Critical discourse analyse

structuren en hiërarchieën verborgen zitten in het commentaar. Het gaat puur om representatie op het niveau van vertegenwoordiging. Er wordt geen aandacht besteed aan de interpretatie van teksten, maar alleen aan het registeren van de karakteristieken. Dat is een beperking van mijn kwantitatieve inhoudsanalyse, want de representatie van voetballers kan niet gereduceerd worden tot een kwantitatief resultaat van het aantal beschrijvingen die zij ontvangen (ook al is het een belangrijk onderdeel). Als het gaat om de representatie van voetballers, dan speelt het niveau van symboliek een belangrijke rol en dit kan niet alleen worden beoordeeld door middel van een kwantitatieve inhoudsanalyse. Om deze tekortkomingen te onderdrukken, is dit onderzoek aangevuld met een critical discourse analyse. De volgende paragraaf geeft een uitleg over de critical discourse analyse.

4.3 Critical discourse analyse

Het ontwerp van de kwantitatieve inhoudsanalyse laat zien welke categorieën en kenmerken zijn gebruikt om de sportieve prestaties van de mannelijke en vrouwelijke voetballers te beschrijven. Daarnaast laat het zien hoeveel er over het uiterlijk, de persoonlijkheid en de achtergrond van de voetballers wordt gesproken. Het registreert eventuele verschillen in voetbalcommentaar tussen mannelijke en vrouwelijke voetballers, maar het interpreteert het commentaar niet. Het toont alleen de representatie op het niveau van vertegenwoordiging. Voor de analyse van het symbolische niveau is een aanvullende kwalitatieve analyse nodig.

Een analyse van het discourse zorgt voor een kijk op de sociale constructie van voetbalcommentaar. Een discourse analyse focust op de verbale tekst en op vormen van sociale interactie, zoals een interview of talkshow (Macdonald, 2003, p. 3). Een critical discourse analyse (CDA) richt zich ook op een analyse van het discourse, maar dan probeert het de machtsrelaties te onthullen. Barker en Galasinski (2001, p. 1) beweren dat een critical discourse analyse nuttig is binnen cultural studies. Zij vinden dat de tekstuele analyses die cultural studies hebben geproduceerd zelden in staat zijn om te laten zien hoe de discursieve constructie van culturele vormen wordt bereikt. Daarentegen kan een CDA instrumenten verschaffen waarmee de plaats van taal in de constructie van de sociale wereld getoond kan worden. Een nauwkeurige analyse van taal maakt duidelijk hoe een groep woorden een bepaalde betekenis draagt die we kunnen ontdekken. Dit is de analyse van het symbolische

niveau van representatie. Daarom wordt de methode van een CDA gebruikt in mijn onderzoek.

CDA is een onderzoeksmethode die patronen, structuren en hiërarchieën kan ontdekken en bekritiseren. Er zijn verschillende manieren in het gebruik van een CDA, maar aan de hand van mijn definitie van discourse kies ik voor de CDA benadering van Foucault. Hij probeert representatieve eigenschappen van het discourse bloot te leggen. Zoals in paragraaf 2.3 over discourse duidelijk is geworden, wordt de werkelijkheid geproduceerd door de media. Een CDA zoekt uit waarom sommige representaties voorkeur hebben en als vanzelfsprekend beschouwd worden, terwijl andere betekenissen worden gemarginaliseerd. Diaz-Bone et al. (2008; in MacCormac, 2016, p. 32) stellen dat een zorgvuldige analyse van de maatschappelijke context, waarin het discourse opereert, belangrijk is volgens een Foucaultiaanse discourse analyse. Alleen zo kan goed begrepen worden welke rol het discourse speelt in het vormgeven van sociale structuren en sociale realiteit. Om dit te ontdekken, richt ik mij op het identificeren van herhaalde uitspraken die het discourse vormen. In de volgende subparagraaf worden de technieken beschreven die ik heb gebruikt om deze elementen te herkennen.

4.3.1 Toolbox Jäger en Maier

Er bestaat geen duidelijk systematisch ontwerp voor een CDA. Daarom hebben Jäger en Maier (2009) handvatten gecreëerd voor onderzoekers die op zoek zijn naar de relatie tussen taal en macht zoals het wordt uitgevoerd in het discourse. De toolbox van Jäger en Maier (2009, p. 35) is geïnspireerd op de discourse theorie van Foucault. Het laat zien dat in het discourse sociale context en macht aan elkaar verbonden zijn. Discourse oefent macht uit in een samenleving, omdat het de manieren van denken en handelen reguleert. Door het gebruik van een Foucaultiaanse discourse analyse komt de onderzoeker dichter bij het begrijpen van de onderliggende sociale structuren die ingebed zijn in bepaalde discoursen, zo stellen Jäger en Maier (2009, p. 35). Zij ontwikkelden voor het uitvoeren van een Foucaultiaanse CDA een aantal stappen die ik ga volgen.

