l Onverklaarde heterogeniteit (I 2 = 66%) tussen studies waarbij de resultaten van de 2 grotere studies zich aan 1 kant van de centrale as bevinden Downgraden is niet nodig.
9 Consequenties voor de praktijk
9.1 Financiële paragraaf
Het huidige verzekerde indicatiegebied van TAVI betreft patiënten met symptomatische ernstige aortaklepstenose voor wie SAVR geen
behandelmogelijkheid is door een (te) hoog operatierisico. Daarnaast worden er waarschijnlijk ook patiënten buiten dit indicatiegebied behandeld. Dit resulteerde in 1.806 gedeclareerde TAVI ingrepen in Nederland gedurende het jaar 2016 (ZPD; zie paragraaf 5.4.1). Vermenigvuldigd met het gemiddelde declaratiebedrag van TAVI in dat jaar (€34.200)48, kwamen de uitgaven in 2016 neer op €62 miljoen. Wanneer
het indicatiegebied van TAVI verruimd wordt, zullen de uitgaven aan TAVI uiteraard toenemen. We berekenen de mogelijke financiële consequenties hiervan op basis van het potentiële aantal TAVI kandidaten vermenigvuldigd met de gemiddelde verkoopprijs van TAVI. Het aantal kandidaten ontlenen we aan Durko et al.[93] Voor
Nederland raamden zij dat er jaarlijks in totaal 3.614 TAVI kandidaten zullen zijn wanneer alle patiënten met AS met een gemiddeld operatierisico in aanmerking gaan komen voor TAVI. Wanneer aanvullend ook de laag-operatierisico patiënten met AS behandeld gaan worden met TAVI, stijgt het aantal kandidaten in Nederland volgens hen tot 5.524 patiënten per jaar. Op basis van het gemiddelde
declaratiebedrag in 2018 (€35.26049) is de budget impact bij de twee scenario’s
respectievelijk €127 miljoen en € 195 miljoen. Tegenover deze toegenomen uitgaven aan TAVI zal mogelijk een vermindering staan van de uitgaven aan SA VR door substitutie (gemiddelde declaratiebedrag 2018: €17.83150). Daarbij merken we
op dat de groei van het aantal TAVI behandelingen in het verleden niet samenging met een vermindering van het aantal SAVR ingrepen: hoewel TAVI in bepaalde gevallen een direct substituut kan zijn voor SAVR, wordt TAVI ook geboden aan patiënten voor wie SAVR geen alternatief is; de inoperabele patiënten zijn hiervan een duidelijk voorbeeld, maar dit kan ook voor laag-operatierisico patiënten gelden die bij vergoeding van TAVI mogelijk eerder in aanmerking zullen komen voor behandeling. Bij deze groepen wordt geen (directe) substitutie verwacht.
Verbreding van het indicatiegebied van TAVI zal een grote budget impact hebben. Wanneer TAVI ook bij patiënten met een gemiddeld operatierisico vergoed zou worden, zal deze uitbreiding een aanvullende budget impact hebben van €64 miljoen ([3.614 – 1.806] x €35.260). Wanneer daarbij TAVI ook bij patiënten met een laag-operatierisico vergoed zou worden, zal deze aanvullende budget impact €131 miljoen ([5.524 – 1.806] x €35.260) zijn.
In dit bedrag zijn kosten door complicaties en besparing door substitutie niet meegenomen. Wanneer, in een extreem scenario, bij alle patiënten met een laag of gemiddeld operatierisico TAVI in de plaats van SAVR zou komen, dan zou tegenover de €131 miljoen aan aanvullende uitgaven aan TAVI een vermindering van €66 miljoen aan uitgaven aan SAVR staan, en dus een toename in de uitgaven van aortaklepvervanging van €65 miljoen.
