In dit hoofdstuk worden conclusies getrokken op basis van alle bevindingen die zijn gedaan door het verrichten van de onderzoeken. De conclusies zijn een samenvatting van de deelconclusies op de gestelde deelvragen. Met als doel een antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag.
7.1
7.17.1
7.1
DeelDeelconclusiesDeelDeelconclusiesconclusiesconclusies
Per deelvraag zoals gesteld in hoofdstuk 3, worden onderstaand deelconclusies gegeven.
7.1.1. 7.1.1.7.1.1.
7.1.1. Wat hoWat hoWat houdt het beperkte budget in en waar komt deze uit voort?Wat houdt het beperkte budget in en waar komt deze uit voort?udt het beperkte budget in en waar komt deze uit voort? udt het beperkte budget in en waar komt deze uit voort?
Door het verrichten van vooronderzoek naar de herkomst van financiële middelen die een onderwijsinstelling ter beschikking staan, kan het volgende worden geconcludeerd:
- Wanneer wordt gesproken over beperkte budgetten van onderwijsinstellingen wordt met name gesproken over de financiële middelen waarmee de school het eigen gebouw dient te voorzien in onderhoud, materiële benodigdheden en overige voorzieningen zoals nutsvoorzieningen. Dit bedrag wordt de ‘vergoeding voor instandhouding’ genoemd en wordt jaarlijks door de rijksoverheid uitgekeerd. Het bedrag wordt bepaald op basis van leerlingaantallen en het aantal groepen.
- Of er binnen de financiën van een onderwijsinstelling ruimte is om bij te dragen aan oplossingen zoals deze worden aangereikt door de tool kan niet met zekerheid worden gezegd. In het geval kleine aanpassingen worden verricht kan een school of overkoepelende organisatie mogelijk zelf de kosten betalen.
- Wanneer dit niet het geval is kunnen vergoedingen voor de huisvesting worden aangevraagd. Dit zijn vergoedingen die worden uitgekeerd voor werkzaamheden aan schoolgebouwen welke buiten de verplichting tot regulier onderhoud vallen. Vergoedingen voor huisvesting worden echter verstrekt op het moment een huidig schoolgebouw niet meer voldoet aan de huidige wet- en regelgeving of wanneer het gebouw niet meer toereikend is voor de uitvoering van de onderwijsactiviteiten.
Daarnaast kan tevens voor onderhoud aanspraak worden gedaan op de vergoeding voor huisvesting wanneer bijvoorbeeld een CV-installatie afgeschreven is.
- De vergoeding voor huisvesting kan worden gebruikt voor zowel een upgrade als voor complete renovatie.
7.1.2 7.1.27.1.2
7.1.2 Hoe kan het bestaande gebouw worden Hoe kan het bestaande gebouw worden Hoe kan het bestaande gebouw worden Hoe kan het bestaande gebouw worden getoetstgetoetstgetoetst op basis vangetoetst op basis van het ‘ op basis van op basis van het ‘ het ‘ het ‘PVEPVEPVE Frisse Scholen’?PVE Frisse Scholen’? Frisse Scholen’? Frisse Scholen’?
Gedurende het onderzoek voor de ontwikkeling van de tool is de wijze waarop een bestaand gebouw kan worden getoetst op basis van het PVE voor Frisse scholen een aandachtspunt geweest. Met de theorie van de tool wordt getracht minimale investeringen te benaderen door de bestaande situatie te beoordelen op kwaliteit. Er diende een toetsing te worden ingebouwd waarmee kon worden bepaald of de huidige situatie al aan kwaliteitseisen van het PVE voldoet.
Door het analyseren van het ‘Programma van Eisen Frisse Scholen’ (AgentschapNL|2012) is een nader inzicht verkregen in de eisen die worden gesteld. Om het bestaande gebouw te kunnen beoordelen dienen de kwaliteitseisen als beoordelingscriteria te worden opgenomen.
