Creativiteit volgens de literatuur

In de Van Dale staat creativiteit omschreven als scheppingsvermogen. Deze omschrijving is echter summier, te breed en sluit niet aan bij mijn onderzoek. Om criteria te vinden waar creativiteit aan moet voldoen heb ik verschillende vakliteratuur en boeken bestudeerd. Veel verschillende auteurs hebben geprobeerd om creativiteit te definiëren (Sternberg, Kaufman & Pretz, 2002; Pope, 2005; Gryskiewicz, 1993; Griffin, 1994; Sternberg, 1999).

Pope (2005) geeft met één zin aan dat creativiteit “…is extra/ordinary, original and fitting, full-filling, in(ter)ventive, co-operative, un/conscious, fe<>male, re…creation.” Pope stelt ook dat het misschien onmogelijk is om creativiteit te definiëren en dat het beter is te verwoorden aan welke eisen creativiteit moet voldoen. Het vergt dus enige creativiteit om creativiteit te omschrijven, Pope noemt dit metacreativiteit.

Met extra/ordinary bedoelt Pope (2005) dat creativiteit iets gewoons (ordinary) of iets unieks (extraordinary) kan zijn; is creativiteit voorbestemd aan een paar individuen of is het iets wat in iedereen schuilt? In de vakliteratuur is hier geen eenduidige antwoord op te vinden. Pope is er meer van overtuigd dat er in iedere persoon creativiteit schuilt.

In de literatuur wordt creativiteit vaak omschreven als ‘iets nieuws en waardevol’ of als ‘iets orgineels en bruikbaars’ (Lubart, 1994; Ochse, 1990; Sternberg & Lubart, 1996). Pope (2005) bedoelt met ‘original and fitting’ dat creativiteit ook iets is dat origineel, nieuw voor de wereld, niet verwacht en goed toepasbaar is.

Met ‘full-filling’ wil Pope creativiteit benadrukken als het proces waarbij iemand ‘compleet’ wordt. Hiermee richt Pope zich op de geestestoestand van de persoon. Door het creatieve proces raakt je geest ‘gevuld’ met ideeën, waarna deze zich ‘leegt’ en ideeën vorm krijgen.

Ook de combinatie van invention en intervention horen bij het verwoorden van creativiteit. Pope (2005) is van mening dat een innovatie (invention), zowel tastbaar als niet-tastbaar, een ingreep (intervention) is in een bestaande situatie. De vinding is verantwoordelijk voor een verandering in het huidige leven.

Pope stelt dat creativiteit bijna nooit het resultaat van één persoon kan zijn, er moet dus sprake van een vorm van co-operative. Pope definieert co-operative als: ‘… working and playing with and with respect to other.’ Creativiteit is een gedeeld en doorlopend proces van veranderingen door

30 – Afstudeerscriptie RuG

uitwisseling (Pope, 2005). Dit is iets wat niet door een individu alleen gedaan kan worden en vergt ook respect in de relatie met anderen.

Het zesde begrip waarmee Pope creativiteit verwoord is un/conscious, oftewel onbewust en bewust. Pope stelt zichzelf hiermee de vraag of creativiteit opzettelijk tot uiting komt of per ongeluk en onbewust. Duidelijk is volgens de auteur wel dat beide termen erg met elkaar samenhangen; het één is er niet zonder de ander.

Met fe<>male doelt Pope op het feit dat aan de basis van creatieve processen man en vrouw, mannelijke en vrouwelijke principes staan. Beide principes vullen elkaar aan. Met het gebruik van het ‘<>’-symbool wil Pope de ‘complex dynamic nature of this relationship’ duidelijk maken.

Pope gebruikt als laatste term in zijn poging om creativiteit te definiëren re…creation. Hiermee doelt hij op ‘the ongoing process of making afresh’. Creativiteit is een proces dat zich constant herhaald. Hierbij wordt het niet gewoon gedupliceerd, maar herhaald met enige variatie in zich. Sternberg, Kaufman & Pretz (2002) beginnen hun boek met de definitie van creativiteit als ‘the ability to produce work that is novel (i.e., original, unexpected), high in quality, and appropriate (i.e., useful, meets task constraints.)’ Hierbij onderscheiden zij twee verschillende niveaus, het sociale en individuele niveau. Op het individuele niveau is volgens Sternberg et al. creativiteit belangrijk voor het oplossen van problemen op het werk en in het dagelijks leven. Op het sociale niveau kan creativiteit bijvoorbeeld leiden tot innovaties, nieuwe wetenschappelijke vindingen en nieuwe bewegingen in de kunstwereld.

Sternberg et al. (2002) onderscheiden binnen de wetenschapsvelden acht verschillende vormen van creativiteit. De vormen dragen bij om een bepaald model binnen de wetenschap te veranderen of aan te vullen. De genoemde vormen zijn ‘replication, redefinition, forward incrementation, advance forward incrementation, redirection, reconstruction/redirection, reinitiation and integration’.

