SERTORIUS, POMPEJUS, Gevolg.
SERTORIUS.
Myn Heer wat sterff'lyk mensch hadt immer denken kunnen Dat my de stilstand zou zo groot een' glorie gunnen, En dat een naem, te veel geroemt om krygsbedryf, Meêr luister krygen kon in schaduw' van de olyf! Ik twyffel waerlyk of 't gezigt me ook heeft bedroogen, Nu ik zo groot een Helt hier zien mag voor myne oogen. Ik bid, Pompejus, doe de red'nen my verstaen,
Zeg my door welk geluk my wordt deeze eer gedaen.
POMPEJUS.
Twee redenen, myn Heer; maer doe uw volk vertrekken, Op dat ik u die beide in vryheit mag ontdekken.
Schoon onze vyantschap ons van malkand'ren scheidt, Vernietigt zy den plicht niet van eerbiedigheit,
De waere deugt heeft zulk vermogen op de zinnen, Dat zy den felsten haer is magtig te over winnen: Zy wordt van elk geroemt, geen vyant, hoe verwoet, Die haer niet hoog waerdeert, niet pryst in zyn gemoet. Zulk eene erkentenis wordt heden opgedraegen Aan uwe dapperheit, vermaert door zo veel slagen, En my zo wel bekent. Dit heeft my hier gebragt. 'k Was ook belust te zien een Helt, zo hoog geacht, In eenen andren staet, dan, als ge ons koomt bespringen Met wap'nen, en vol moet door onze Benden dringen.
'k Ben jong reets door 't geluk van myn bedreeve daên Zo hoog verheven, dat myn hart misschien van waen Niet vry is; maer ik durf vrymoedig lyk belyden, Dat ik meêr heb geleert met tegens u te stryden, Schoon tot myn nadeel, dan ik immer heb geleert In zo veel stryden, daer 'k ver winnaer ben gekeert.
Door 't zien van 't geen gy doet, zie 'k wat men moet verrechten. 't Belegeren van Steên, 't bestormen, of tot vechten
Zich een bequaeme plaets te kiezen; ieder een, Naer zyne waerde, met krygsampten te bekleên; Of, als 't de noot vereischt, met kunstte rug te trekken; Uw voorbeelt kan alzins my tot een les verstrekken. Ach! welk een groot geschenk zou Rome van myn hant Ontfangen, schonk ik u eens weêr aen 't vaderlant, En wat zou ik met vreugt my naer die Stat begeeven, Mogt ik ze slechts in hoop tot een verdrag doen leeven! Kan ik by Sylla niets verrichten t' uwer baet?
En zal ik niets van u verwerven voor den Staet?
SERTORIUS.
Gy zoudt my kunnen van wat moeilykheit verschoonen, Indien ge u inderdaet een recht Romein woudt toonen. Maer eêr wy verder in die zwarigheden treên,
Zo sta my toe, myn Heer, op uw beleefde reên
Te antwoorden. Wat ge in my dus waert acht hoog te roemen, Bezit ge reets, (hoewel 't uw' heusheid wil verbloemen) Tot in den hoogsten top. U we eerste heldendaên, Op 't heerelykst gekroont met eer, en Lauwerblaên, Een zegewagen, daer men u heeft op zien steig'ren, In jaeren en in staet, die 't onze wetten weig'ren, Doen al te wel verstaen welk een eerbiedenis Aen uwe waerde, en deugt de werrelt schuldig is. Weet ik wat meêr als gy des Lants gelegenheden, En plaetsen tot myn nut en voordeel te besteeden, En heb ik boven u wat meêr ervarenheit,
Door d' ouderdom vermeêrt in ons somtyts 't beleit. De groote kunst des krygs wacht dik wils na de jaeren,
En 't is de tyt, die ons in alles maekt ervaren. Zo gy myn krygsbedryf die eer hebt waert geacht, Dat ge onderrechtingen daer uit te neemen dacht, Wanneer myn voorbeelt zal verdwynen met myn leeven, Zult gy 't geen ik u leer, ten les aen and'ren geeven; Aan myn navolgers zyn een voorbeelt, daer uit zy Zich scherpen tegens u, gelyk gy tegeus my.