9.2 Zorgverzekeraars
De zorgverzekeraars zullen erop moeten toezien dat TAVI alleen bij patiënten die als inoperabel beschouwd worden en bij patiënten met een hoog operatierisico
(geselecteerd op basis van het indicatiedocument van NVvC en NVT) ten laste van
48 NZa: Opendisdata.nl: Zorgproduct 979001188, april 2019 49 NZa: Opendisdata.nl: Zorgproduct 979001188, april 2019
het basispakket gebracht worden.
Daarnaast blijkt uit de review van de kosteneffectiviteit dat de kosteneffectiviteit van TAVI voor patiënten met een hoog operatierisico ongunstig is. Deze ongunstige kosteneffectiviteit van TAVI komt voort uit een een relatief beperkte winst in kwaliteit van leven na behandeling met TAVI, terwijl de prijs van de TAVI hoog is ten opzichte van SAVR (initiële behandelkosten 2017 op basis van declaratiedata: € 36.811 tegenover € 21.713), met name veroorzaakt door de prijs van de
kleppen/klepsystemen. Recente declaratiegegevens en NZa tarieven laten zien dat de verkoopprijs van TAVI in de afgelopen periode is toegenomen, terwijl de beroepsgroepen hebben aangegeven dat de interventie naar hun mening juist steeds goedkoper uitgevoerd wordt, waarbij men onder andere een steeds kortere opnameduur na TAVI noemt. Kennelijk heeft dit in de onderhandelingen tot nu toe niet tot verlaging van de inkoopprijs gezorgd. Dit is met zorgverzekeraars
besproken. Met hen is afgesproken dat zij dit in de toekomst meenemen bij hun inkoop.
9.3 Zorgaanbieders
De beroepsgroepen zijn in overleg met het Zorginstituut tot een indicatiedocument gekomen dat uiting geeft aan gepast gebruik van zorg: alleen patiënten met het hoogste operatierisico worden voor TAVI geselecteerd. Zij zullen naar verwachting het meeste baat hebben bij een niet-invasieve ingreep. Behandelaren worden geacht TAVI gepast (in overeenstemming met het indicatieprotocol van de NVvC en de NVT) in te zetten tegen een gepast tarief. Wat dit laatste betreft: de NZa heeft aangegeven z.s.m. in gesprek te gaan met de beroepsgroepen om tot bijstelling te komen van het maximum tarief.
Verder is van belang dat de besluitvorming over het te kiezen behandelbeleid in nauw overleg met de patiënt plaatsvindt en dat tevens zorggedragen wordt voor landelijke registratie van alle patiënten in de Nederlandse Hartregistratie (NHR). De beroepsgroepen hebben toegezegd de gewenste verbeteringen die op die punten nodig zijn, verder vorm te gaan geven.
9.4 Evaluatie en monitoring
Het Zorginstituut wil met bovengenoemde maatregelen partijen de kans geven TAVI gepast in te zetten tegen een gepast tarief. Vanuit het Zorginstituut vraagt dit vervolgens om monitoring en evaluatie. De komende tijd monitoren we of de
voorgenomen acties met betrekking tot samen beslissen en landelijke registratie ten uitvoer zijn gebracht. Het gaat hierbij om de volgende punten:
-Is de consultkaart geïmplementeerd bij zorgverleners?
-Is de implementatietoolkit voor de hartklep keuzehulp af? En is deze keuzehulp geïmplementeerd in de praktijk?
-Worden alle TAVI patiënten geregistreerd in de Nederlandse Hartregistratie en is deze registratie verder uitgebreid, o.a. met patiënt karakteristieken? Daarnaast zullen wij evalueren of de afspraken met betrekking tot het gepast gebruik en het gepaste tarief adequaat zijn uitgevoerd. Het gaat hierbij om de volgende punten:
-Worden patiënten o.b.v. het indicatiedocument geselecteerd voor TAVI en wordt er op het juiste gebruik hiervan toegezien door zorgverzekeraars? -Is de prijs van TAVI gedaald?
en de kosten hiervan en hoe verhoudt zich dat tot de raming in de financiële paragraaf?
