De mensch is blind, in 't geen' hy mint.
Ellendigh mensch, nauw mensch! die, midden in den daghe, Moet tasten naer de wand: die, weer hy bidd', of klaghe, De lucht, geen menschen breect: die, wilt hy gaen, of staen, Een hond, een dienstbaer dier, moet volgen achter aen. Een beeld van ons verstand, de ooghe van de ziele, De fackel van de wil, het roer, de plicht, de kiele:
Maer nu, deur onze zond', verblind, gebluscht, ghekraeckt. De wille voor-maels knecht, nu heel de meester maect.
Wt-legginghe.
De kleyne weereld, dien wy een Mensche noemen, was, naer zijn eerste scheppinghe, zoo konstelick en wonderlick, naer alle zijn deelen, by een gevought; en met zulck een loffelicke orden onder-scheyden, dat hem niet en ontbrack van een Engel te wezen, als dat hy een lichaem hadde; niet en schorte van eeuwelick geluckzalich te wezen, als dat hy hadde eeuwelick willen wezen, dat hy voor een kleyne tijd was. De reden, deur een hemelsche klaerheyd verlicht zijnde, was de eenighe leyd-sterre, waer naer de wille haer besteck nam, en haren loop stelde. De wille en wilde niet, als dat eerst van de reden was toe-gestaen, en ghelooft wiert; niet met een slavighe onder-werpinge, maer gelijck met een zoete toe-knickinghe van het ghene haer anders niet en konde, als wel behaghen. De ziele hadde volcomen gebied over de zinnen, die haer alleen als boden en tolcken dienden, om haer te verwittigen, watter buyten het lichaem al omme-gingh. Daer en was niet in, of by de mensche, dat zich niet en be-eyndighde, met vrolicke toe-stemminghe, tusschen de palen, die God de Heere gheplant hadde.
Quantùm mutatus ab illo! Maer hoe zeere zijn wy van ons beghin af-geweken! Om maer het opper-vlack te raecken: beziet nu eens, by wien de regieringhe van de menschelicke Republijcke gebleven is, sint dat die helsche Enghel, die oude Draeck, onze geluckzaligheyd om-ghekeert, ende ons tot zijne aen-nemelinghen ghemaeckt heeft? De reden en het oordeel zijn nu zoo ghekniebant, dat zy ons niet meer en dienen, als den voghelen verlijmde vlercken: zy en werden om gheen ander reden gehoort, als om teghen-gesproken, of immers on-gehoorzaemt te zijn. Leer uyt
den Oud-vader AVGVSTINO, hoe wy ont-aert zijn: Wy waeren, zeyt hy, van het beghinsel, heyligh, en rechtveerdigh. Zoo dickwils als ick zegghe wy waeren, zoo dickwils moeten wy zuchten, dat wy die on-verghelijckelicke schatten verloren hebben. De mensche, door edelheyd zijner natuere, dien hy in zijn eerste scheppinghe ontfanghen hadde, is de eerste gheweest, onder alle lichamelicke schepselen: daer naer door veranderlickheyd in de zonde vallende, is de laetste gheworden onder alle schepselen. 'T en is oock niet te verwonderen: want daer alle andere schepselen haeren stand behouden, en niet af en wijcken van de orden, die van haer Schepper gestelt is; de mensch alleen is door zonde van God geweken, en heeft hem zelven bedorven.
Serpentum nobis dens est, mens laeva colubri: Stultitiâ & pueros, & superamus oves. Et canis est morsus nobis, & equina libido: Ut leo nos furimus semper, & instar apri. Formicae ventris non cura est major alendi: Fermenti & veteris non comitatur acor. Sic innata feris mala nobis cuncta supersunt: Cum bona deficiant insita cuncta feris.
Dat is:
Een serpents scherpe tand, een slijncksch ghemoed van slanghen Woont in ons: als een schaep of kind wy zotter zijn.
Wy zijn met hondsche nijd, en peerdsche lust bevanghen: Wy woeden als een leeuw, of een wild bosschen-swijn. Gheen meerder buyck-zorgh is in 't mier-gheslacht te sporen: Het oud zuer-deessems zuer ons lijf en ziele wringht.
Al ander beesten quaed wert tsaem in ons gheboren; Daer niet van al haer goed in ons is, als verminckt.
De zinnen, en de on-ghereghelde tochten vervoeren nu het opper-deel des mensches; en die te vooren dienst-knechten en deur-waerders waeren, hebben den eersten stoel in-ghenomen, en haer zelven daer op ghestelt. De voeten zijn het hoofd; de boden, de vrouwe; de aerde is de hemel gheworden. Het verstand met duysternisse benevelt zijnde, light blind, en verkleunt door de koude van de aerdsche vochtigheyd.
Oh! uyt de duysternis des moeyers voort-ghedreven Jn ander duysternis, om-ziend' en zie ick niet.
De schrick des schricks des doods, die my heeft gantsch om-geven In deze schemer-nacht, verweckt my dit verdriet.
Jn dit licht van de zonn', kan yder een aen-mercken De roeringh van elck dingh, hoe dat het gaet, of went: Van al wat zich beweeght, wat zich begeeft tot wercken, Bewegingh is 't begin, ghezochte rust het end.
Maer wie van ons bemerckt, in deze duyster bochten, De roeringh van de ziel, het grootste van dit Al?
Wie hout haer op den toom, wie stuert haer vremde tochten, Op dat zy niet verdwael? of dat zy niet en val.