Aengaende Sylla, 'k zal daer van niet met u spreeken: 'k Heb u geleert hoe zyn vermoogen is te breeken. Zo door een nieuwe les gy u genootzaekt vondt Te rug te keeren, ik beloofu, 'k zal terstont,
Om zonder Tolk met hem te spreeken, der waerts wenden, En aan des Tybers boort hem, oorzaek van de elenden Die ieder zuchten doen, den degen in de hant, Zelf reden eisschen voor 't verdrukte vaderlant.
POMPEJUS.
Zo hooge lessen zyn vervult met zwaerigheden, En gy zoudt mogelyk uw tyt vergeefsch besteeden, Zo gy ze my zo lang, myn Heer, voor leggen woudt, Tot dat gy my die in het werk doen stellen zoudt.
SERTORIUS.
Gy zoudt me ook kunnen van wat moeilykheit verschoonen, Indien gy u, myn Heer, een waer Romein woudt toonen Ik heb 't u reets gezegt.
POMPEJUS.
Die zaek ten twedemael
Te roeren, zou een deugt, hoe streng, door dit herhael Vermoeien. Ik voor my, die alle reên tot klagte Ontwykend' my bedwing, ten teken hoe 'k u achte, Begeer niets te verstaen van die geheimenis.
SERTORIUS
'k Weet wel dat zulk een tael gantsch niet behaeglyk is; Maer moet, terwyl we alleen hier zyn, vrymoedig spreeken; Gy hebt het my vergunt, 't volk is te rug geweeken,
En 'k draeg me tegens u, zo vry en onbevreest, Als of uw Sylla nooit op aerde was geweest.
Zeg, past het een Romein het heilloos hooft te weezen Van hen, die 't Roomsche volk, (van elk geacht voor deezen Als meesters van 't Heelal) nu slaen in boeije en bant? Die naem quam ons nog toe, zo ons die Dwingelant, En gy met hem, daer van niet schandlyk quaemt berooven. En zulken Heldenmoet door Tieranny verdooven.
Zy waren onlangs meêr dan Koningen geroemt, En nu tot slechter staet, als Slaeven zelfs, gedoemt; Hun onheil is de vrucht van uwe zegepralen, Die hen nog dieper in dien jammerpoel doen daelen; En echter waent gy nog, door eenen valschen schyn Bedrogen, in uw hart een waer Romein te zyn. Gy hebt die naem geërft van uw door luchte vad'ren; Maer zo hun edel bloed noch speelde door uwe ad'ren, En was in u, als hen, en naem, en daet gepaert,
Gy zoudt 'er meer voor doen, en hieldt ze meerder waert.
POMPEJUS.
'k Doe daer genoeg voor, naer my dunkt, wyl myn gedachten Steets speelen, en al myn genegenheden trachten,
Om eenmael wederom 't verdrukte Vaderlant Vry, en herstelt te zien in zyn voorgaenden stant. 'k Zal alles doen om 't eens te ontlasten van de plaegen, En oorlogsrampen, die 't dus lang heeft moeten draegen. Gy oordeelt van het hart naer d'uiterlyken schyn, Schoon 't anders meenig mael bevonden wordt te zyn. Wanneer een Staet verdeelt wordt door oneenigheden, Zo volgt men blindelings het onrecht, of de reden, Naer tyts gelegenheit, of de nootzaeklykheên, Die ons tot de eene zyde, of de andere doen treên.
't Heeft moeite inde Party, daer 't Recht voor pleit, te vinden, En ieder kan zich des waer 't hem behaegt verbinden. Doch na gedaene keur, zo wankelt men niet meêr. 'k Heb Sylla al gedient, toen Marius wel eêr Zich kantte tegens hem, en zal hem niet begeeven, Zo lang ik nog een vonk van de oude twist zie leeven. Maer, wyl ik niet kan zien den gront van zyn gemoet,
Weet ik de aenslagen niet, die hy in 't harte broedt.
Doch als zyn Heerschzucht zich te wyt schynt uit te strekken, Laek ik hen zelf, en zal nooit euveldaên bedekken.
Ik dien hem met myn arm, maer 't hart blyft altyt vry: Dat wenscht steets 't vaderlant te redden, schoon ik my, Naer 't schynt, heb t'eenemael aen zyn geluk verbonden. Dit doet me een plaets bekleên, daer and're reets naer stonden, En de onrechtvaerdigheid zich in te dringen dacht;
Op dat, na Sylla, die gevaarelyke magt Niet worden zoude van onwaerdige bezeten. Ik heb myn oogwit, en gy moet het u we weeten.
SERTORIUS.