Indien er uit de evaluatie signalen naar voren komen dat de implementatie van de afspraken achterblijft en/of de kosten van TAVI de raming uit de financiële
paragraaf overschrijden, zullen vervolgstappen genomen worden.
Een concreet evaluatieplan wordt later in 2020 opgesteld en wordt op de website van Zorginstituut Nederland gepubliceerd.
9.5 Ingangsdatum standpunt
10
Referenties
1. Baumgartner H, Falk V, Bax JJ, et al. 2017 ESC/EACTS Guidelines for the management of valvular heart disease. Eur Heart J 2017; 38: 2739-91.
2. Otto CM, Kumbhani DJ, Alexander KP, et al. 2017 ACC Expert Consensus Decision Pathway for Transcatheter Aortic Valve Replacement in the Management of Adults With Aortic Stenosis: A Report of the American College of Cardiology Task Force on Clinical Expert Consensus Documents. J Am Coll Cardiol 2017; 69: 1313-46. 3. Nederlandse Vereniging voor Cardiologie. Indicatiedocument Transcatheter Aortaklep Interventie 2017. Geraadpleegd op 07-12-2018 via
https://www.nvvc.nl/Richtlijnen/Indicatiedocument%20THI.pdf.
4. Joseph J, Naqvi SY, Giri J, et al. Aortic Stenosis: Pathophysiology, Diagnosis, and Therapy. Am J Med 2017; 130: 253-63.
5. Dweck MR, Boon NA and Newby DE. Calcific aortic stenosis: a disease of the valve and the myocardium. J Am Coll Cardiol 2012; 60: 1854-63.
6. Baumgartner H, Hung J, Bermejo J, et al. Recommendations on the
echocardiographic assessment of aortic valve stenosis: a focused update from the European Association of Cardiovascular Imaging and the American Society of Echocardiography. European Heart Journal - Cardiovascular Imaging 2017; 18: 254- 75.
7. Zakkar M, Bryan AJ and Angelini GD. Aortic stenosis: diagnosis and management. Bmj 2016; 355: i5425.
8. Eveborn GW, Schirmer H, Heggelund G, et al. The evolving epidemiology of valvular aortic stenosis. the Tromso study. Heart 2013; 99: 396-400.
9. Laslett LJ, Alagona P, Jr., Clark BA, 3rd, et al. The worldwide environment of cardiovascular disease: prevalence, diagnosis, therapy, and policy issues: a report from the American College of Cardiology. J Am Coll Cardiol 2012; 60: S1-49. 10. Marquis-Gravel G, Redfors B, Leon MB, et al. Medical Treatment of Aortic Stenosis. Circulation 2016; 134: 1766-84.
11. Bates ER. Treatment options in severe aortic stenosis. Circulation 2011; 124: 355-9.
12. Gaasch W. In: Yeon S (eds). Indications for valve replacement in aortic stenosis in adults. Waltham, MA: UpToDate, 2018.
13. Di Eusanio M and Phan K. Sutureless aortic valve replacement. Annals of cardiothoracic surgery 2015; 4: 123-30.
14. Phan K, Tsai YC, Niranjan N, et al. Sutureless aortic valve replacement: a systematic review and meta-analysis. Ann Cardiothorac Surg 2015; 4: 100-11. 15. Costache VS, Moldovan H, Arsenescu C, et al. Aortic valve surgery of the 21st century: sutureless AVR versus TAVI. Minerva Cardioangiol 2018; 66: 191-7. 16. Holmes DR, Jr., Mack MJ, Kaul S, et al. 2012 ACCF/AATS/SCAI/STS expert consensus document on transcatheter aortic valve replacement. J Am Coll Cardiol 2012; 59: 1200-54.