Met replication wordt het proces bedoeld waarmee aangetoond wordt dat het model juist is, er vindt geen verandering in het model plaats. Met redefinition wordt het model opnieuw gedefinieerd vanuit verschillende standpunten. Bij forward incrementation en advance forward incrementation doelen de auteurs op het feit dat het model verder uitgewerkt wordt in dezelfde richting. Voorgaande vier vormen richten zich op het uitbreiden en aanvullen van modellen, hierbij wordt het model dus geaccepteerd. Wanneer de modellen niet geaccepteerd worden en er alternatieven voor de modellen gezocht worden spreken Sternberg et al. over redirection, reconstruction en reinitiation. Als laatste onderscheiden de auteurs een vorm van creativiteit waarmee twee verschillende modellen samengevoegd worden tot één nieuw model, oftewel integration.

Bovenstaande definities van creativiteit hebben meer betrekking op de ‘zachte’ definitie van creativiteit; de psychologie en het proces van creatief denken. Wanneer er gekeken wordt naar de meer ‘harde’ definitie van creativiteit kan Sternberg (1999) aangehaald worden. Hij gebruikt de definitie van creativiteit als ‘new and valuable’ en ‘original en useful’. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen tastbare en niet-tastbare producten.

Runco (2004) erkent dat creativiteit lastig te definiëren en te meten is. Volgens Runco ligt dit vooral aan het feit dat creativiteit op veel verschillende manieren tot uiting kan komen en dat het begrip ‘overbepaald’ is met meerdere mogelijke invloeden. Creativiteit kan probleemoplossend of probleemvindend zijn. Ook Runco is van mening dat creativiteit originaliteit omvat. Runco benadrukt echter dat creativiteit geen onderdeel is van originaliteit; originaliteit is wel nodig voor creativiteit, maar originaliteit alleen is niet voldoende. Runco geeft in zijn artikel verder aan dat voor het definiëren van creativiteit, originaliteit ook gedefinieerd moet worden. Dit is echter heel wat gemakkelijker dan het operationaliseren van creativiteit. Originele dingen zijn uniek en nieuw. Uniekheid kan statistisch bepaald worden en nieuwheid kan objectief gemeten worden.

Seltzer & Bentley (1999) gaan in hun boek weer iets uitgebreider te werk en definiëren creativiteit als ‘the application of knowledge and skills in new ways to achieve a valued goal.’ Seltzer & Bentley geloven dus ook niet dat creativiteit een aangeboren kwaliteit is. Zij stellen dat er door het toepassen van eigen kennis en kunde op een andere, niet eerder gebruikte manier creativiteit ontstaat.

Jacobs (2005) erkent dat creativiteit steeds meer erkend wordt als concurrentiefactor. Bedrijven kunnen zich onderscheiden van de concurrenten door creativiteit. Jacobs vat creativiteit op als ‘het vermogen situaties of problemen op een nieuwe manier te bekijken’.

Henderson (2004) legt ook de link tussen innovaties en creativiteit. Innovaties zijn het resultaat van het creatieve menselijke brein. Zij stelt dat innovaties een onderdeel is van creativiteit. Vijf kritieke dimensies onderscheiden innovaties ten opzichte van andere vormen van creativiteit. Deze zijn:

a) noviteit, gebruikt een techniek of denkwijze die nog niet eerder is toegepast; b) nuttigheid,

c) kosteneffectiviteit, d) impact op de markt, en

e) de mogelijkheid om een innovatie te patenteren.

Er is bij de verschillende definities van creativiteit weinig onderscheid tussen innovatief, inventief en creatief. De Van Dale gebruikt als vertaling van het engelse ‘inventive’ zelfs creatief. Henderson (2004) stelt dat innovaties een vorm van creativiteit zijn. Er kan dan ook gesteld worden dat innovatief, inventief en creatief elkaar overlappen.

32 – Afstudeerscriptie RuG

Samenvatting

Onderstaande tabel geeft schematisch de verschillende definities en omschrijvingen van creativiteit weer die gevonden zijn in de literatuur.

tabel 4.1 – Samenvatting literatuur creativiteit

Auteur Omschrijving/definitie creativiteit

Pope (2005) • Origineel.

• Nieuw voor de wereld. • Onverwacht. • Toepasbaar. • Innovatie. • Samenwerking. • Herhaling. Lubart (1994) Ochse (1990)

Sternberg & Lubart (1996)

• Nieuw. • Waardevol. • Origineel. • Bruikbaar.

Sternberg et al. (2002) • Nieuw, origineel, onverwachts. • Hoge kwaliteit.

• Geschikt, bruikbaar. Sternberg (1999) • Nieuw en waardevol.

• Origineel en bruikbaar.

Runco (2004) • Probleemoplossend of probleemvindend. • Originaliteit.

Seltzer & Bentley (1999)

• Het gebruik van kennis en kunde op een nieuwe manier om een vooropgestelde doel te bereiken.

Jacobs (2005) _• Het vermogen situaties of problemen op een nieuwe manier te bekijken. Henderson (2004) • Noviteit. • Nuttigheid. • Kosteneffectiviteit. • Impact op de markt. • Mogelijkheid om te patenteren.

Uit bovenstaande tabel vallen enkele zaken op. De meeste auteurs gebruiken voor het verwoorden van creativiteit woorden als origineel, nieuw, waardevol en bruikbaar. Daarnaast definiëren zowel Seltzer & Bentley (1999) als Jacobs (2005) creativiteit als een manier om problemen op te lossen. Ook Runco (2004) verklaard dat creativiteit probleemoplossend is, echter geeft hij geen methode aan hoe de problemen opgelost moeten worden.