Deel IV: Inzichten in programmamanagement
7.1 De casestudies vergeleken
Uit een beschouwing van zowel de case A4 – IODS als de A13/A16 – Noordas kunnen zowel verschillen als overeenkomsten worden waargenomen. In figuur 16 zijn deze verschillen en overeenkomsten ten aanzien van de betreffende casestudies geïllustreerd.
Een belangrijke overeenkomst tussen beide casestudies kan gevonden in de inhoudelijke gerichtheid van het programma, om in geval wordt overgegaan tot aanleg van een nieuwe infrastructuurverbinding, het gebied waardoor de verbinding komt te liggen te behouden voor verdere achteruitgang van de ruimtelijke kwaliteit dan wel te zorgen voor een verbetering van hiervan. Het programma IODS combineert de aanleg van
de A4 tussen Delft en Schiedam met de aanpak en ontwikkeling van het landelijke gebied van Midden Delfland en inpassing van de weg in stedelijk gebied. Daartoe omvat het IODS een kwaliteitsprogramma bestaande uit meer natuur, ecopassages, stedelijke ontwikkeling, meer routes en voorzieningen voor recreanten, groene diensten voor agrariërs en het saneren van verspreid liggende glastuinbouw. De Noordas kent twee ruimtelijke hoofddoelstellingen: enerzijds is het gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de woon- en leefomgeving en anderzijds en anderzijds staat het versterken en diversifiëren van het economisch profiel van de regio centraal. Om dit te bereiken zijn in de Noordas drieclusters van projecten voor de ontwikkeling van het gebied, te weten: de ontwikkeling van kennisintensieve werklocaties rond Rotterdam Airport onder de noemer Scienceport Holland, de ontwikkeling van de knooppunten Airport en Alexander en de verdere uitbouw van de groenprojecten in de tussengelegen zone. Daarbij vormt de aanleg van de A13/A16 een grote ingreep die praktisch alle projecten in het gebied raakt.
Organisatorisch ligt voor beide programma’s de coördinatie in handen van een programmabureau. In de positionering hiervan zijn echter tussen de beide cases verschillen waar te nemen. Bij IODS is de aansturing van het programma toegewezen aan de provincie Zuid-Holland. De keuze voor de positionering van de provincie als regisseur, welke voortkomt uit de rol die Gedeputeerde Norder speelde bij het doorbreken van de impasse, sluit aan bij de keuze om het regionale kwaliteitsprogramma in tegenstelling tot de aanleg van de A4 als uitgangspunt te nemen. Hierdoor kan Rijkswaterstaat, als uitvoerende organisatie van het Ministerie Van Verkeer en Waterstaat, enige afstand nemen tot het besluitvormingsproces en optreden als adviseur en observator. De coördinatie van de Noordas is daarentegen gepositioneerd bij de Stadsregio Rotterdam. De keuze voor stadsregio, welke eveneens onderdeel uitmaakte van een cluster van regionaal
belanghebbende partijen, als netwerkbeheerder is daarbij vastgesteld op basis van het feit dat een groot aantal projecten onder verantwoording van de stadsregio valt. Daarbij is de Stadsregio de aangewezen partij om de verschillende ruimtelijke opgaven te coördineren.
Bij een beschouwing van beide infrastructuurprojecten zijn aanzienlijke verschillen waar te nemen in het verloop ervan. De A4, welke al ruim vijftig jaar een onderwerp van discussie vormt, wordt gekenmerkt door wisselende actorcoalities. Partijen welke aanvankelijk voor aanleg van de Rijksweg waren ontwikkelen zich daarbij tot felle tegenstanders. Een omslag wordt pas bereikt als de ontwikkeling van Midden Delfland als gebied in tegenstelling tot de aanleg van de Rijksweg A4 centraal wordt gesteld in de discussie. Hierdoor ontstaat een samenwerkingsverband, waarin onderleiding van de Gedeputeerde Norder wordt gekomen tot een kwaliteitsprogramma. Bij de aanleg van de A13/A16 wordt gedurende de planvorming al snel duidelijk dat een afstemming tussen de verschillende ruimtelijke initiatieven nodig is om ruimtelijke kwaliteit binnen de Noordas voor verdere achteruitgang te behoeden. Een gezamenlijke inspanning van de regionale partijen is het resultaat draagt bij om de doelen van het programma te realiseren.