17. Liu Z, Duarte R, Kidney E, et al. Clinical Effectiveness and safety of transcatheter aortic valve implantation (TAVI) for aortic stenosis: a systematic review and meta-analysis. Technical Report to NICE (November 2016). Birmingham 2017. Geraadpleegd op via
https://www.nice.org.uk/guidance/ipg586/documents/supporting-documentation. 18. van Rosendael PJ, Delgado V and Bax JJ. Pacemaker implantation rate after transcatheter aortic valve implantation with early and new-generation devices: a systematic review. Eur Heart J 2018; 39: 2003-13.
19. Bob-Manuel T, Nanda A, Latham S, et al. Permanent pacemaker insertion in patients with conduction abnormalities post transcatheter aortic valve replacement:
a review and proposed guidelines. Annals of translational medicine 2018; 6: 11-. 20. Auffret V, Puri R, Urena M, et al. Conduction Disturbances After Transcatheter Aortic Valve Replacement: Current Status and Future Perspectives. Circulation 2017; 136: 1049-69.
21. Basraon J, Chandrashekhar YS, John R, et al. Comparison of Risk Scores to Estimate Perioperative Mortality in Aortic Valve Replacement Surgery. The Annals of Thoracic Surgery 2011; 92: 535-40.
22. Thalji NM, Suri RM, Greason KL, et al. Risk assessment methods for cardiac surgery and intervention. Nature Reviews Cardiology 2014; 11: 704.
23. Wang TKM, Wang MTM, Gamble GD, et al. Performance of contemporary surgical risk scores for transcatheter aortic valve implantation: A meta -analysis. International Journal of Cardiology 2017; 236: 350-5.
24. NVT and NVVC. Dutch Guidelines For Competencies For Transcatheter Heart Valve Intervention. 2017.
25. Baumgartner H, Falk V, Bax JJ, et al. 2017 ESC/EACTS Guidelines for the management of valvular heart disease. Eur Heart J 2017; 38: 2739-91.
26. Nishimura RA, Otto CM, Bonow RO, et al. 2017 AHA/ACC Focused Update of the 2014 AHA/ACC Guideline for the Management of Patients With Valvular Heart Disease: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. Circulation 2017; 135: e1159-e95. 27. Nishimura RA, Otto CM, Bonow RO, et al. 2014 AHA/AC C guideline for the management of patients with valvular heart disease: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. J Am Coll Cardiol 2014; 63: e57-185.
28. NVT and NVVC. Indicatiedocument Transcatheter Aortaklep Implantatie (TAVI). 2012. Geraadpleegd op via
http://www.nvtnet.nl/includes/download.asp?media_id=777.
29. Spertus J, Peterson E, Conard MW, et al. Monitoring clinical changes in patients with heart failure: a comparison of methods. Am Heart J 2005; 150: 707-15. 30. Psotka MA, von Maltzahn R, Anatchkova M, et al. Patient-Reported Outcomes in Chronic Heart Failure: Applicability for Regulatory Approval. JACC Hea rt Fail 2016; 4: 791-804.
31. Kelkar AA, Spertus J, Pang P, et al. Utility of Patient-Reported Outcome Instruments in Heart Failure. JACC Heart Fail 2016; 4: 165-75.
32. Walters SJ and Brazier JE. Comparison of the minimally important difference for two health state utility measures: EQ-5D and SF-6D. Qual Life Res 2005; 14: 1523-32.
33. Reardon MJ, Van Mieghem NM, Popma JJ, et al. Surgical or Transcatheter Aortic-Valve Replacement in Intermediate-Risk Patients. N Engl J Med 2017; 376: 1321-31.
34. Conte JV, Hermiller J, Jr., Resar JR, et al. Complications After Self-expanding Transcatheter or Surgical Aortic Valve Replacement. Semin Thorac Cardiovasc Surg 2017; 29: 321-30.