Allereerst stellen ze voor om een structurele analyse uit te voeren om kenmerken in het discourse te herkennen. Daarnaast wordt de frequentie van bepaalde groepen of categorieën bepaald. De resultaten uit deze stappen zorgen ervoor dat er een bepaalde discourse positie van het voetbalcommentaar begint te verschijnen. Bijvoorbeeld: bekritiseert

het voetbalcommentaar vrouwelijke voetballers positief of negatief? Deze structurele analyse bevat in mijn onderzoek de kwantitatieve inhoudsanalyse. De kwantitatieve inhoudsanalyse onderzoekt frequenties in voetbalcommentaar. Deze analyse geeft mij ideeën voor de volgende gedetailleerde analyse.

Om de details binnen het voetbalcommentaar discourse positie en de effecten van dit discourse op het publiek te beoordelen, wordt het voetbalcommentaar geanalyseerd in een gedetailleerde analyse. Deze analyse bevat drie aspecten: context, retorische betekenis en inhoudelijke en ideologische verklaringen. In de context analyseer ik mijn data op contextuele informatie. Bij de retorische betekenis gaat het er om dat de data geanalyseerd wordt op argumentatiestijl, collectieve symbolen, woordkeuze en stijl. Tot slot draait het bij inhoudelijke en ideologische verklaringen om het concept dat voetbalcommentaar geeft van de sociale wereld. Bij het analyseren van deze aspecten moet ik mij continu afvragen wat het voetbalcommentaar betekent en wat het impliceert. Deze vragen helpen mij bij de analyse (Thomson, 2011):

• Wat wordt gerepresenteerd als waarheid of als norm?

• Hoe is dit geconstrueerd? Hoe wordt dit bekrachtigd? Welke alternatieve verklaren worden genegeerd? Wat staat op de voorgrond en wat op de achtergrond?

• Welke belangen worden behartigd en welke niet?

• Welke identiteiten en acties worden als wenselijk gezien door deze manier van praten? Welke zijn niet toegestaan? Wat is genormaliseerd?

Het is belangrijk om te weten dat elke interpretatie open blijft voor revisies. Aan het eind van de gedetailleerde analyse worden alle interpretaties samengevoegd tot een totale interpretatie van het commentaar. Dan komen de bevindingen uit de structurele analyse en de gedetailleerde analyse samen. Dit houdt in dat de kwantitatieve inhoudsanalyse en de critical discourse analyse samen een compleet beeld geven van de representatie van mannelijke en vrouwelijke voetballers.

4.3.2 Discourse-historische benadering

Jäger en Maier (2009, p. 54) spreken over de retorische betekenis van het discourse. De discourse-historische benadering van Wodak (2009, p. 65) wordt gebruikt in deze analyse. Door het analyseren van de retorische betekenis kunnen patronen en structuren herkend worden. Wodak (2009, p. 38) stelt dat zijn benadering de verborgen machtsstructuren onderzoekt, omdat het kennis samenvoegt over historische bronnen en contextuele informatie waarin discursieve gebeurtenissen zijn ingebed. Hierin onderscheidt Wodak een aantal discursieve strategieën (Reisigl & Wodak, 2001, p. 44-83). Referentiele strategieën hebben betrekking hoe men in- en uit-groepen representeert. Hierbij gaat het om de manier waarop sociale actoren als groepen vertegenwoordigd worden. Predicatie strategieën bevatten het positief of negatief labelen van actoren. Argumentatie strategieën worden besproken in termen van topoi. Dat gaat over de manier waarop het argument met de conclusie wordt verbonden. Intensificatie strategieën coderen de emoties en gedachten van de tekst. Tabel 4.3 toont een overzicht van de strategieën met bijbehorende doelstelling en methode.