Maer onderwyl, myn Heer, men ziet nochtans dat gy Hem dient, als and're doen. Vind dan niet vreemt dat wy Van u oordeelen, naer 't getuig'nis onzer oogen,
En laeten aen de Goôn, wiens oog nooit wordt bedrogen, 't Oordeelen van het hart. 't geen thans door u geschiedt, Uw voorbeelt geeft ons vrees; wy twyf'len of gy niet Het volk te Rome leert vrywillig zich te bukken Voor 't juk, dat Sylla hen poogt op den hals te drukken; En dat uw Dapperheit voor u te maeiën tracht
Het geen gy zaeit, myn Heer, staende onder Syllas magt 'k Wil wel, u achtende gelyk ik doe, gelooven,
Dat gy in uwe ziel de vryheit schat ver boven Den hoogsten roem; en dat ge oprecht, en ongeveinst, Niet anders spreekt, als 't geen uw hart inwendig peinst. 'k Wil van u niet, als veel wantrouwende, gevoelen, Die waenen, dat ge alleen naer hooger staet zoudt doelen; En dus met overleg het volk eens proeven doet
Hoe't juk eens meesters smaekt, daer't onder bukken moet, Op hoop 't u beter zou gehoor zaem zyn, na deezen, Als gy in Syllas plaets eens zoudt verheeven weezen.
POMPEJUS.
De tyt zal aen dat Volk het tegendeel doen zien:
Maer zal ze ontschuldigen 't geen men hier ziet geschiên? Vergun my dat ik u myn hart ook mag ontdekken;
Uw voorbeelt noopt me, en kan aen my tot leering strekken, Ik oordeel naer den schyn, als gy op heeden doet,
En laet de Goden ook oordeelen van 't gemoet. Is hier elk niet verplicht uw wetten naer te koomen? Gebiet gy hier ook niet als Sylla binnen Romen? Zyt gy hem niet gelyk, myn Heer, in moogentheit? Gy heerscht zo wel als hy. Wat geeft het onderscheit Dertytels, die gy voert? en is zyn haet te vreezen, Men zou niet veilig hier u ongehoorzaem weezen. Voor my, zo 'k eenmael word' het geen gy heden zyt, Zal ik ligt doen, als gy nu doet, en tot dien tyt...
SERTORIUS.
't Is nog te vroeg, myn Heer, daer 't vonnis van te stryken. Gy kost met Sylla me ook wat minder vergelyken. De Raet begeert dat ik hier voer' het hoogst gebiet; Maer hier vermoordt men door myn wetten niemant niet. Ik heb geen vyanden, als hen, die 't recht vertreeden: Zy worden, voor de vuist, in 't open velt bestreeden. Niet één van hen, die, door myn last, met koort of zwaert Wordt heimlyk omgebragt, of vogelvry verklaert. En myn gebiet kan hen alleen tot schuilplaets strekken, Die voor de doot vlien, of zich Syllâs juk onttrekken. En daer men zekerheit door myn vermogen vindt, Wordt ik gehoorzaemt, naer dat ieder my bemint.
POMPEJUS.
Te meêr staet uw gebiet den volkeren te vreezen, Om dat van elk u wordt eerbiedigheit beweezen; En dat gy, onder schyn dat gy hun banden slaekt, Uwe opperheerschappy elk zoet, en smaek'lyk maekt, En, daer zich elk vergaept aen uw verheven' gaeven, En zich waent vry te zyn, hen alle maekt tot slaeven. Hoe zal de Vryheit ooit verbreeken zulk een juk, Dat van een ieder wordt geacht voor een geluk! Dit zeggen eenige van u met schyn van reden.
Maer, spreeken wy niet meêr van zulke moeilykheden, Noch ook of hen de naem voegt van den Roomschen Raet,
Die hier gevlugt zyn, en Gebannene van Staet. Nog eens, myn Heer, is dan geen middel uit te denken,
Waer door ik, met myn komst, kan vreugde aen Rome schenken? Hoe aengenaem zou 't zyn, wat was 't genoegen groot,
Mogt Romen u eens weêr ontfangen in zyn schoot! 't Is zoet het Vaderlant eens weder te betreeden;
Het roept u door myn mont, myn Heer, het bidt u heden; 't Is Rome...
SERTORIUS.
't Is de stoel van Syllâs dwing'landy,
Die geen Staets reeg'len kent, dan zyne raezerny. Ik noem geen Rome meêr een ommekring van muuren, Daer zulk een Monster heerscht, en daer men niet dan vuuren Van droeve lyken ziet, door Beulen omgebragt.