35. Gleason TG, Reardon MJ, Popma JJ, et al. 5-Year Outcomes of Self-Expanding Transcatheter Versus Surgical Aortic Valve Replacement in High-Risk Patients. J Am Coll Cardiol 2018; 72: 2687-96.
36. Gleason TG, Schindler JT, Adams DH, et al. The risk and extent of neurologic events are equivalent for high-risk patients treated with transcatheter or surgical aortic valve replacement. J Thorac Cardiovasc Surg 2016; 152: 85-96.
37. Reardon MJ, Kleiman NS, Adams DH, et al. Outcomes in the Randomized CoreValve US Pivotal High Risk Trial in Patients With a Society of Thoracic Surgeons Risk Score of 7% or Less. JAMA Cardiol 2016; 1: 945-9.
38. Serruys PW, Modolo R, Reardon M, et al. One-year outcomes of patients with severe aortic stenosis and an STS PROM of less than three percent in the SURTAVI trial. EuroIntervention 2018; 14: 877-83.
39. Durko AP, Reardon MJ, Kleiman NS, et al. Neurological Complications After Transcatheter Versus Surgical Aortic Valve Replacement in Intermediate -Risk Patients. J Am Coll Cardiol 2018; 72: 2109-19.
40. Baron SJ, Arnold SV, Wang K, et al. Health Status Benefits of Transcatheter vs Surgical Aortic Valve Replacement in Patients With Severe Aortic Stenosis at
Intermediate Surgical Risk: Results From the PARTNER 2 Randomized Clinical Trial. JAMA Cardiol 2017; 2: 837-45.
41. Rex CE, Heiberg J, Klaaborg KE, et al. Health-related quality-of-life after transapical transcatheter aortic valve implantation. Scand Cardiovasc J 2016; 50: 377-82.
42. Baron SJ, Thourani VH, Kodali S, et al. Effect of SAPIEN 3 Transcatheter Valve Implantation on Health Status in Patients With Severe Aortic Stenosis at
Intermediate Surgical Risk: Results From the PARTNER S3i Trial. JACC Cardiovasc Interv 2018; 11: 1188-98.
43. Bekeredjian R, Szabo G, Balaban U, et al. Patients at low surgical risk as defined by the Society of Thoracic Surgeons Score undergoing isolated
interventional or surgical aortic valve implantation: in-hospital data and 1-year results from the German Aortic Valve Registry (GARY). Eur Heart J 2018.
44. Bouleti C, Chauvet M, Franchineau G, et al. The impact of the deve lopment of transcatheter aortic valve implantation on the management of severe aortic stenosis in high-risk patients: treatment strategies and outcome. Eur J Cardiothorac Surg 2017; 51: 80-8.
45. Brennan JM, Thomas L, Cohen DJ, et al. Transcatheter Versus Surgical Aortic Valve Replacement: Propensity-Matched Comparison. J Am Coll Cardiol 2017; 70: 439-50.
46. Frerker C, Bestehorn K, Schluter M, et al. In-hospital mortality in propensity- score matched low-risk patients undergoing routine isolated surgical or transfemoral transcatheter aortic valve replacement in 2014 in Germany. Clin Res Cardiol 2017; 106: 610-7.
47. Gaede L, Blumenstein J, Liebetrau C, et al. Outcome after transvascular transcatheter aortic valve implantation in 2016. Eur Heart J 2018; 39: 667-75. 48. Waksman R, Rogers T, Torguson R, et al. Transcatheter Aortic Valve
Replacement in Low-Risk Patients With Symptomatic Severe Aortic Stenosis. J Am Coll Cardiol 2018; 72: 2095-105.
49. Zweng I, Shi WY, Palmer S, et al. Transcatheter versus Surgical Aortic Valve Replacement in High-risk Patients: A propensity-score matched analysis. Heart Lung Circ 2016; 25: 661-7.
