2. De operationele realisatie van Deliberate Force
2.1 Deliberate Force: de operatie
De opmaat naar Deliberate Force
Deliberate Force, als onderdeel van Deny Flight, is het gevolg van ruim drie jaar planning en uitvoering van de inzet van airpower boven de Balkan. Deliberate Force is een NAVO-missie die er uiteindelijk op gericht was om tot een robuuste luchtoperatie te komen die het vermogen van de Bosnische Serven terug zou dringen om succesvolle militaire operaties uit te voeren tegen het Bosnische leger. Op deze manier zou het level playing field worden hersteld en zouden de Bosnische Serven tot onderhandelen gedwongen worden. Dit alles moest natuurlijk gebeuren met zo min mogelijk slachtoffers en collateral damage, de proportionaliteit waar de VN zo op hamerde. Door de lange samenwerking tussen de verschillende commandanten en hun staven ontstonden er twee C2 structuren die door de vele en nauwe afstemming redelijk geïntegreerd waren. De basis voor Deliberate Force was NAVO Commander in Chief, Allied Forces Southern Europe (CINCSOUTH) Operations Plan (OPLAN) 40101, ‘’Deny Flight’’. Het plan kwam van de afdeling Allied Forces Southern Europe (AFSOUTH) van de NAVO, en dan met name Allied Air Forces Southern Europe (AFSOUTH). Samen met de staf van UNPROFOR in Zagreb werd het plan ontwikkeld. Deze
samenwerking was belangrijk, zodat de operatie voldoende in dienst stond van de blauwhelmen op de grond en hun doelstellingen. Zo gaf resolutie 836 de mogelijkheid tot de offensieve inzet van airpower ter ondersteuning van UNPROFOR. OPLAN 40101 gaf dus mogelijkheden tot deze
offensieve inzet, naast het afdwingen van het vliegverbod, wanneer deze inzet werd goedgekeurd. OPLAN 40101 bestond uit een vijftal fases:
Fase Doelstelling 1 Naleving 2 Tonen aanwezigheid 3 CAS 4 Offensieve luchtoperaties 5 Beëindiging en herschikking
38
De invulling van de fases hing nauw samen met de ROE’s. Fases 3 en 4 moesten verder worden uitgetekend door de commandanten, afhankelijk van de veranderende operationele omgeving. Deze stappen gaven de VN en NAVO de mogelijkheid om geleidelijk het geweldsniveau te verhogen wanneer er gehandeld werd in strijd met VN resoluties. 86
Fase 3 en 4 waren dus alleen mogelijk wanneer het was om directe steun te verlenen aan VN- troepen. De VN had slechts een enkele keer opdracht gegeven voor fase 4, wanneer bijvoorbeeld artillerie vernietigd werd of andere faciliteiten (denk aan de aanval op Udbina). Dit gebeurde ook slechts op kleine schaal, en we kunnen dus gerust spreken van speldenprikjes.
Naast deze fases werd er in augustus 1993 na resolutie 836 al een document opgesteld dat als basis voor alle volgende plannen zou dienen, de operationele opties voor luchtaanvallen in Bosnië- Herzegovina:
Optie 1: de eerste aanvalsfase Beperkt in scope en duur
Gericht op militaire doelen die de implementatie van VN-resoluties in de weg staan Kleine kans op collateral damage, grote kans op succes
Aanval uitgevoerd door meerdere landen
Voorbeeld: artilleriebatterijen die worden ingezet tijdens de belegering van Sarajevo Optie 2: begin van de vervolgfase
Beperkt tot de directe omgeving van safe area’s
Ter ontzetting van een belegering, later verruimt met directe steun voor UNPROFOR Voorbeelden: artillerie en zware wapens; bevoorradingspunten en munitieopslag, C2
faciliteiten; early warning (EW) radarapparatuur en surface-to-air missile (SAM) 87 terreinen
Optie 3: uitgebreide operatie fase
Uitgebreid buiten gebieden direct onder belegering Herhaling van aanval op eerdere doelen wanneer nodig Behoeft extra politieke goedkeuring
Voorbeelden: zelfde als optie 2 en voor militaire doeleinden gebruikte petroleum- en olievoorraden; bedreigingen vanuit de lucht; en CAS
De twee grote verschillen tussen optie 2 en 3 zijn geografische verbinding en infrastructuur. Optie 2 stond in het teken van de bescherming van safe area’s, en bij 3 nam de kans op burgerslachtoffers en collateral damage toe.
