Conclusie

 Context afhankelijkheid zorgt voor een niet-lineair procesverloop

 Chaotisch proces met gebrek aan structuur doordat de condities om te komen tot ontwikkeling veranderlijk zijn (situationeel bepaald)

complexiteit/pluriformiteit van het proces?  Hoe om te gaan met niet-lineairiteit?

 Hoe flexibiliteit & structuur te borgen (adaptief omgaan in verschillende situaties)?

Samenwerking

 Veel verschillende actoren (relationeel)  Andere rolverdelingen in het proces  Complexere besluitvorming  Belang van bottum-up initiatieven

Samenwerking  Wie doen er mee?

 Wie heeft welke rol en wanneer?

 Hoe kan gebiedsontwikkeling gestuurd/beïnvloedt worden?

 Hoe creëer je bottum-up processen/initiatieven?  Hoe ga je om met power relations (macht) & grotere

kans op conflicten?

 Hoe borg je de democratische legitimiteit? Planning

 Kracht van verhaal/concept/visie (plan moet gedragen worden / werven)

 Gefaseerd in tijd en ruimte

 Gericht op kwaliteit & duurzaamheid

Planning

 Veel factoren betrokken, welke neem je mee in je afweging?

 Hoe bouw je flexibiliteit in zodat plannen eenvoudig aangepast kunnen worden op veranderingen?  Moeilijk (niet) meetbaar en te operationaliseren  Hoe ga je om met zelforganisatie?

 Welke manier van planning gebruik je? Tabel 3.2: Kenmerken en uitdagingen in gebiedsontwikkeling

3.4 CONCLUSIE

Wat zijn de belangrijkste problemen die spelen bij gebiedsontwikkeling en wat betekenen deze voor het proces van gebiedsontwikkeling?

De actuele staat van gebiedsontwikkeling in Nederland laat zien dat het huidige systeem voor ruimtelijke ontwikkeling niet altijd meer goed werkt. De problemen die momenteel spelen hebben betrekking op de ‘ontwikkelpotentie’ van gebieden, de financierbaarheid, het managen en sturen van het proces en een ontoereikend instrumentarium. De problemen zorgen voor stagnatie en afstel van de huidige gebiedsontwikkelingen in Nederland.

Gebiedsontwikkelingen blijken sterk beïnvloed te worden door ontwikkelingen in de context (demografisch, economisch, sociaal-cultureel, technologisch, ecologisch en

31

institutioneel). De problemen in gebiedsontwikkeling blijken dan ook niet alleen het gevolg van de economische crisis, maar worden ook veroorzaakt door meerdere maatschappelijke ontwikkelingen. De invloed van deze contextuele dynamiek op het

gebiedsontwikkelingsproces zorgt voor een niet-lineair procesverloop. De complexiteit van het gebiedsontwikkelingsproces blijkt dus niet alleen afhankelijk van de interne dynamiek (het aantal betrokken actoren, doelstellingen en belangen), maar ook afhankelijk van de dynamiek uit de omgeving. Dit leidt tot een iteratief en niet-lineair procesverloop.

Het besef dat het proces van gebiedsontwikkeling wordt beïnvloed door zowel de interne als externe (contextuele) dynamiek heeft geleid tot een toename van de complexiteit. Dit heeft gevolgen voor de institutionele structuur van het gebiedsontwikkelingsproces. Het blijkt een uitdaging om met deze veranderingen in gebiedsontwikkeling om te kunnen gaan. In de literatuur lijkt een definitieve oplossing vooralsnog niet voor handen. Door NLBW (2012) wordt gepleit voor onderzoek naar nieuwe manieren van samenwerking, planning en financiering. In de volgende hoofdstukken wordt daarom bekeken welke theoretische inzichten bij kunnen dragen aan het omgaan met complexiteit en niet-lineairiteit in

gebiedsontwikkeling. Hierbij ligt de focus op ruimtelijke planning, beleid- en besluitvorming, management en sturing.