Die muuren, eertyts zo geroemt, geëert, geacht, Zyn Rome niet. O neen: het zyn alleen spelonk en
Der moordenaers, van 't bloet der Roomsche Burgers dronken. 't Is de gevangenis der Roomsche moogentheit;
Of liever 't graf, waer in haer roem begraeven leit, Maer om eens elders 't hooft met magt weêr op te steeken, En haer verbont met dat verbasterde te breeken:
En, wyl men rondom my de waere zuilen ziet, Is Rome daer ik ben, maer in zyn' muuren niet. Om kort te gaen, 'k weet maer één middel te bedenken, Het geen aen ons, met eer, die vreugt zou kunnen schenken. Voeg u by my, en 't is met dien Tieran gedaen.
Met opene armen zal heel Romen ons ontfaên. Dan zullen we de zucht, die wy de Vryheit draegen, Waer in een groots gemoet zyn uiterst' welbehaegen, En hoogste vreugde stelt, doen zien aen ieder een; Elk toonen dat we zyn gebooren voor 't Gemeen,
En voortaen 't dierbaer bloet der Roomsche Burgers spaeren, Dat door uw en myn arm gessort wordt alle jaeren.
POMPEJUS.
Voor u, niet schand'lyk zyn, en laf voor my, myn Heer? Zal ik, die zelf gebied', naer uw' beveelen hooren!
SERTORIUS.
Ontbreekt 'er anders niet? dat kan de Vreê niet stooren; 'k Zal nooit jalours zyn om het voeren van den staf, Hy's my slechts toevertrouwt, 'k sta dien gewillig af. Met myn Persoon alleen wil 'k in uw dienst niet koomen, Myn Heer, o neen, 'k heb nog iets grooters voorgenomen; 'k Stel in uw hant al wat in myn vermogen is.
Maer zult gy weigeren, by die verbintenis, Dat ik als Lieutenant u dienen mag na deezen?
POMPEJUS.
Steêhouderen als gy wordt meêr ontzag beweezen, Dan aen het opperhooft, 't geen slechts in schyn gebiedt. En schoon men hen de magt quansuis neêrleggen ziet, Zy derven slechts de schaêuw van 't opperste vermogen, En doen zich, als voorheen, van ieder zien naer de oogen. Men mag niets doen, 't en zy men eerst hun oordeel vraegt. Geen aenslag wordt gevolgt, ten zy die hen behaegt. Ik weet een and'ren weg, bequaemer voor ons beiden, Die zekerder zal gaen om ons verschil te scheiden. Sylla, zo gy 't begeert, verlaet zyn waerdigheit, En had ze van zich zelf voorlang reets neêrgeleit, Hadt hy in dit gewest geen Vyant meêr te schroomen. Legt gy de wapens neêr, zo is de Vreê bekoomen. Indien gy 't uw my geeft, zo geef ik u myn woort. Zyt gy nu een Romein, betracht zulks, zo 't behoort, En laet dees' goeden kans, myn Heer, niet gaen verlooren.
SERTORIUS.
Myn Heer, ik laet my door dat lokaes niet bekooren; Ik ken den Dwingelant. Dit zoet steekt vol venyn. Wat hy belooft, hy zal altoos de zelve zyn.
Gy, die zyn wantrouw hebt op 't bitterst moeten proeven, En uwe Antistia...
POMPEJUS.
Dat woort baert myn gemoet een' doodelyke smart; Die lieve naem snydt my gelyk een zwaert door 't hart. Dit is het eenigste, daer 'k over heb te klaegen. Myn waerde Antistia kon my op 't hoogst behaegen, Hy heeft ze my ontrukt, ik ben die Waerde quyt.
Myn hartverschrikt, wanneer 't myne ontrouw my verwyt, En doet gestaeg' naer myn verlooren schat my trachten. 'k Zal my, voor haer, altoos aen u verschuldigt achten, En dank uw eêl gemoet, 't geen haer in haeren noot,
Een schuilplaets gunde, en de eer van uw bescherming boot.
SERTORIUS.
Verdrukte deugt met magt voor onheil te behoeden Is de allerminste plicht van edele gemoeden.
Ook doe 'k nog meêr; zy krygt een Bruidegom door my,
POMPEJUS.
