De economische binding van bedrijven met de buurt – empirische resultaten

De economische buurtbinding van ondernemers varieert per type bedrijf, onder- nemer en buurt, zoals bleek uit de studies in de voorgaande paragraaf. Geen van die studies biedt een overkoepelend beeld; de onderzoeksresultaten zijn immers via casestudies verzameld, in bepaalde steden, en daarbinnen weer alleen in bepaalde wijken.

In deze paragraaf schetsen wij op basis van ons emprisch onderzoek dit samen- vattende beeld. We doen dit aan de hand van de drie dimensies: het aantal banen in de wijk, de afzetmarkt in de wijk, en de lokale netwerken. Hiervoor hebben we de gegevens onderzocht van 385 ondernemers in 145 Nederlandse buurten (zie bijlage 10).

We gaan eerst in op de hoeveelheid banen en werknemers bij bedrijven in de wijk (zie figuur 5.1 tot en met 5.3). Aan alle ondernemers is gevraagd naar het aantal werknemers, en vervolgens welk deel van deze werknemers woonachtig is in de buurt, in een aanpalende buurt, elders in dezelfde plaats, of daarbuiten. Opvallend is dat een groot deel van de bedrijven opereert als zelfstandige zonder personeel; slechts 48 procent van de lokale bedrijven heeft werknemers in dienst (figuur 5.1). Opvallend is ook dat vier van de vijf ondernemers met slechts één werknemer, een buurt bewoner in dienst hebben.

We kunnen ook uitgaan van het aantal banen, in plaats van het aantal bedrijven (figuur 5.2). Van alle banen die door de bedrijven (met werknemers) worden gecreëerd, wordt 45 procent bezet door een buurtbewoner. Als de activiteiten van de ondernemer zelf ook als ‘baan’ worden beschouwd, omdat hij of zij op maximaal 10 minuten loopafstand van het bedrijf woont, leveren de onderzochte lokale bedrijven in totaal 1.028 werkplekken op, waarvan 672 in de buurt: bijna twee derde deel van alle – door de onderzochte bedrijven gegenereerde – banen (inclusief die van de ondernemer zelf) wordt dus door buurtbewoners bezet. Als we alleen kijken naar de bedrijven met werknemers, blijkt dat gemiddeld meer dan 60 procent van de banen wordt vervuld door buurtbewoners (figuur 5.3). Overigens, de werkgelegen- heid in aanpalende buurten moet ook niet worden onderschat.

Als tweede kijken we naar de afzetmarkt van bedrijven. Hiervoor hebben we de ondernemers gevraagd in te schatten waar hun klanten vandaan komen; uit de buurt, aanpalende buurt, elders uit dezelfde plaats, of daarbuiten (figuur 5.4). Gemiddeld blijkt bij alle bedrijven slechts een op de vijf klanten afkomstig te zijn uit dezelfde buurt; het aandeel klanten in een andere gemeente is gemiddeld ruim 55 procent. De derde dimensie die we hebben onderzocht, zijn de netwerken van bedrijven. Aan alle ondernemers is gevraagd in hoeverre zij samenwerken met een ander bedrijf, of wel eens worden geholpen door een ander bedrijf (respectievelijk formele en informele samenwerking, zie Sleutjes & Schutjens 2009). Bij alle bedrijven die de ondernemer in zijn antwoorden noemt, is vervolgens gevraagd naar de afstand tot dat bedrijf, waarbij het antwoord ‘binnen 1 kilometer’ hier is beschouwd als een bedrijfscontact binnen de buurt. Figuur 5.5 laat zien dat er ook veel bedrijven zijn die geen formele of informele samenwerkingsrelaties hebben met andere bedrijven; en van de ondernemers met bedrijfscontacten werkt slechts 25 procent samen met een bedrijf uit dezelfde buurt.