50. Deb S, Austin PC, Tu JV, et al. A Review of Propensity -Score Methods and Their Use in Cardiovascular Research. Can J Cardiol 2016; 32: 259-65.
51. Elze MC, Gregson J, Baber U, et al. Comparison of Propensity Score Methods and Covariate Adjustment: Evaluation in 4 Cardiovascular Studies. Journal of the American College of Cardiology 2017; 69: 345-57.
52. Walther T, Mohr FW, Kempfert J, et al. Transapical aortic valve implantation in 100 consecutive patients: comparison to propensity-matched conventional aortic valve replacement. European Heart Journal 2010; 31: 1398-403.
53. Popma JJ, Deeb GM, Yakubov SJ, et al. Transcatheter Aortic-Valve
Replacement with a Self-Expanding Valve in Low-Risk Patients. N Engl J Med 2019. 54. Mack MJ, Leon MB, Thourani VH, et al. Transcatheter Aortic-Valve Replacement with a Balloon-Expandable Valve in Low-Risk Patients. N Engl J Med 2019.
55. Thyregod Hans Gustav H, Ihlemann N, Jørgensen Troels H, et al. Five -Year Clinical and Echocardiographic Outcomes from the Nordic Aortic Valve Intervention (NOTION) Randomized Clinical Trial in Lower Surgical Risk Patients. Circulation; 0. 56. Adams DH, Popma JJ, Reardon MJ, et al. Transcatheter aortic-valve
replacement with a self-expanding prosthesis. N Engl J Med 2014; 370: 1790-8. 57. Arnold SV, Reynolds MR, Wang K, et al. Health Status After Transcatheter or
Surgical Aortic Valve Replacement in Patients With Severe Aortic Stenosis at Increased Surgical Risk: Results From the CoreValve US Pivotal Trial. JACC Cardiovasc Interv 2015; 8: 1207-17.
58. Deeb GM, Reardon MJ, Chetcuti S, et al. 3-Year Outcomes in High-Risk Patients Who Underwent Surgical or Transcatheter Aortic Valve Replacement. J Am Coll Cardiol 2016; 67: 2565-74.
59. Reardon MJ, Adams DH, Kleiman NS, et al. 2-Year Outcomes in Patients Undergoing Surgical or Self-Expanding Transcatheter Aortic Valve Replacement. J Am Coll Cardiol 2015; 66: 113-21.
60. Skelding KA, Yakubov SJ, Kleiman NS, et al. Transcatheter Aortic Valve Replacement Versus Surgery in Women at High Risk for Surgical Aortic Valve Replacement (from the CoreValve US High Risk Pivotal Trial). Am J Cardiol 2016; 118: 560-6.
61. Zorn GL, 3rd, Little SH, Tadros P, et al. Prosthesis-patient mismatch in high- risk patients with severe aortic stenosis: A randomized trial of a self-expanding prosthesis. J Thorac Cardiovasc Surg 2016; 151: 1014-22, 23.e1-3.
62. Elmariah S, Palacios IF, McAndrew T, et al. Outcomes of transcatheter and surgical aortic valve replacement in high-risk patients with aortic stenosis and left ventricular dysfunction: results from the Placement of Aortic Transcatheter Valves (PARTNER) trial (cohort A). Circ Cardiovasc Interv 2013; 6: 604-14.
63. Genereux P, Cohen DJ, Williams MR, et al. Bleeding complications after surgical aortic valve replacement compared with transcatheter aortic valve replacement: insights from the PARTNER I Trial (Placement of Aortic Transcatheter Valve). J Am Coll Cardiol 2014; 63: 1100-9.
64. Greason KL, Mathew V, Suri RM, et al. Transcatheter versus surgical aortic valve replacement in patients with prior coronary artery bypass graft operation: a PARTNER trial subgroup analysis. Ann Thorac Surg 2014; 98: 1-7; discussion -8. 65. Hahn RT, Pibarot P, Stewart WJ, et al. Comparison of transcatheter and surgical aortic valve replacement in severe aortic stenosis: a longitudinal study of echocardiography parameters in cohort A of the PARTNER tria l (placement of aortic transcatheter valves). J Am Coll Cardiol 2013; 61: 2514-21.