86 Owen (2000), 96-97.
87 Luchtafweergeschut, rakketten die vanaf de grond worden afgevuurd om vijandelijke luchtstrijdkrachten uit
39
Naast deze grove planning werd er ook een lijst met mogelijke doelwitten samengesteld. Nadat zich in 1994 een aantal incidenten hadden voorgedaan waarbij NAVO-vliegtuigen he doelwit waren van het Bosnisch Servische integrated air defence system (IADS), stelde de NAC een lijst samen waar suppression of enemy air defenses (SEAD) een uitgangspunt was naast CAS of andere doelwitten van optie 2. Er werd een plan opgesteld waarbij systematisch EW, SAM en C2 terreinen werden
aangevallen die een gevaar vormden in Bosnië-Herzegovina. Het meeste stond in gebied in handen van de Bosnische Serven. Later kreeg dit plan de codenaam Deadeye, waarbij de Bosnische Servische IADS vernietigd of verzwakt moest worden:
88
Het bedreigen van de safe area’s, gijzelen van VN-personeel en neerhalen van Amerikaanse
vliegtuigen zoals in hoofdstuk 1 beschreven zijn stuk voor stuk aanleidingen die er voor zorgen dat de planning van Deliberate Force weer een stap dichterbij komt. Ondanks de inzet van CAS nabij
Srebrenica valt de enclave toch, net als de safe area Zepa. Hiernaast kwam Gorazde onder grote dreiging te liggen en was het duidelijk dat er iets moest gebeuren om verdere escalatie te voorkomen.
40
89
Om te zorgen dat de overige safe area’s niet ook zouden worden overlopen werd door de NAVO per locatie een plan opgesteld om CAS en battlefield air interdiction (BAI) in te kunnen zetten. Onder BAI wordt luchtsteun verstaan die niet, zoals bij CAS, direct ten gunste komt aan troepen op de grond maar waarvan het effect over enkele uren of dagen merkbaar kan zijn. Kortom het gaat om de afstand van de doelen van het slagveld. 90 In de hierop volgende paragraaf over de verschillende
doctrines zal ik uitgebreider stilstaan bij deze begrippen.
Per safe area werd een lijst van doelen opgesteld met daarop concentraties van vuurkracht, zware wapens en communicatielijnen. Deadeye zou de SEAD voor elke area verzorgen. Het plan voor de operationele opties voor luchtaanvallen in Bosnië-Herzegovina werd echter al snel uitgebreid. De NAVO had er bij de VN op aangedrongen om de operationele zones te vergroten en niet alleen te focussen op de gebieden rond de safe area’s. Er werden zogenaamde zones of action (ZOA’s) overeen gekomen. Deze zones hadden een radius van 25 km buiten elke safe area. 91
89 Tim Ripley: http://timripley.co.uk/book-author/operation-deliberate-force/operation-deliberate-force-
background/operation-deliberate-force-maps-part-3/
90 Koninklijke Luchtmacht (1997), VI-5. 91 Owen (2000), 103-104.
41
92
Door deze zones konden ook doelwitten buiten de safe area’s worden aangevallen. Hierdoor konden er systematisch vanuit de lucht doelen op de grond worden bestookt, om zo het militaire potentieel van de vijand te vernietigen of te verzwakken. Een dergelijke inzet noemen we Air Interdiction (AI). 93
In mijn ogen is dit een kantelpunt in de militaire planning en de definitieve opmaat naar een
strategische luchtcampagne als Deliberate Force. Het geeft expliciet de ruimte om preventief doelen aan te vallen en de vijand te verzwakken. Het doel van een strategische luchtcampagne is de
neutralisatie van de meest essentiële en vitale zwaartepunten van de tegenstander. Hierbij moet voornamelijk worden gedacht aan leiderschap, communicatie en commandostructuur, essentiële energiebronnen, industrieën en infrastructuur. Een strategische luchtcampagne kan doorslaggevend zijn in de uitkomst van een conflict en is in beginsel onafhankelijk van het verloop van een
grondoorlog. 94
Op dat moment werd er gepland voor de individuele bescherming van de safe area’s, operatie Dead Eye en OPLAN 40101 liep ook nog steeds. Er werd door de VN en NAVO besloten dat deze moesten worden voortgezet binnen een bredere luchtoperatie met offensieve luchtaanvallen, waarbij de NAVO samen zou werken met de RRF van de VN die de coördinatie voor zijn rekening zou nemen. Dus begon de NAVO deze in augustus samen te voegen, waaruit een framework van plannen ontstond wat in briefings op slides werd getoond en dus nog niet het officiële karakter had van een OPLAN. Nu kwam wel voor het eerst de naam Deliberate Force naar voren als overkoepelende naam voor al deze min of meer losse plannen, waarbij ook gekeken werd naar overeenkomstige