Wat hoor ik? Goôn! wie is die Bruigom?
SERTORIUS.
Ik.
POMPEJUS.
Hoe, gy!
Myn Heer, zy heeft altyt van haere kintsche dagen, Aen my haer hart en zin volkomen opgedraegen. Volg Syllâs wreetheit niet, mag ik u bidden. Ach! Myn leet is groot genoeg, al voegt gy zulk een slag By myne elenden niet. Wil my niet meêr bezwaeren. Ach! laet die waerdige niet met een ander paeren.
SERTORIUS.
't Hoort alles u nog toe. Mevrouw, koom, doe elk zien Hoe zeer 'k my tegens u van myn vermogen dien'; En laet, zo 't moog'lyk is, het gantsch Heelal beschouwen Hoe men u dwingt om met Sertorius te trouwen.
POMPEJUS.
O Hemel! ze is het zelfs.
SERTORIUS.
'k Laet haer met u alleen,
Neem haer nu wederom, of wil u niet beklaegen, Zo ik een schat aenvaerd', die u niet kan behaegen.
Tweede tooneel.
POMPEJUS, ANTISTIA.
POMPEJUS.
Mevrouw, is 't moog'lyk 't geen my werdt bekent gemaekt? Zoudt gy...
ANTISTIA.
O ja, 't is waer, ik voel myn hart geraekt. Naer men my haet of mint, gevoel ik haet of minne, Op myne beurt, myn Heer, beheerschen mynen zinne; Myn glori ondersteunt myn liefde, en mynen haet. Maer schoon myn min geheel in haer vermoogen staet, Zy kan nochtans altyt myn haet zo niet bedwingen, Of ik gevoel ze vaek uit haere boeijens springen; Ik ben ze zelf geen voogt; ja 'k haet somtyds, myn Heer, Min als ik hoor te doen, en als ik zelf begeer.
POMPEJUS.
Uw' haet schynt tegens my, Mevrouw, nochtans volkomen, Het mededoogen kan haer krachten niet betoomen, Noch d'edelmoedigheid heeft ze in het minst verzoet.
ANTISTIA.
Kunt gy niet zien, dat zy met moeite wordt gevoed? En dat de vlam, die ik door dwang heb moeten smooren, Myns ondanks de uwe zoekt, en weder wordt herbooren? 'k Voel een verborgen kracht, die myne gramschap breekt; Zy wankelt, zwymt, en sterft, terwyl gy tot my spreekt. Mint gy me nog? myn Heer, zou ik u nog behaegen?
POMPEJUS.
Zou ik Pompejus zyn, en u geen liefde draegen! Vraeg of ik leef, Mevrouw, niet of ik u bezin. Ik heb geen leeven, dan alleen door uwe min.
Wykt dochters van de spyt, bedwelmsters van de reden, Benydsters van myn roem, bronaders van verdriet: Wykt eeuwig uit myn ziel, 'k geloof u langer niet. Weg met Sertorius, 'k wil van zyn Trouw niet hooren; Ik ben Pompejus Vrouw, zyn liefde is weêr herbooren. Hy geeft aen my zyn hart, en ik hem 't myne weêr; 'k Aanbid hem wederom. Maer wat weêr houdt myn Heer Te antwoorden? Laet het hart, dat gy me weêr komt geven, Toch spreeken. Ach, myn ziel, waer wordt gy heen gedreeven! Schoon gy Sertorius en zyne min verzaekt,
Pompejus antwoordt niet, helaes! Pompejus blaekt Nog voor Emilia. Hoe zou hy u beminnen, Zo lang hy haer niet wil verbannen uit zyn zinnen!
Koom weder in myn ziel, verheven minnenyt, Koomt dochteren van de Eer, koom adelyke spyt; Op uw getuigenis wil ik me alleen verlaeten. Pompejus wil niet dat ik hem niet meêr zal haeten. Die wreede kan nog niet verdraegen dat myn ziel Myn haet en minnespyt dus lang noch wank'lend hiel! Hy stelt ze vast voor my. Koom, koom in myne zinnen Sertorius; hy wil dat ik u weêr zal minnen.
't Stilzwygent weig'ren is daer van een krachtig blyk. Laet hy getuige zyn van dit groot huwelyk,
't Welk hem geen smarte noch ontsteltenis zal geeven, Dewyl zyn hart en zin wordt elders heen gedreeven. Die hartheit van zyn ziel, die de onvermurwste tart,