Zonder werknemers

Woonachtig in buurt Woonachtig buiten buurt

Minimaal één woonachtig in buurt Allen woonachtig buiten buurt

0 10 20 30 40 50 60

% bedrijven Gemeten over 385 bedrijven

Aantal werknemers en hun woonplek per bedrijf, 2007

Eén werknemer:

Twee of meer werknemers:

Woonachtig in deze buurt

Woonachtig in omliggende buurt

Woonachtig elders in dezelfde plaats

Woonachtig in andere plaats

0 10 20 30 40 50

% banen Gemeten over 658 banen in 175 bedrijven

Woonplek werknemers, 2007

Figuur 5.1

Figuur 5.2 Aandeel bedrijven naar woonplek werknemers, 2007

Aandeel banen naar woonplek werknemers, 2007 Bron: SSNE (2007)

Zoals eerder is besproken, hangt de binding die een bedrijf met de buurt heeft – op het gebied van werknemers, klanten en samenwerking met andere bedrijven – sterk af van kenmerken van de ondernemer en het bedrijf. Deze relaties tussen ondernemers, bedrijven en hun buurt zijn samengevat in tabel 5.1 bladzijde 129. Hieruit komt geen eenduidig beeld naar voren over de buurtbinding van lokale bedrijven, waarschijnlijk omdat de drie indicatoren (lokale werknemers, lokale klanten en lokale samenwerking) heel verschillend zijn.

Maar er zijn zeker verschillen in buurtbinding tussen typen ondernemer en bedrijf. Hoe langer een ondernemer in de buurt woont, hoe groter het aandeel klanten is

Woonachtig in deze buurt

Woonachtig in omliggende buurt

Woonachtig elders in dezelfde plaats

Woonachtig in andere plaats

0 20 40 60 80

% werknemers Gemeten over 175 bedrijven

Woonplek werknemers per bedrijf, 2007

Woonachtig in deze buurt

Woonachtig in omliggende buurt

Woonachtig elders in dezelfde plaats

Woonachtig in andere plaats

0 10 20 30 40 50 60

% klanten Gemeten over 380 bedrijven

Woonplek klanten per bedrijf, 2007 Figuur 5.3

Figuur 5.4

Aandeel werknemers naar woonplek, 2007

Aandeel klanten naar woonplek, 2007 Bron: SSNE (2007)

dat uit de buurt komt, maar níet hoe groter het aantal werknemers of samenwer- kingscontacten in die buurt.

Bedrijven aan huis hebben een wat paradoxale band met de buurt. Enerzijds halen ze relatief veel werknemers uit de buurt, en ook veel samenwerkingsrelaties, maar de afzetmarkt bevindt zich vooral buiten de buurt. Opvallend is dat jongere bedrij- ven meer werknemers uit de buurt in dienst hebben dan oudere bedrijven; maar dit kan uiteraard, omdat jonge bedrijven klein zijn, verband houden met de negatieve samenhang tussen bedrijfsomvang en aandeel buurtwerknemers. Bedrijven met werknemers zijn wat betreft zowel afzetmarkt als samenwerking met andere bedrijven sterker op de buurt gericht dan bedrijven zonder werknemers. Het idee dat bedrijven in de buurtgerichte branches meer op de buurt zijn gericht, klopt, maar alleen voor werknemers en klanten.

Uiteraard hangen bedrijfsomvang, sector en leeftijd van het bedrijf sterk met elkaar samen, waardoor de gevonden verbanden in een multivariate analyse minder duidelijk zullen zijn. Toch geeft tabel 5.1 een eerste indicatie van de variatie in buurt- binding van lokale bedrijven. Het lijkt erop dat lokale werkgelegenheid het meest is gebaat bij nog jonge bedrijven met slechts één werknemer, bedrijven die vanuit huis opereren, of bedrijven die niet actief zijn in de detailhandel of horeca. En lokale samenwerkingsrelaties vinden we vooral bij bedrijven die niet aan huis zijn gevestigd, en bij bedrijven met een of meer werknemers.