Casus A4 - IODS A13/16 - Noordas Gericht op Behoud ruimtelijke
kwaliteit Midden Delfland op basis van kwaliteitsprogramma, Rijksweg A4 Delft – Schiedam centraal als één van de zes projecten
Transformatie Noordas naar kennisintensief economisch gebied in een aantrekkelijke woon- en leefomgeving, Rijksweg A13/A16 centraal als één van de tweeëntwintig projecten
Organisatie Programmabureau IODS onderleiding van de provincie Zuid-Holland, Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland Programmabureau Noordas onderleiding van de Stadsregio Rotterdam, Rijkswaterstaat directie Zuid-Holland
Dynamiek Wisselende actorcoalities van voor- en
tegenstanders, samenwerking IODS-partijen
Stabiele samenwerking tussen regionale partijen
Besluitvorming Koppeling A4 en IODS op basis van
Adviescommissie, ambtelijke afstemming, klankbordgroep
Koppeling A13/A16 en Noordas op basis van bestuurlijke en ambtelijke overlegmomenten
Uitkomst Minister voor aanleg A4, bezwaar mogelijk voor Raad van State, overige projecten (deels) in uitvoering.
Nog niet bekend, A13/A16 in
planstudiefase, overige projecten (deels) in uitvoering tot circa 2020
Managementstrategie Draagvlak, financiering, communicatie en ondersteuning
Coördinatie, draagvlak communicatie en ondersteuning
Ten aanzien van de besluitvorming zijn voor beide casestudies koppelingen waar te nemen tussen het project en het programma. De adviescommissie IODS, waarin overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd, komt regelmatig bijeen voor overleg, besluitvorming en advisering richting de minister van Verkeer en Waterstaat alsmede de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu. Voorafgaand aan elke advies vergadering komt de ambtelijke afstemmingsgroep bijeen, ter voorbespreking van alle onderwerpen. Daarnaast is er een klankbordgroep, waarin bewoners, belangengroepen en ondernemers zitting hebben, om mee te denken met de adviescommisssie IODS. Alhoewel de advisering over de A13/A16 niet dezelfde formele status kent als die van de adviescommissie IODS vinden eveneens naast ambtelijke en bestuurlijke koppelingen inspraakmomenten plaats. Vanuit het programma vindt regelmatig afstemming en overleg plaats met zowel de projectleider RR2020 als de ambtelijk opdrachtgever van de stadsregio Rotterdam. Daarnaast wordt aandacht geschonken aan interne en externe afstemmingsoverleggen en andere initiatieven om het geheel aan ruimtelijke projecten te coördineren. Daarmee wordt de recentelijk zowel de Noordas als IODS gekenmerkt door een open plan- en besluitvormingsproces.
Met de standpunt bepaling in september heeft minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat aangegeven dat de A4 tussen Delft en Schiedam dient te worden gerealiseerd. Daarmee lijkt de verbinding, als belangrijkste project binnen het programma IODS, alsnog werkelijkheid te worden. Hiermee kan een uitwerking kan worden gegeven aan de overige vijf kwaliteitsprojecten. Alhoewel reeds is begonnen met de uitwerking van de projecten zoals deze zijn gesteld in de Noordas is nog niet zeker of de A13/A16, als belangrijkste project binnen het programma, er ook daadwerkelijk gaat komen. Hiermee bestaat vooralsnog de mogelijkheid dat verschillende ruimtelijke projecten niet van de grond komen.
Tot besluit bestaan voor beide casestudies aanzienlijke overeenkomsten in de gehanteerde managementstrategieën. Het programma IODS is voornamelijk gericht op het bieden van draagvlak ten aanzien van de toekomstige aanleg van de Rijksweg A4. De provincie Zuid-Holland en het programmabureau zijn daarbij verantwoordelijk voor respectievelijk de financiering alsmede de communicatie over en ondersteuning van de verschillende kwaliteitsprojecten. Alhoewel communicatie, draagvlak en ondersteuning eveneens binnen de Noordas aangrijpingspunten zijn voor management vormt coördinatie van de verschillende ruimtelijke projecten het belangrijkste aspect.