Dit is op de Romeynschen acker van dien grooten Held, IVLIVSSCALIGERgewassen: die ons zoo voor-gaet:
Heu! ex uteri tenebris actus in tenebras Circumspicio, nec video. Dissipat horror Jncompositae terribili mortis in umbrâ. Hoc sole quidam cernitur ipse motus. Ipsa Quaesita quies mobilibus, finis eorum. At motum animae quis videt, aut corrigit arcto Gyro, vaga ne ruat, aut patefacta vacillet?
Zoo blind is onze ziele gheworden, sedert dat wy God hebben willen ghelijck zijn. Zoo vele als wy van de reden, de ziele van de ziele, af-wijcken; zoo vele naerderen wy de onvernuftige dieren.
L'homme est Centaure. En bas il est cheval, Et homme en haut. D'embas vient tout le mal: Si la raison, qui est l'homme ne guide Cet animal, & ne luy tient la bride.
Dat is:
De mensch is van een vremden aerd, Van boven mensch, van onder paerd: Van onder comt al 't quaed gherezen. Zoo Reden, die den mensche stiert, Den toom niet hout van dit ghediert, Wat zoudet van de mensche wezen?
Maer wat ist oock van de mensche? zoo haest de ziele in dit lichaem, als in een graf, van boven neder-valt, wert zy ter zelver ooghen-blick bezoedelt met de booze ghenegentheden, die uyt de temperinghe des lichaems voort-kommen; behalven het ghebreck en on-volmaecktheyd, die zy tot straffe mede-brenght. Zoo langhe als zy in dit lichaem, ghelijck als in een koetse, met vier tochten, als vier vreesselicke Tijgers, getrocken wert, loopt zy, daer zy van de onbesuyste zinnen, verruckt en verdreven wert. De zielen, zeght Philon de Iode, zijn ghelijck de riviere Tijger, een van de viere van het aerdsche Paradijs. Zy neemt haeren oorsprongh ontrent Armenien, maer veranderende van naem en van loop, om haer snelheyd en groot geweld, wert zy Tijger genaemt, 't welck in de Medische taelen een pijl te zegghen is. Zy loopt deur vele lacken, en onder-aerdsche kroften, waer deur zy vijf-en-twintigh of dertigh mijlen langh niet gezien en wert. Daer naer werpt zy
haer recht-draeds in Assyrien. Alzoo doet oock, zeght hy, onze ziele. Zy schijnt in 't beginsel de groote van haeren oorsprongh te behouden (en daerom noemt oock EPICTETVSde menschen Gods neven) maer zoo haest zy haer zelven laet vervoeren van de tochten, loopt zy snelder als de Tijger, naer alle soorte van ontuchtighe on-ghebondenheyd. Zy begeeft haer gheduerigh tot de Assyriers, een volck tot alle slagh van verdorventheyd, ende goddeloosheyd over-gegeven: dat is, zy helt altijds naer het quaedste: blijft ghelijck begraven onder de mijnen van ghierigheyd, dat is, onder de uyt-worpselen der aerde, die in de kindsheyd des weerelds, en in de gouden eeuwe, met voeten vertreden wierden, en die nu in geen achtinghe en zijn, als om te onder-houden den overvloed, de keurigheyd, en alle mis-orden onder de menschen. 't Is zoo met ons ghestelt, deur de aen-geërfde en op-gewassen verdorventheyd, dat wy meer naer de dienstbaerheyd des lichaems, als naer de heerschappye der ziele luysteren; dat wy, ghelijck het vee, naer der aerden hellen, en den buyck
gehoorzaemen; dat wy de aerdsche ghenuchten, met alle krachten, op-volghende, de hemelsche van ons verstooten.
Hoe veel dat ons, met God, behaghet, wy verwijzen! Hoe qualick lijden wy, dat ons yet wel magh gaen!
Hoe veel, met quaeden raed, quae dinghen wy oock prijzen, Die, dat wy menschen zijn, met recht, niet toe en staen. En even-wel gheen zorgh en heeft ons oyt ghebeten, Noch dit, noch dat en heeft ons herten oyt beswaert: Maer elckers vleesch verstand, en vleesche wil, met weten, In alle boosheyd swelt, en alle boosheyd baert.
Zo spreeckt IVLIVSin zijn Latijnsche Naer-gerichten, daer van wy dit, met een Duytsche sauce, toe-bereyt hebben:
Quàm multa Deo possumus auctore probare, Quae rejicimus: nec patimur bene esse nobis! Quàm multa malo consilio prava probamus, Quae nos prohibent homines esse posse dici! Nec cura tamen illius, huiusve momordit: Sed turget sua cuique malo bruta voluntas.
Laet ons dit tot besluyt, en onder-richtinghe, op-nemen:
‘'t Js veel meer, te konnen leyden Zijn begheerten aen den band, Als dat Princen wijt uyt-breyden Al de palen van haer land. Hy die meester is ghebleven Van de tochten van zijn hert, Heeft alleen een waere leven, Vry van kommerlicke smert. Al waer't dat hy moeste blijven In een hut van stroo en slijck; Vaster zal hy daer beklijven Als een Koninck in zijn rijck.’
Maer laet ons dit oock zijn autheur niet ont-vremden. zoo spreect RONSARD:
‘C'est plus de commander Sur ses affections,
Qu'aux Princes d'amender De mille nations.
Qui de ses passions Est maistre entierement Celuy vit seulement,
N'eust il qu'un toict de chaume, Et plus asseurement,
Qu'un Roy de son Royaume.’