Om vervolgens aan de criteria uit het PVE te kunnen voldoen is informatie nodig welke uitsluitsel kan geven of aan de criteria wordt voldaan. Dit betekent concreet dat door het opsommen van de eisen bij alle kwaliteitsprofielen per deelaspect, kan worden afgeleid welke informatie moet worden
geïnventariseerd om een uitspraak te kunnen doen of aan deze criteria wordt voldaan.
In de tool worden de gegevens die nodig zijn voor beoordeling op grond van deze criteria gevraagd in de vorm van input. Er kan bij de input een selectie gemaakt worden in een drop-down menu. Op basis van ingevulde gegevens kan het bestaande gebouw worden getoetst aan de hand van het PVE Frisse Scholen.
78 7.1.3
7.1.37.1.3
7.1.3 Met welke bouwkundigeMet welke bouwkundigeMet welke bouwkundigeMet welke bouwkundige en installatietechnische oplossingen kan worden voldaan aan gestelde eisen en installatietechnische oplossingen kan worden voldaan aan gestelde eisen en installatietechnische oplossingen kan worden voldaan aan gestelde eisen en installatietechnische oplossingen kan worden voldaan aan gestelde eisen vo
vo vo
volgens het ‘PVE Frisse Scholen’lgens het ‘PVE Frisse Scholen’lgens het ‘PVE Frisse Scholen’lgens het ‘PVE Frisse Scholen’????
Er kan met een ongekend groot aantal mogelijke bouwkundige en installatietechnische oplossingen worden voldaan aan de gestelde eisen in het PVE Frisse Scholen. Dit groot aantal mogelijke
oplossingen komt voort uit alle oplossingen die op de markt zijn gebracht. Omdat het invoeren van al deze mogelijke oplossingen onbegonnen werk is, werd ervoor gekozen de aan te reiken oplossingen terug te brengen naar de criteria van het PVE.
In het PVE wordt per eis bij verschillende kwaliteitsniveaus aangegeven aan welke criteria moet worden voldaan om een bepaalde kwaliteit te behalen. Per kwaliteitsprofiel wordt in principe een deeloplossing gegeven welke moet worden toegepast om aan een bepaalde kwaliteit te voldoen, zie onderstaande eis:
De in het PVE vermelde criteria worden in de tool opgenomen als deeloplossing. In plaats van het onderbrengen van alle mogelijke oplossingen wordt zo een globaal pakket deeloplossingen aangereikt. Zie onderstaande tabel.
Deze deeloplossingen zijn echter maar een klein stukje van het geheel. Door de deeloplossingen te clusteren kan worden toegewerkt naar een deelstrategie. De deelstrategieën kunnen worden opgesteld voor:
- bouwkundige aanpassingen ter verbetering van thermische prestaties; - verwarmingsinstallaties;
- ventilatie-installaties;
- installaties voor warm tapwater; - verlichting;
- akoestische voorzieningen.
De totale oplossingsstrategie bestaat uit een combinatie van alle deelstrategieën welke op samenhang dienen te worden beoordeeld zodat een integraal oplossingenpakket kan worden aangeleverd. De toetsing op de samenhang is echter een gedeelte dat ontbreekt omdat niet alle hoofdstukken zijn uitgewerkt. Wel wordt hiervoor een aanbeveling gedaan.
79 7.1.4
7.1.47.1.4
7.1.4 Hoe hangen Hoe hangen Hoe hangen Hoe hangen inputinputinputgegevens, eisen en oplossingen met elkaar samen en hoe kan hiermee een inputgegevens, eisen en oplossingen met elkaar samen en hoe kan hiermee een gegevens, eisen en oplossingen met elkaar samen en hoe kan hiermee een gegevens, eisen en oplossingen met elkaar samen en hoe kan hiermee een renovaties
renovaties renovaties
renovatiestrategie worden opgesteld?trategie worden opgesteld?trategie worden opgesteld?trategie worden opgesteld?
