Droogte + wegvallen import soja(schroot)

Wat zijn de gevolgen van een dubbele calamiteit? Bijvoorbeeld als een twee jaar durende droogte in de EU samenvalt met een twee jaar durende onderbreking van de import van so- ja(schroot)? De kans op zo’n dubbele calamiteit is uiteraard veel kleiner, maar de gevolgen kunnen veel groter zijn. Het risico (kans x effect) is dus niet bij voorbaat kleiner of groter.

109 _{Geïmporteerde soja(schroot) is goed voor ca. 20% van alle eiwit in Europees veevoer (excl. ruwvoer). Maar}

het aandeel in het voereiwit van Nederlandse varkens bedraagt ca. 50%. Omdat soja ca. 2x zoveel eiwit bevat als een gewoon eiwitgewas en de aminozuursamenstelling zeer geschikt is voor varkens en pluimvee, is so- ja(schroot) niet gemakkelijk vervangbaar. C. Rougoor, G. Hemke & F. van der Schans 2009. Melkvee- en

varkenshouderij zonder soja. CLM en Hemke Nutriconsult, intern rapport.

110 _{Deze gevolgen komen globaal overeen met de Nationale Risicobeoordeling - Bevindingrapportage 2010.}

Daarin worden bovendien verhitte discussies in Nederland voorspeld over de houdbaarheid van het niveau van vleesproductie en -consumptie.

Relative Prices 0.5 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.7 1.9 2.1 2.3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Po rk Mi l k Be e f C h icke n Eg g s Relative Quantities 0.5 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.7 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Po rk Mi l k Be e f C h i cke n Eg g s c

Figuur 5.3 Effecten van een twee jaar durende onderbreking van de import van soja(schroot) in de EU, gecombineerd met een gelijktijdige droogte in Europa, op productie en prijzen van vlees, melk en eieren. Bron: Jansen et al. 2010.

Berekende gevolgen voor de sector

De indicatieve modelberekeningen laten zien dat de effecten grosso modo een optelsom zijn van de effecten van de afzonderlijke calamiteiten, plus een extra effect doordat effecten elkaar versterken. Meer concreet:

• De prijzen van soja(schroot) stijgen nog wat sterker (tot 323% van de aanvangsprijs) dan als alleen de import wegvalt (290%) omdat ook de productie in de akkerbouw in de EU zelf daalt.

• De productiedalingen van pluimveevlees (-59%), varkensvlees (-27%) en eieren (-17%) zijn ongeveer even snel en sterk als bij alleen een onderbreking van de import van so- ja(schroot).

• De aanvankelijke productiestijging van rundvlees (tot +46%) is iets sterker dan die bij alleen een droogte (+40%). De daarop volgende krimp van de productie (met -23%) is eveneens iets sterker dan bij droogte alleen (-20%).

• De productiedaling van zuivel (-40%) is even sterk als die bij alleen droogte.

• De prijzen stijgen even sterk en snel of sterker dan bij alleen droogte of wegvallen van de een import:

- varkensvlees +93%, evenveel als bij alleen utval van de import; - pluimveevlees van +99% naar +110%;

- eieren van +59% naar +86%;

- zuivel van +60% (bij droogte) naar +84%; - rundvlees van +46% naar +63%.

• Ook stabilisatie van de productie vindt ongeveer even snel plaats als bij de enkelvoudige calamiteiten: na 8 à 9 jaar, in dezelfde volgorde van veesoorten.111

Andere gevolgen voor de sector

Het lijkt aannemelijk dat de golf van faillissementen ongeveer even groot zal zijn als de optel- som van de faillissementen na de enkelvoudige calamiteiten. Maar misschien iets kleiner doordat de prijsstijgingen (behalve bij varkensvlees) sterker zijn, wat meer uitzicht biedt op herstel.

111 _{Het feit dat de prijspieken van de verschillende producten niet synchroon zijn is deels te herleiden tot biolo-}

gische verschillen tussen de drie veesoorten. In feite is dit een elementair voorbeeld van hoe biodiversiteit kan bijdragen aan economische stabiliteit.

In werkelijkheid kan de schok ook heftiger zijn. Te verwachten valt is dat bij een dubbele calamiteit de crisissfeer en de sociaal-psychologische impact heftiger zullen zijn. Dat kan zich vertalen in meer faillissementen en meer paniekaankopen, hamsteren, speculatie en criminali- teit, dus in versterkte prijsschokken.

Ook de gevolgen voor diergezondheid en dierenwelzijn zullen mogelijk groter zijn, met name in de rundveehouderij, waar de productieschokken het heftigst zijn. Door de nog hogere prij- zen zal ook de kans op smokkel en insleep van dierziekten groter zijn dan bij alleen droogte of wegvallen van de import.

Effecten op de samenleving

Aannemelijk lijkt dat ook de effecten op de samenleving groter zullen zijn dan bij een enkel- voudige calamiteit. Omdat zowel minder rundvlees als minder pluimvee- en varkensvlees, eieren en zuivel op de markt komen, heeft de consument minder mogelijkheden om over te stappen van een dure naar een minder dure vleessoort, zuivel of eieren. Ook duurt de totale periode van hoge prijzen langer. Dat effect wordt weliswaar gedempt doordat de pieken niet geheel synchroon worden bereikt, maar de kans op ondervoeding bij kwetsbare groepen zal groter zijn dan bij alleen droogte of wegvallen van de import.112

Effecten op ontwikkelingslanden

De effecten op de wereldmarktprijs kunnen veel groter zijn dan bij alleen droogte of wegval- len van de import. Volgens het indicatieve model zou de EU namelijk in het achtste kwartaal netto-importeur van graan worden. Dat zou de graanprijs op de wereldmarkt kunnen opdrijven met meer dan 25%. In werkelijkheid zal dat wat minder zijn omdat de EU al in het vierde kwartaal van het eerste droge jaar zijn graanexporten zal terugschroeven; als dat de prijs op de wereldmarkt verhoogt zal dat de productie elders in de wereld stimuleren. Maar het resterende prijseffect kan nog aanzienlijk zijn.

Dat kan ondervoeding teweegbrengen. In de steden kan dat gepaard gaan met voedselrellen en politieke instabiliteit. Kwetsbare regio's zijn Noord-Afrika en het Midden Oosten, waarheen de EU het meeste graan exporteert. Instabiliteit daar kan ook veiligheidsrisico’s meebrengen, alsmede stromen vluchtelingen. Proberen overheden prijsverhogingen te dempen met voed- selsubsidies, dan kan het overheidsbudget overbelast raken en ook dat kan destabiliserend werken. Niet onvermeld mag blijven dat de EU voor zijn fosfaatvoorziening sterk afhankelijk is van Marokko.