collectiviteit
Almere (circa 4.300 hectare)
2012 - heden
Gemeente Almere, Gemeente Zeewolde, Rijksvastgoedbedrijf, Provincie Flevoland, Waterschap Zuiderzeeland, initiatiefnemers
Organische gebiedsontwikkeling; spelregels; burgerkracht
Onderzoeker
Lilian van Karnenbeek, promovendus bij Wageningen Universiteit &
Research:
“Dat zelforganisatie een inspirerend streven kan zijn, is zonneklaar. Wie door Oosterwold loopt, ziet mensen hun eigen droomhuis realiseren. Dat levert een rijk pallet aan woningen op. Er ontstaan samenwerkingsverbanden
tussen bewoners die voedsel uitwisse-len of elkaars energie gebruiken. Maar maakt zelforganisatie de overheid overbodig? Geenzins. Dat blijkt wel als we het afvalwatervraagstuk nader bestuderen.
In Nederland is afvalwaterbehandeling een zorgplicht van de overheid, die voortkomt uit haar grondwettelijke ver-antwoordelijkheid voor de volksgezond-heid en het milieu. De overvolksgezond-heid voldoet
dikwijls aan die zorgplicht door de aan-leg van riolering en waterzuiveringsin-stallaties. Van riolering is echter geen sprake in Oosterwold. De gemeente Almere heeft in samenspraak met het Waterschap, de provincie Flevoland en het Rijksvastgoedbedrijf, besloten dat bewoners in Oosterwold zelf hun af-valwater opvangen, zuiveren en lozen. De meeste bewoners doen dit met een individueel systeem voor de behande-ling van afvalwater, ook wel een IBA genoemd. Deze IBA’s moeten aan een aantal wettelijke milieueisen van het Waterschap voldoen en worden meer-dere keren per jaar gecontroleerd. Op het eerste oog lijken zelforganisatie en afvalwaterbehandeling hand in hand te gaan, maar schijn bedriegt.
Als we de effecten van zelforganisatie bij afvalwater in Oosterwold onder de loep nemen, dan zitten er nogal wat haken en ogen aan. Zo werken niet alle IBA’s naar behoren en leidt het cumulatieve effect van alle individuele afvalwatersystemen tot een verslechte-ring van de kwaliteit van het
oppervlak-tewater. Dat roept vragen op, onder andere over verantwoordelijkheden. Het principe van zelforganisatie lijk te impliceren dat de burger verantwoor-delijk wordt gesteld voor afvalwaterbe-handeling. Toch staat de Nederlandse wetgeving niet toe dat de overheids-zorgplicht voor afvalwater wordt over-gedragen aan burgers. En dat is niet zo gek. Een overheidszorgplicht probeert juist te voorkomen dat individuen of groepen van individuen schade kunnen veroorzaken aan mensen of het milieu. Als er druk ontstaat op het milieu en mogelijk op de volksgezondheid door zelforganisatie, dan moeten we ons realiseren dat deze individuele vormen niet altijd een goed alternatief zijn voor een overheidstaak. Op basis van bovenstaande ervaringen lijkt afval-waterbehandeling zich in ieder geval niet te lenen voor geïndividualiseerde zelforganisatie. Zelforganisatie kan daarmee, in mijn ogen, niet alleen een inspirerend, maar ook een gevaarlijk streven zijn. Het wordt gevaarlijk als het ideaal van zelforganisatie het wint van
het collectieve belang. Om de effectivi-teit van zelforganisatie te beoordelen, is het belangrijk om te achterhalen voor welke overheidstaken en onder welke condities, zelforganisatie een alterna-tief kan zijn. Oosterwold biedt gelukkig die leerzame kans.”
Bewoner
“Samen met een groep bewoners, via een collectief particulier
opdracht-geverschap, maken wij een deel van Oosterwold. Binnen dit particulier opdrachtgeverschap is een vereniging opgericht om tal van zaken te regelen. Het mooie van zo’n vereniging is dat ie-dereen zijn of haar expertise kwijt kan. Op die manier vullen we elkaar mooi aan. Natuurlijk is ook het afvalwaterzui-veringssysteem een van de thema’s die uitvoerig wordt, en is, besproken. Om tot een weloverwogen besluit te komen voor ons afvalwaterzuiveringssysteem, hebben we ons als vereniging laten
voorlichten door verschillende leveran-ciers en experts.
Uiteindelijk hebben wij gekozen voor een technische IBA. Bij iedereen een op het perceel. Dit betekent dat we niet voor een helofytenfilter hebben gekozen. Een helofytenfilter werkt immers niet altijd in de winter en een technische IBA is iets goedkoper. Bin-nen de vereniging is er overigens ook gesproken over mogelijkheden voor decentrale sanitatie. Maar zo’n decen-traal systeem maakt het project vele malen duurder. Je moet dan niet alleen riolering aanleggen, maar ook een zuiveringsinstallatie bouwen. Zodoende kwamen we als vereniging uit op een technische IBA.
Het onderhoud van de IBA’s wordt door de vereniging geregeld en betaald. Zo proberen we er zeker van te zijn dat we de waterkwaliteit van de sloot goed houden. Het afvalwater lozen we op een eigen sloot, die door middel van een stuw is afgesloten van de sloot van het waterschap. In onze sloot staat
riet om het water nog beter te kunnen zuiveren. Ondanks dat we niet op het oppervlaktewater lozen, worden we wel door het waterschap gecontroleerd. Uit de eerste metingen bleek dat een deel van de IBA’s nog niet aan de eisen van de vergunning voldoet. Het waterschap heeft ons tijd gegeven om aanpassin-gen te doen aan het systeem.
We proberen zo goed mogelijk samen te werken met het waterschap en de gemeente. Er is in Oosterwold veel vrijheid, maar je hebt elkaar ook nodig. Zo willen wij de data van onze IBA’s ter beschikking stellen. Onze leverancier heeft apparatuur aangeschaft voor het nemen van steekmonsters. Die cijfers kunnen wij dan aan het water-schap verstrekken. En andersom willen wij heel graag de gegevens hebben van de waterkwaliteit als het water-schap een bemonstering doet. Dan kunnen we dit binnen de vereniging bespreken en, indien nodig, actie on-dernemen.”