92 Tim Ripley: https://i0.wp.com/timripley.co.uk/wp-content/uploads/2015/08/Map-10-ODF-Zones-of-
action.jpg
93 Koninklijke Luchtmacht (1997), VI-5/6. 94 Bijkerk (1996), 512.
42
karakteristieken: gebeurtenissen waardoor de NAVO tot handelen zou overgaan, planningsaannames en (eind)doelstellingen. Hier kwam een lijst uit voort:
Aanleidingen
Doden van VN-gijzelaars Aanval op VN-troepen
De concentratie van troepen of zware wapens die beschouwd kon worden als een directe bereiding van de safe area’s
Bombardementen op safe area’s of andere burgerdoelen Verzet tegen de terugtrekkende blauwhelmen
Aannames voor een luchtcampagne
Internationale erkenning van de Bosnische Serven als de agressor De noodzakelijke mandaten van zowel VN als NAVO
Geen oppositie van Kroatië tegen noodzakelijke airstrikes op Krajina Neutraliteit van Servië
Aanwezigheid van middelen van de NAVO-landen
Overeenstemming met betrokken landen over operaties vanaf hun grondgebied
Een Bosnisch-Servisch zwaartepunt/center of gravity (COG): het gevaar van overheersing Bosnisch-Servisch militair overwicht ten opzichte van de Bosniërs
Aanvallen op het BSL zou leiden tot een verschuiving van de machtsbalans
Deze verschuiving zou het BSL uiteindelijk bewegen tot het staken van de vijandigheden; alleen een robuuste aanval leidt tot deze realisatie
Militaire (lucht)doel
Een robuuste NAVO luchtcampagne die het overwicht van het BSL om succesvolle militaire operaties uit te voeren teniet doet. Het gewilde eindresultaat: het BSL dwingen om de militaire operaties te staken, en mee te gaan met het VN mandaat en tot onderhandelingen over te gaan
Gefaseerde volgorde van aanvallen
Isoleren van de leiding en geconcentreerde en tijdgevoelige doelen aanvallen Isoleren grondtroepen en aanvallen bevoorradings- en logistieke bases Aanvallen grondtroepen en geselecteerde infrastructuur
43
Met deze lijst kon er een gecombineerde NAVO-VN raad worden ingesteld die zich bezig ging houden met het bepalen van de doelen voor Deliberate Force. 95
Een verruiming van het mandaat: Deliberate Force gereed
Er kwam uiteindelijk een lijst van 87 missie-specifieke doelen die werd opgenomen in de Deliberate Force planning. Dit waren allemaal optie 1 en 2 doelen. De IADS doelenset bleef in eerste instantie separaat onder operatie Dead Eye van kracht.
In de ‘’demonstratie’’ categorie vielen een aantal optie 1 doelen, die mee werden genomen in Deliberate Force. Ten aanzien van veldtroepen waren met name de zware wapens het doel en niet het bedienend personeel. Directe en essentiële doelen waren munitiedepots en opslagfaciliteiten maar ook voorraadopslagen. C2 en communicatie (C3) bestond uit RADREL’s, andere
communicatieknooppunten en een aantal commandofaciliteiten. De IADS doelen bestonden uit EW- en SAM-terreinen, onder doelen in de categorie infrastructuur vielen onder meer
communicatielijnen, bruggen, knooppunten en tunnels. Veel van die laatste categorie bevond zich binnen optie 3, dus moest er zorgvuldig overwogen worden wat de eventuele risico’s waren. 96
Het plannen van luchtaanvallen is een proces waar met grote aandacht naar gekeken moet worden, en ieder doelwit moet zorgvuldig worden afgewogen. Het gaat altijd om plekken waar dingen staan, mensen in de buurt zijn. De NAVO inlichtingenofficieren maakten een zo groot mogelijke lijst met doelwitten, waarbij ze telkens een afweging maakten tussen de categorieën en de militaire waarde van een doelwit alsmede de kans op collateral damage en de impact die een aanval zou hebben. Deze impact wordt ook wel de desired mean point of impact (DMPI) genoemd. Zij maakten vervolgens een matrix voor de planners om te gebruiken bij het selecteren van hun doelwitten:
95 Owen (2000), 106-107. 96 Ibidem, 108-109.
44
Doelwit categorie Demonstratie waarde Gemiddelde waarde Hoge waarde Luchtverdediging EW radar SAM faciliteit Elektriciteitscentrale
C3 Post Militaire C3
RADREL bunker Militaire C3 RADREL bunker Leiding Brigade hoofdkwartier Divisie hoofdkwartier Grondtroepen
hoofdkwartier Essentiele militaire
faciliteiten Explosieven opslag Voertuigen opslag depot Militair reparatiedepot communicatielijnen Verkeersbrug Verkeersbrug Verkeerstunnel infrastructuur Petroleum opslag Munitie en metalen
onderdeelfabriek Militaire fabriek
97
Geen enkel van de hiervoor omschreven plannen bevatte alle ingrediënten van een allesomvattend luchtcampagne plan. De safe area’s werden continu en steeds heftiger bedreigd. Bovendien wilden de strategische doelstellingen van de politieke top bij zowel de NAVO als de VN nog wel eens verschuiven, mede door de actualiteit zoals de mortieraanslag in Sarajevo op 28 augustus 1995. Hierdoor bleef Deliberate Force vooral een overkoepelend plan waarbinnen de inzet van airpower werd vormgegeven, zonder direct op ieder detail in te gaan.
Naar mijn mening is dit echter genoeg om de missie aan de voorkant op haalbaarheid binnen de luchtmacht doctrines van de VS en Nederland te toetsen. Bovenstaande planning en invulling van luchtacties geven voldoende weer welke vorm van airpower er ingezet moet worden. Op basis hiervan zal ik de doctrines van Nederland en de VS vergelijken en toetsen.