Tabel 4.3. Discursieve strategieën (Wodak 2006, p. 114; in Georgalou, 2009, p. 116)

Strategie Doelstelling Methode

Referentieel Constructie van in- en

uit-groepen

• Categorisering

• Metafoor, metonymie • Synecdoche

Predicatie Labelen maatschappelijke

actoren positief of negatief

• Evaluatieve toeschrijvingen • Impliciete en expliciete

predikaten

Argumentatie Rechtvaardiging van positieve of

negatieve toeschrijvingen

• Topoi

Intensificatie Wijzigen van de epistemische

status van een propositie

• Versterken of beperken van de uiting

De keuze voor het gebruik van de strategieën van Wodak (2006, p. 114) in mijn onderzoek is gebaseerd op eerder onderzoek naar voetbalcommentaar. Georgalou (2009, p. 115) gebruikte deze discourse-historische benadering om het discourse van nationale identiteit bij voetbalcommentaar tijdens het Europees kampioenschap voetbal 2004 in Griekenland te onderzoeken. Zij vroeg zich af in hoeverre voetbalcommentaar de Griekse identiteit probeert over te brengen op het publiek en een nationale identiteit creëert onder het publiek. Ondanks dat ik geen onderzoek doe naar nationale identiteit, passen deze strategieën goed binnen het stappenplan van Jäger en Maier (2009, p. 54). In de gedetailleerde analyse stellen Jäger en

Maier dat het discourse onderzocht moet worden aan de hand van argumentatie, zinspeling, symbolen, clichés, woordenschat, stijl en hoe de actoren worden genoemd. Hierin passen de vier discursieve strategieën van Wodak (2006, p. 114). Daarom heb ik ervoor gekozen om deze strategieën te implementeren in mijn CDA. Dit heeft tot gevolg dat ik mijn eigen ontwerp heb gemaakt aan de hand van het stappenplan van Jäger en Maier en de discourse-historische benadering van Wodak.

4.3.3 Ontwerp critical discourse analyse

Mijn stappenplan begint met een structurele analyse van representatie op het niveau van vertegenwoordiging. Dit is de kwantitatieve inhoudsanalyse die uitvoerig is besproken in paragraaf 4.2. Het codeboek van de kwantitatieve inhoudsanalyse is te vinden in bijlage A. Vervolgens wordt de gedetailleerde analyse uitgevoerd en die bestaat uit drie delen: (1) context, (2) retorische betekenis en (3) inhoudelijke en ideologische verklaringen.

In de context analyseer ik de achtergrondinformatie over de commentator, de historie van vrouwen in sport en de moeizame acceptatie van vrouwelijke voetballers. Daarnaast verantwoord ik in het context gedeelte van de analyse waarom juist deze voetbalwedstrijden zijn geanalyseerd.

De analyse van de retorische betekenis heeft als rol om het voetbalcommentaar discourse duidelijk te maken. In dit gedeelte worden de aspecten van de discourse-historische benadering van Wodak (referentie strategieën, predicatie strategieën, argumentatie en intensificatie strategieën) geanalyseerd. Referentiële strategieën gaan over de verwijzingen naar de voetballers. De manier waarop de voetballers als groepen en collectieven (wij, zij, team, natie) worden gerepresenteerd. De strategie omvat het gebruik van stijlfiguren, zoals metaforen en personificatie. Predicatie strategieën labelen voetballers waarderend of minachtend. Dit komt vooral tot uiting in zelfstandige naamwoorden, voornaamwoorden, vergelijkingen, metaforen, toespelingen en vooronderstellingen. Argumentatie wordt besproken wanneer het argument wordt verbonden met een claim, hetzij expliciet, hetzij impliciet. Ze rechtvaardigen de overgang van het argument naar de conclusie. Dit onderzoek maakt gebruik van argumentatie met behulp van getallen waarin kracht wordt bijgezet aan uitspraken. Intensificatie strategieën worden door de commentator gebruikt om betrokkenheid te tonen en het publiek bij de wedstrijd te betrekken. Dit gebeurt door het gebruik van herhaling en retorische figuren, zoals ironie en hyperbool (Reisigl & Wodak, 2001, p. 44-83;

in Georgalou, 2009, p. 115). Met behulp van deze discursieve strategieën wordt de retorische betekenis van het voetbalcommentaar achterhaald.

Het derde en tevens laatste gedeelte van de analyse is het identificeren van de inhoudelijke en ideologische verklaringen. Hierin wordt geprobeerd om antwoord te geven op de vraag welk begrip van vrouwelijke en mannelijke voetballers de commentator veronderstelt en probeert over te brengen. Deze verklaringen krijgen speciale aandacht in de analyse, omdat ze belangrijk zijn voor de algemene interpretatie van de betekenis van het commentaar (Jäger, 2001, p. 184).

Het ontwerp van de critical discourse analyse is opgenomen in een uitgebreid codeboek. Dit is te vinden in bijlage B. In dit codeboek staat het doel van de analyse en het stappenplan beschreven. Ook zijn daar alle vragen geformuleerd die ik continu in mijn achterhoofd moet houden als ik het voetbalcommentaar analyseer. Op deze manier is dit codeboek een naslagwerk voor mij, waarop ik kan terugvallen in het geval van twijfel.