Om een renovatiestrategie als output te kunnen genereren worden de inputgegevens, eisen en oplossingen in de tool opgenomen. Om binnen de tool gebruik te maken van alle gegevens dienen er koppelingen en afwegingen tussen de gegevens te worden gemaakt. De samenhang tussen de inputgegevens, eisen en oplossingen komt dan ook in meerdere stadia binnen het proces voor zoals is gebleken gedurende de ontwikkeling van een werkende tool. Onderstaand is een schematische weergave van de gegevensstromen afgebeeld.
Als de schematische weergave wordt bekeken valt te onderscheiden:
Input
Een door de gebruiker in te vullen gebied waarbij verschillende gegevens dienen te worden ingevoerd met betrekking tot de bestaande situatie, een kwaliteitsprofiel volgens PVE Frisse Scholen en een budget.
Gegevensdatabase
In de gegevensdatabase worden verschillende gegevens ondergebracht. Hierbij onder andere: mogelijk oplossingen, kosten gekoppeld aan mogelijke oplossingen, kwaliteitseisen gekoppeld aan de kwaliteitsprofielen en mogelijke subsidies.
Proces
Hieronder valt de onderverdeling tussen beoordeling van de bestaande situatie en het aanreiken van oplossingen.
Output
De eigenlijk uitkomst: de oplossingsstrategie.
Tussen de onderscheidde stadia wordt het gebruik van de gegevens weergegeven door gekleurde pijlen. Hierbij wordt duidelijk hoe gegevens binnen de tool worden gebruikt. Tevens is te zien dat bepaalde gegevens dubbel worden gebruikt. Deze gegevens worden zowel voor beoordeling van het bestaande als voor de te kiezen oplossingen wordt gebruikt.
80 7.1.5
7.1.57.1.5
7.1.5 Wat zijWat zijWat zijWat zijnnnn de kosten voor mogelijke oplossingen? de kosten voor mogelijke oplossingen? de kosten voor mogelijke oplossingen? de kosten voor mogelijke oplossingen?
De kosten voor mogelijke oplossingen zijn gedeeltelijk gebaseerd op de vermelde kosten in de EBA voor Frisse Scholen. Daarnaast zijn de kosten gedeeltelijk aangevuld met gegevens van de website van Archidat. Op deze site staan de meest actuele kosten voor de bouwkunde. Om de
aanpasbaarheid in de toekomst te waarborgen wordt daarom ook geadviseerd om steeds via deze website de kosten te controleren en vervolgens aan te passen.
In hoofdstuk 6.3 zijn de belangrijkste kosten opgesomd die betrekking hebben op de tool.
Kosten die zijn opgenomen in de tool zijn variabele gegevens. De kostprijzen voor deeloplossingen kunnen in de toekomst wijzigen door prijsontwikkelingen in de markt. De kosten zijn daarom een aanpasbaar gegeven waarbij de gebruiker in staat wordt gesteld de kosten te wijzigen.
In de uitkomst, de oplossingsstrategie, wordt aangegeven wat de minimale kosten zijn in geval moet worden voldaan aan een kwaliteitsprofiel. Hierbij zal in kleur worden aangegeven of het totaal beschikbaar budget toereikend, onvoldoende met een marge van 10% of ruim onvoldoende is. Hiermee wordt een indicatie gegeven dat indien het budget onvoldoende is met maximaal 10% verschil er mogelijkheden kunnen ontstaan wanneer eisen worden bijgesteld.
7.1.6 7.1.67.1.6
7.1.6 Wat zijn mogelijke subsidies en fondsen die kunnen worden aangesproken?Wat zijn mogelijke subsidies en fondsen die kunnen worden aangesproken?Wat zijn mogelijke subsidies en fondsen die kunnen worden aangesproken?Wat zijn mogelijke subsidies en fondsen die kunnen worden aangesproken?
