Effect van bundeling

765. Bundeling van diensten voldoet aan de behoefte van een groot deel van de eindgebruikers om alle diensten bij één aanbieder, op één rekening en voor één prijs af te nemen. Het college heeft bij de afbakening van de retailmarkt geconcludeerd dat bundels niet tot een aparte productmarkt behoren, maar dat bundeling desondanks een effect kan hebben op de concurrentiepositie van de verschillende aanbieders. Bundels kunnen immers tot concurrentieverstoring leiden.³⁸² Enerzijds kan een partij met AMM op een bepaalde individuele markt zijn marktmacht door middel van bundeling beschermen en voorkomen dat andere partijen sterker worden. Anderzijds kan een partij met AMM op een bepaalde markt zijn marktmacht door middel van bundeling overhevelen op een andere markt waar hij (nog) geen AMM heeft. Deze effecten onderzoekt het college in deze paragraaf.

Bescherming machtmacht KPN op de retailmarkt voor internettoegang

766. Het college onderzoekt in deze paragraaf of KPN door bundeling haar marktaandeel op de retailmarkt voor internettoegang weet af te schermen.

Feiten

767. Het totale aantal internetaansluitingen van KPN is [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXX], zoals blijkt uit Figuur 26. Daarbij constateert het college dat de totale retailmarkt voor internettoegang is gegroeid en het marktaandeel van KPN hierdoor is gedaald, zoals is beschreven in paragraaf B.4.2.1.

382 Europese Commissie, 2009/C 45/02, Mededelingen van de Commissie – Richtsnoeren betreffende de handhavingsprioriteiten van de Commissie bij de toepassing van artikel 82 van het EG-verdrag op onrechtmatige uitsluitingsgedrag door ondernemingen met een machtspositie, Publicatieblad van de Europese Unie C 45/7, 24 februari 2009.

Figuur 26. Groei internetdiensten KPN (x 1.000 aansluitingen). Bron: Structurele Marktmonitor OPTA.

[vertrouwelijk]

768. Het totaal aantal internetaansluitingen van KPN is [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX].

769. KPN levert internettoegang [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXX]. Consumenten die bundels afnemen, zijn tussen eind 2008 en medio 2010 in 78 procent tot 89 procent van de gevallen (afhankelijk van het type bundel) trouw gebleven aan hun internetaanbieder. Daar tegenover is minder dan 74 procent van de consumenten die individuele internettoegang afnemen bij zijn oude aanbieder gebleven.³⁸³

Analyse

770. Het college constateert dat de verkoop van triple-playbundels door KPN [vertrouwelijk: XXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX].

771. Verder heeft bundeling [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

383

Blauw Research, Marktonderzoek bundels: Consumentenonderzoek naar de afname van gebundelde telecomdiensten, december 2010, blz. 46.

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX]. Dit blijkt ook uit de bevindingen in paragraaf B.4.2.1.

Conclusie

772. Het college concludeert dat KPN door bundeling met televisiediensten in met name triple play aanbod haar relatief sterke concurrentiepositie op de retailmarkt voor internettoegang heeft kunnen behouden [vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX]

Overheveling marktmacht kabelaanbieders naar de retailmarkt voor internettoegang

773. Het college onderzoekt in deze paragraaf of kabelaanbieders hun concurrentiepositie op de markt voor televisie door middel van bundeling (deels) kunnen overhevelen naar de retailmarkt voor internettoegang.

Feiten

774. Kabelaanbieders hebben sinds eind 2008 meer marktaandeel verworven op de markt voor internettoegang, zoals blijkt uit de bevindingen in paragraaf B.4.2.1. Deze groei is vrijwel geheel te danken aan de toenemende verkoop van internetdiensten in bundels. Er zijn niet meer dan enkele duizenden individuele internetdiensten die door kabelaanbieders worden geleverd, zoals blijkt uit Figuur 27.³⁸⁴

384

[vertrouwelijk: XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXX]

Figuur 27. Groei internetdiensten kabelaanbieders (x 1.000 aansluitingen). Bron: Structurele Marktmonitor OPTA. [vertrouwelijk]

775. Uit Figuur 27 blijkt dat het totale aantal internetaansluitingen van kabelaanbieders is gestegen. Deze stijging is veroorzaakt door een toenemende verkoop van de triple-playbundels. Het totale aantal dual-playbundels van kabelaanbieders is in dezelfde periode gedaald.

776. Op basis van door KPN aangeleverde resultaten van consumentenonderzoeken blijkt dat consumenten gemiddeld het meeste belang hechten aan de maandelijkse abonnementsprijs en de internetcapaciteit van bundels. Dit blijkt uit meerdere metingen van onderzoeksbureau SKIM.³⁸⁵ Consumenten lijken dus niet, zoals KPN stelt, als eerste te kiezen voor de kenmerken van de televisiedienst. Verder concludeert SKIM dat ADSL-klanten en glasvezelklanten televisie niet het belangrijkst vinden.³⁸⁶ SKIM constateert wel dat de consumenten die televisieaspecten het belangrijkst vinden door zelfselectie al klant zijn bij kabelaanbieders.³⁸⁷

Analyse

777. Het college constateert dat kabelaanbieders in toenemende mate hun internettoegang hebben verkocht binnen bundels met televisiediensten. Dit is naar oordeel van het college een indicatie dat kabelaanbieders hun concurrentiepositie op de televisiemarkt gebruiken om met televisiebundels meer marktaandeel te verwerven op de markt voor internettoegang. Daarbij lijkt de televisiedienst op

zichzelf niet de belangrijkste component van de bundel te zijn voor de gemiddelde consument. Consumenten hechten gemiddeld het meeste belang aan de maandelijkse abonnementsprijs en de internetcapaciteit van bundels.³⁸⁸

778. De bundels die kabelaanbieders aanbieden, zijn voor KPN voor een deel repliceerbaar. Bepaalde bundelvarianten met internettoegang met hogere downloadcapaciteiten (meer dan 50 Mbit/s) zijn echter tot 2012 niet repliceerbaar in de gebieden waar KPN geen glasvezel heeft uitgerold. Vanaf 2012 zal KPN met pair bonding ook snellere diensten introduceren waardoor zie bundels met internetdiensten tot 100 Mbit/s kan bieden via haar kopernetwerk (zie ook paragraaf B.4.4.2).

Conclusie

779. Het college heeft geconcludeerd dat KPN profiteert van bundeling op de retailmarkt voor internettoegang. Kabelaanbieders profiteren ook van bundeling. Door de verkoop van bundels met vooral televisiediensten groeien zij op de markt voor internettoegang.

385

SKIM Telecom (in opdracht van KPN), consumentenonderzoeken 2009 -2010, blz. 20 en 35. 386

SKIM Telecom (in opdracht van KPN), consumentenonderzoeken 2009 -2010, blz. 25. 387

Het college heeft het besluit aangepast naar aanleiding van de nota van bevindingen, randnummer 1910, Annex F.5.

388

Het college heeft het besluit aangepast naar aanleiding van de nota van bevindingen, randnummer 1910, Annex F.5.