Figuur 3.3: Overzicht van de huidige problemen, de oorzaken, de gevolgen en mogelijke oplossingsrichtingen

Figuur 3.3: Overzicht van de huidige problemen, de oorzaken, de gevolgen en mogelijke oplossingsrichtingen

Oorzaken •Contextuele ontwikkelingen •Demografische tends •Economische ontwikkelingen •Sociaal-culturele ontwikkelingen •Technologische ontwikkelingen •Ecologische ontwikkelingen •Institutionele keuzes •Interne dynamiek

•Toename van het aantal actoren (pluriformiteit) Gevolgen •Focus op lange-termijn waarden •Focus op integrale ontwikkeling

•Focus op het verbinden en loslaten (niet meer sturen) •Iteratief procesverloop •Een niet-linear procesverloop •Toename in complexiteit als

gevolg van de interne dynamiek en de invloed vanuit de context

Hoe hier mee om te gaan?

•Andere manieren van samenwerking?

•Nieuwe manier van planning? •Nieuwe manieren voor

financiering?

•Omgaan met complexiteit •Omgaan met niet-lineairiteit

Huidige problemen: Stagnatie als gevolg van

1. Verschil in ontwikkelpotentie 2. Gebrek aan financiering 3. Problemen met sturing & managment

32

THEORETISCHE EXPLORATIE

In dit theoretisch deel van het onderzoeksverslag wordt beargumenteerd welke

theoretische inzichten kunnen bijdragen aan een oplossingsrichting voor gebiedsontwikkeling. Het uitgangspunt voor deze exploratie vormt de definitie van gebiedsontwikkeling als

complex interactieproces (zie §2.2) waarvan de complexiteit bepaald wordt door zowel de interne dynamiek (pluriformiteit van de betrokken actoren) als een de externe dynamiek (dynamische omgevingsinvloeden). Het zorgt er voor dat het proces van gebiedsontwikkeling een niet-lineair verloop kent (§3.4).

In de literatuur over gebiedsontwikkeling en ruimtelijke ordening worden verschillende oplossingsrichtingen aangedragen voor het omgaan met de huidige problemen in

gebiedsontwikkeling. Zo pleiten Hajer (2011) en Buitelaar (2008, 2013) voor de pragmatische oplossing om binnen het huidige systeem kleinschaliger te ontwikkelen. Hierdoor hoeft er minder rekening gehouden te worden met toekomstverwachtingen waardoor onzekerheid en risico’s beter beheersbaar blijven. Anderen pleiten voor een systeemverandering en ‘een totale omslag in het denken’ over ruimtelijke ontwikkeling als oplossing voor de huidige problemen (o.a. Rotmans, 2005; de Roo & Rauws, 2010 in Majoor, 2010; van Rooy, 2012).

In deze theoretische verkenning wordt getracht tot een antwoord te komen op de derde deelvraag:

“WELKE THEORETISCHE NOTIES BIEDEN HANDVATTEN VOOR HET OMGAAN MET COMPLEXITEIT EN

NIET-LINEAIRITEIT VAN GEBIESONTWIKKELING?”

In hoofdstuk 4 wordt een wetenschapsfilosofisch denkkader geschetst. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 in gegaan op twee interdisciplinaire wetenschappelijke theorieën

(metatheorieën) om het gebiedsontwikkelingsproces beter te kunnen begrijpen; het complexiteitsdenken en de systeemtheorie. In hoofdstuk 6 wordt bekeken welke impact bovenstaande metatheorieën hebben op de planologische theorieontwikkeling (noties over ruimtelijke planning, beleid- en besluitvorming). En omdat management en

sturingsvraagstukken deel uitmaken van de huidige problematiek van gebiedsontwikkeling wordt in hoofdstuk 7 in gegaan op noties uit de management- en organisatietheorie. Ten slotte volgt in hoofdstuk 8 een korte reflectie op de theoretische verkenning en wordt bekeken

33

welke theoretische inzichten kunnen helpen bij het omgaan met complexiteit en niet-lineairiteit in gebiedsontwikkeling, waarna deze geoperationaliseerd worden in een analysemodel (§8.2).

34

4. WETENSCHAPSFILOSOFISCHE ACHTERGRONDEN