Er zijn talloze subsidies en regelingen voor schoolprojecten. Vooral als het gaat om duurzame energie, energie besparen en binnenmilieu. Als men precies wil weten welke subsidies en/of regelingen van toepassing zijn op een project is het raadzaam om er een expert in te schakelen. Of in geval van de cases, een afspraak te maken met de gemeente. Zij kunnen exact zeggen waarvoor regelingen en subsidies zijn aan te vragen.
Er staan genoeg subsidies en regelingen op internet, maar bij de meeste subsidies staan geen exacte bedragen. Dit maakt het in combinatie met de tool lastig om hier iets mee te doen en zeker om de subsidies automatisch te genereren. De subsidies worden zoveel mogelijk in de tool betrokken. Subsidies voor bijvoorbeeld een monumentaal gebouw of een ‘groen dak’ kunnen redelijk eenvoudig automatisch worden gegenereerd maar hier houdt het dan ook mee op.
Veel subsidies en regelingen veranderen per jaar of zelfs per maand. Het is daarom belangrijk dat de aanpasbaarheid van deze optie in de tool hoog is. Bij ieder project zullen de laatste ontwikkelingen rondom subsidies en regelingen dus bekeken moeten worden.
7.1.7 7.1.77.1.7
7.1.7 Hoe kan een valide oplossingsstrategie worden aangereikt?Hoe kan een valide oplossingsstrategie worden aangereikt?Hoe kan een valide oplossingsstrategie worden aangereikt?Hoe kan een valide oplossingsstrategie worden aangereikt?
Het bieden van een valide oplossingsstrategie is een belangrijk aspect. In eerste instantie is vastgelegd wanneer een oplossingsstrategie valide is. Een oplossing wordt valide geacht wanneer:
- Een oplossingsstrategie realistisch gezien uitvoerbaar is in de praktijk; - De ingevoerde gegevens en het gebruik hiervan correct verloopt; - Er geen conflict optreedt met wet- en regelgeving;
- Een realistische kostenweergave wordt gedaan; a. Uitvoerbaar in een werkelijke situatie:
Het meest belangrijke punt is dat een oplossingsstrategie kan worden uitgevoerd in de praktijk. Hiermee wordt bedoeld dat in de initiatieffase richting kan worden gegeven aan de wijze waarop een gebouw kan worden aangepakt volgens de in het PVE vastgestelde kwaliteit.
Een oplossing is uitvoerbaar in geval deze voldoet aan de eisen welke worden gesteld in het PVE en een uiteindelijk resultaat oplevert dat functioneert zoals beoogd. Hierbij dient het totaal aan oplossingen een integraal geheel te vormen.
81 b. Correcte invoer en gebruik van gegevens:
Wanneer gegevens in de tool worden ingevoerd dient dit op een juiste wijze te worden gedaan. Hiervoor is een handleiding in het fysieke model ondergebracht zodat per invulveld of per keuzemenu aan de gebruiker wordt uitgelegd wat precies dient te worden ingevuld.
Daarnaast dienen de gegevens op correcte wijze te worden gebruikt in de processtructuur.
c. Conflict met wet- en regelgeving
Oplossingen die door de tool worden aangedragen in de uiteindelijke oplossingsstrategie mogen niet in conflict zijn met wet- en regelgeving. Hierbij dient het bouwbesluit als uitgangspunt te worden gehanteerd voor de minimale verplichtingen.
d. Een realistische kostenweergave
De oplossingen die worden uitgebracht en de hieraan verbonden kosten dienen een realistisch beeld van het te begroten bedrag aan te bieden. Hierbij dient te zijn overwogen wat de aanvullende kosten bij de maatregelen zijn.
‘
7.1.8 7.1.87.1.8
7.1.8 Hoe wordt een werkende tool opgesteld?Hoe wordt een werkende tool opgesteld?Hoe wordt een werkende tool opgesteld?Hoe wordt een werkende tool opgesteld?