66. Kodali SK, Williams MR, Smith CR, et al. Two-year outcomes after
transcatheter or surgical aortic-valve replacement. N Engl J Med 2012; 366: 1686- 95.
67. Lindman BR, Pibarot P, Arnold SV, et al. Transcatheter versus surgical aortic valve replacement in patients with diabetes and severe aortic stenosis at high risk for surgery: an analysis of the PARTNER Trial (Placement of Aortic Transcatheter Valve). J Am Coll Cardiol 2014; 63: 1090-9.
68. Mack MJ, Leon MB, Smith CR, et al. 5-year outcomes of transcatheter aortic valve replacement or surgical aortic valve replacement for high surgical risk patients with aortic stenosis (PARTNER 1): a randomised controlled trial. Lancet 2015; 385: 2477-84.
69. Miller DC, Blackstone EH, Mack MJ, et al. Transcatheter (TAVR) versus surgical (AVR) aortic valve replacement: occurrence, hazard, risk factors, and consequences of neurologic events in the PARTNER trial. J Thorac Cardiovasc Surg 2012; 143: 832-43.e13.
70. Pibarot P, Weissman NJ, Stewart WJ, et al. Incidence and sequelae of
prosthesis-patient mismatch in transcatheter versus surgical valve replacement in high-risk patients with severe aortic stenosis: a PARTNER trial cohort--a analysis. J Am Coll Cardiol 2014; 64: 1323-34.
71. Reynolds MR, Magnuson EA, Wang K, et al. Health-related quality of life after transcatheter or surgical aortic valve replacement in high-risk patients with severe aortic stenosis: results from the PARTNER (Placement of AoRTic TraNscathetER Valve) Trial (Cohort A). J Am Coll Cardiol 2012; 60: 548-58.
replacement in high-risk patients. N Engl J Med 2011; 364: 2187-98.
73. Williams M, Kodali SK, Hahn RT, et al. Sex-related differences in outcomes after transcatheter or surgical aortic valve replacement in patients with severe aortic stenosis: Insights from the PARTNER Trial (Placement of Aortic Transcatheter Valve). J Am Coll Cardiol 2014; 63: 1522-8.
74. Brennan JM, Edwards FH, Zhao Y, et al. Long-term survival after aortic valve replacement among high-risk elderly patients in the United States: insights from the Society of Thoracic Surgeons Adult Cardiac Surgery Database, 1991 to 2007. Circulation 2012; 126: 1621-9.
75. Holzhey D, Mohr FW, Walther T, et al. Current Results of Surgical Aortic Valve Replacement: Insights From the German Aortic Valve Registry. Ann Thorac Surg 2016; 101: 658-66.
76. Shahian DM, O'Brien SM, Filardo G, et al. The Society of Thoracic Surgeons 2008 cardiac surgery risk models: part 3--valve plus coronary artery bypass grafting surgery. Ann Thorac Surg 2009; 88: S43-62.
77. Sondergaard L, Steinbruchel DA, Ihlemann N, et al. Two-Year Outcomes in Patients With Severe Aortic Valve Stenosis Randomized to Transcatheter Versus Surgical Aortic Valve Replacement: The All-Comers Nordic Aortic Valve Intervention Randomized Clinical Trial. Circ Cardiovasc Interv 2016; 9: e003665.
78. Thyregod HG, Steinbruchel DA, Ihlemann N, et al. No clinical effect of prosthesis-patient mismatch after transcatheter versus surgical aortic valve
replacement in intermediate- and low-risk patients with severe aortic valve stenosis at mid-term follow-up: an analysis from the NOTION trial. Eur J Cardiothorac Surg