of radiotherapie);
de bijwerking vormt op zichzelf een aandoening die zorg verdient. De Centrale Raad van Beroep (1987) bestempelde infertiliteit immers als ziekte en de behandeling van infertiliteit als zorg die in beginsel ten laste van de ZFW, nu de Zvw, komt.
Ook in andere gevallen worden bijwerkingen van interventies indien mogelijk vóórdat ze optreden behandeld, bijvoorbeeld tromboseprofylaxe bij mensen die een nieuwe heup krijgen, het voorkomen en behandelen van misselijkheid en braken bij chemotherapie, de stimulering van leukocyten door toediening van groeifactoren.
Het CVZ is op basis van deze overwegingen van mening dat het verzamelen, invriezen en bewaren van semen als onderdeel van de medisch specialistische behandelingen die infertiliteit tot gevolg hebben, als te verzekeren prestatie onderdeel uitmaakt van de ‘geneeskundige zorg’ onder de Zvw. Het CVZ oordeelt dat verzamelen, invriezen en bewaren van semen aangewezen is als onderdeel van het zorgtraject dat behoort bij de volgende oncologische interventies: een grote operatie aan/om de geslachtsdelen;
een chemotherapeutische behandeling en/of een radiotherapeutische behandeling waarbij de geslachtsdelen in het stralingsgebied vallen.
In het kader van de vraag hoelang het semen bewaard moet blijven, overweegt het CVZ dat dat steeds een individuele afweging is. De noodzaak om het semen nog te bewaren verliest op een zeker moment zijn relatie met de ondergane behandeling. In sommige gevallen keert de fertiliteit namelijk terug na afronding van de behandeling. En daarnaast is er een moment waarop duidelijk is dat iemand geen kinderwens (meer) heeft. Dit moment is echter niet vooraf vast te stellen. Daarom is er geen algemene bewaartermijn te benoemen.
Vanuit het pakketprincipe noodzakelijkheid adviseert het CVZ daarom de bewaarkosten na twee jaar voor eigen rekening van de verzekerde te laten komen. Verzekerde wordt dan zelf
verantwoordelijk voor het beschikbaar blijven van het semen. Het feit dat de bewaarkosten op jaarbasis gering zijn (€ 35) maakt dat het CVZ dit voor een verzekerde aanvaardbare kosten vindt. Het CVZ acht een periode van twee jaar redelijk omdat in de regel de oncologische behandeling dan is beëindigd.
Het CVZ adviseert de minister daarom het recht op het bewaren van ingevroren semen na twee jaar van de te verzekeren prestaties uit te sluiten.
1.f.4. Bestuurlijke consultatie
Betrokken stakeholders hebben op dit deelonderwerp gereageerd. De reacties hebben niet geleid tot aanpassing.
1.f.5. Overige opmerkingen
Kosten
Bij invriezen van semen is geraamd dat de totale macrozorgkosten ca. € 465.000 per jaar zullen bedragen voor het invriezen, inclusief voorafgaand onderzoek om de kwaliteit van het semen te bepalen. Dit komt neer op ongeveer € 350 per patiënt. Het bewaren van het semen kost ca. € 45.760 per jaar, ongeveer € 35 per patiënt.
Verzamelen en invriezen van eicellen en ovariumweefsel
Het CVZ houdt de ontwikkelingen rond invriezen van eicellen en ovariumweefsel nauwlettend in de gaten. Ook hier moet eerst beoordeeld worden of het invriezen van eicellen en ovariumweefsel als techniek beproefd en deugdelijk is, volgens de stand van de wetenschap en praktijk. Hierover heeft het CVZ een standpunt in voorbereiding.
Mevrouw F.M. van der Meer Maart 2007