Gedurende het gehele onderzoek is het functionerend krijgen van de tool een aandachtspunt geweest. Vanaf de eerste opzet is dit echter een probleem geweest.
Een functionerende tool is een model dat een antwoord genereert aan de hand van informatie die wordt ingevoerd. Simpelweg input – proces – output.
Gedurende het onderzoek is gezocht naar de manieren om de tool als een programma te ontwikkelen om deze functionerend en werkbaar te krijgen. Met de processtappen wordt toegelicht hoe van een papieren model, het stroomschema, uiteindelijk een gedeeltelijk werkend Excel model is ontwikkeld.
Het Excel model is deels werkend doordat voor twee deelaspecten van het PVE Frisse Scholen een antwoord kan worden gegenereerd. Het achterliggende proces voor het beoordelen van de bestaande situatie tot het bieden van oplossingen is te omschrijven als een hoeveelheid aan elkaar gekoppelde functies die gegevens uit een database en de ingevoerde gegevens combineren in formules.
Het uitwerken van de tool met Excel als programma blijkt lastig. Zo kunnen functies niet als beoogd worden opgesteld zonder inschakeling van een externe professional. De essentie van het afstuderen ligt in dat opzicht ook niet in het programmeren van de tool maar in het opstellen van de
achterliggende theorie.
Om aanbevelingen te kunnen doen is een gedeelte van de tool uitgewerkt in Excel als voorlopig functionerend model. Met de werkende gedeelten kunnen aanbevelingen worden gedaan voor toekomstige ontwikkeling.
Wel kan worden gesteld dat voor het uiterlijk en de mogelijkheden van de tool Excel niet de ideale oplossing is. Het opstellen van een ‘web-based’ tool biedt meer vrijheid in het maken van een programma of applicatie.
De Tool, door de makers bedachte naam, ‘De TRB:Frisse Scholen’ (Tool Renovatie Basisscholen: Frisse Scholen) is terug te vinden als Excel file in bijlage 25.
82
7.2
7.27.2
7.2
HoofdHoofdconclusieHoofdHoofdconclusieconclusie conclusie
De hoofdconclusie geeft antwoord op de hoofdvraag, welke luidt:
Hoe ontwikkelen we een tool waarmee in de initiatieffase een renovatiestrategie kan worden opgesteld voor een willekeurig verouderd schoolgebouw in Nederland waarbij oplossingen voldoen aan een gewenste kwaliteit volgens het ‘PVE Frisse Scholen’ met een investering die past binnen het beperkte budget van schoolorganisaties?
7.2.1. 7.2.1.7.2.1.
7.2.1. AlgemeenAlgemeenAlgemeen Algemeen
Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden is gedurende het onderzoek getracht een functionerend model op te stellen. Er is gestart vanuit een theoretische opzet welke door het ontwikkelen en testen telkens is bijgeschaafd tot het punt waarop de tool voor een gedeelte werkbaar is geworden. De huidige tool is echter niet het complete eindproduct zoals met de theoretische beschrijving wordt bedoeld. Hiervoor kan met name worden gesteld dat het programmeren met Excel als software een lastige opgave bleek waardoor binnen dit onderzoek het opstellen van een algeheel werkend model onhaalbaar is gebleken.
Bij ontwikkeling van de functionerende tool is het onderzoek in omvang beperkt omwille van de haalbaarheid. De beperking of inkadering van het uit te werken gedeelte is gedaan door enkel twee belangrijke deelaspecten door te ontwikkelen tot werkende onderdelen. Dit zijn de deelaspecten:
- Gebouwschil met het oogpunt op thermische prestatie
- Ventilatiesystemen met het oogpunt van binnenmilieu en energie. De volgende deelaspecten zijn niet verder uitgewerkt:
- Verwarmingssystemen met het oogpunt op thermisch binnenklimaat en energie - Visuele kwaliteit
- Akoestische kwaliteit
Op basis van de uitgewerkte delen wordt uitspraak gedaan over het functioneren van de niet verder uitgewerkte deelaspecten.
7.2.2. 7.2.2.7.2.2.
7.2.2. Bevindingen aan de hand van testresultatenBevindingen aan de hand van testresultatenBevindingen aan de hand van testresultaten Bevindingen aan de hand van testresultaten
Op basis van de bevindingen die voortkomen uit het testen van de tool kan worden gesteld dat aanvullend onderzoek en verdere uitwerking van de tool noodzakelijk zal zijn om tot een totale oplossingsstrategie te komen.
De gedeelten die functionerend zijn opgesteld werken goed tot op zekere hoogte. Er zitten namelijk enkele kleine fouten en onvolledigheden in het model. Met deze werkende delen is het wel mogelijk antwoorden te genereren.
Als wordt gekeken naar de gebruikte software kan worden geconcludeerd dat Excel niet bij uitstek geschikt is voor het opstellen van een programma c.q. applicatie. De werkende delen functioneren om die reden niet geheel zoals voorzien. Ook de opmaak laat nog te wensen over. In de aanbeveling wordt daarom ingegaan op de wijze van toekomstige ontwikkeling.
7.2.3. 7.2.3.7.2.3.
7.2.3. VervolVervolVervolllllediging van het onderzoekVervolediging van het onderzoekediging van het onderzoekediging van het onderzoek
Met de huidige stand van de tool kan worden gesteld dat geen legitieme uitspraak kan worden gedaan over een totale oplossingsstrategie. Enerzijds doordat het model niet compleet is doordat de
hoofdstukken energie, thermisch comfort, visueel comfort en akoestisch comfort niet zijn uitgewerkt naar een werkend model. Anderzijds omdat aanvullingen en uitbreidingen nodig zijn om een valide
oplossingsstrategie aan te kunnen reiken.
83
8.
8.8.
8. AanbevelingenAanbevelingenAanbevelingen Aanbevelingen
Op basis van de getrokken conclusies worden aanbevelingen gedaan welke betrekking hebben op het toekomstig voortzetten van het onderzoek in de ontwikkeling van de tool. De aanbevelingen vormen een advies op basis van de getrokken conclusie en vormen aandachtspunten die moeten worden doorgevoerd om de tool te verbeteren.
8.1. 8.1.8.1.
8.1. Uitwerking van de toolUitwerking van de toolUitwerking van de tool Uitwerking van de tool
Vooralsnog is gebleken dat het uitwerken van de tool met Excel als basis voor het programmeren te omslachtig is. Het is lastig of zelfs niet mogelijk de gewenste resultaten te behalen. Voor het verder uitwerken van de tool wordt aanbevolen het programma of de applicatie ‘web-based’ te laten ontwikkelen.
Het voordeel van ‘web-based’ ontwikkelen van de tool is dat met het programma in script (programmeertaal als java) kan worden geschreven. Hiermee kunnen opgemaakte afbeeldingen gaan functioneren als knop en worden mogelijkheden als automatisch uitklappen van menu’s, het verbergen van informatie of juist zichtbaar maken van gegevens mogelijk. Daarnaast zal de gebruiksvriendelijkheid en professionaliteit van het product op deze wijze aanzienlijk worden verbeterd.
Onderstaand is in afbeelding een voorbeeld van een bekende web-based tool weergegeven. Onderaan de afbeeldingen zijn de bijhorende html codes weergegeven. Rechtsboven op de website van GPR Gebouw is bijvoorbeeld te zien hoe tabjes de selectie tussen de verschillende tabbladen vereenvoudigd en accentueert.
Wanneer wordt gekozen voor het web-based ontwikkelen van de tool is de overstap naar applicatie voor