2.2 Aanleiding en Ontwikkeling van het Projectplan
2.2.1. Collectie Scryption Museum en Onterfd Goed
In 2012 moest het Scryption Museum haar deuren sluiten en leek de collectie verloren te gaan. Het was voor Kate Marchand, Jolande Otten en Dieuwertje Wijsmuller de aanleiding om Stichting Onterfd Goed op te richten en de collectie op een juiste wijze bij nieuwe eigenaren onder te brengen.
´Nadat Onterfd Goed de collectie van het Scryption in bezit kreeg, bleef ze zitten met een vraag: Wat uit deze collectie is relevant voor Nederland op het gebied van schriftelijke communicatie?
Om deze vraag te beantwoorden heeft Onterfd Goed contact opgenomen met diverse deskundigen om te onderzoeken wat het verhaal van schriftelijke communicatie in Nederland is’. 6
Onterfd Goed heeft er bewust voor gekozen om specialisten per deelcollectie het verhaal te laten opschrijven, zonder meer inmenging dan feedback te geven. Zo is het verhaal van de typmachine geschreven door een promovendus in sociale geschiedenis. Maar ingezien wordt dat dit niet de meest ideale strategie is, het zou logischer zijn om dit verhaal nog te laten toetsen door andere specialisten, maar dit is momenteel (nog) niet gebeurd.7
6 C. Hartong, Reinwardt Academie, Erfgoed online ontsluiten, verslag afstudeerstage, (Amsterdam, 10 januari
2014)
‘Door vanuit het verhaal te denken (en niet vanuit het object of de collectie) wordt het probleem opgelost dat, als je je helemaal verdiept in een bepaald onderwerp ineens alles belangrijk wordt. Door eerst het verhaal (los van de collectie) te schrijven en pas daarna de relevante objecten eraan te koppelen ontstaat er een sterke, kritisch geselecteerde en in context geplaatste collectie die kan worden aangewezen als de kerncollectie van dat specifieke thema (en dus bewaard moet blijven)’. 8
Het is belangrijk om bij deze methode, waarbij vanuit een verhaal wordt gehandeld, ook de kanttekening te maken dat het schrijven van het verhaal een issue zal gaan worden in het pilotproject waarbij er meerdere instellingen samen moeten werken aan de verhalen. Er zal van tevoren wellicht een canon-achtige constructie bedacht moeten worden om het verhaal handen en voeten te geven.
Tevens zullen er ook standaarden en randvoorwaarden moeten worden vastgesteld en moet er een constructie bedacht worden voor de eventuele eindredactie. Wat er ook kan ontstaan is dat er gekozen wordt voor een constructie waarbij eindredactie niet van belang is; waarbij men in principe alles aan het verhaal mag toevoegen en veranderen wat er gewenst is, zoals bij Wikipedia.
De hoop bij het schrijven van een gezamenlijk verhaal is dan instellingen alleen kernobjecten en kerninformatie aanleveren, maar het is goed mogelijk dat een instelling met een kleinere collectie op een andere manier waarde toekent aan objecten dan een instelling met een grote collectie. De bovengenoemde problematiek zal wellicht onoplosbaar blijken in het pilotproject, en daar is het Projectbureau zich van bewust. Toch wordt het project gezien als een goede aanleiding om te onderzoeken of en hoe die samenwerking te realiseren is. Het doorfilosoferen over de genoemde vraagstukken met partners zal dan ook een rol gaan spelen in het project.
‘Uit het onderzoek naar de Scryption collectie bleek dat slechts 10% van de collectie nodig was om het verhaal te vertellen. Deze 10% is nu dan ook gewaardeerd als ‘Nederlands erfgoed’ en dient uiteindelijk overgedragen te worden aan andere erfgoed houdende instellingen om in context toegankelijk te zijn voor het publiek. Onterfd Goed heeft de waarde tot nationaal erfgoed zelf toegekend, maar dit wordt nog niet erkend door andere instellingen.
Deze 10% van de collectie is onderdeel van een Nederlandse kerncollectie binnen het thema schriftelijke communicatie. Deze objecten hebben binnen Onterfd Goed het label “erfgoed” gekregen. De overige 90% gaat een nieuw traject in en wordt teruggebracht naar bedrijven en particulieren door middel van verkoop. Ook worden objecten ingezet voor hergebruik in nieuwe (kunst)projecten. De erfgoedcollectie van Onterfd Goed zou weer terug moeten gaan naar culturele instellingen om op die manier weer toegankelijk te worden voor het Nederlandse publiek.
8 C. Hartong, Reinwardt Academie, Erfgoed online ontsluiten, verslag afstudeerstage, (Amsterdam, 10 januari
De stichting is, tijdens het onderzoek naar de Scryption collectie, begonnen met het
verzamelen van de kennis (rondom Schriftelijke Communicatie) die nodig was om te bepalen welke objecten uit de collectie belangrijk zijn geweest voor Nederland. Deze kennis kan worden gezien als enkele ‘hoofdstukken’ uit het complete verhaal van Schriftelijke Communicatie. Met deze hoofdstukken van het verhaal had Onterfd Goed een tool om de collectie van het Scryption eens kritisch bekijken.
Omdat de opzet is om vanuit het verhaal te denken (en dus los van een specifieke collectie) lijkt deze formule ook bruikbaar voor andere instellingen om te kijken of en welke
kerncollectie zij in huis hebben over het thema. Het verhaal dat door Onterfd Goed is geschreven benoemt dan ook objecten die zich niet in de collectie van Scryption bevinden. Maar ook andere instellingen zouden wellicht gebruik kunnen maken van deze methode door zelf ‘hun’ hoofdstukken te schrijven. Als dit daadwerkelijk op landelijk niveau zou gebeuren dan zou er in samenwerkingsverband een completer verhaal ontstaan die daarbij een thematische Kerncollectie Nederland benoemt.
Op deze manier is er straks één grote (kern)collectie te benoemen op het gebied van Nederlandse Schriftelijke Communicatie en worden zowel de objecten als de kennis erachter digitaal ontsloten.
Hiervoor wordt een - nog te maken en ontwerpen- website gemaakt om het verhaal digitaal te ontsluiten en om hier vervolgens via DiMCoN (zie tekst box9) of andere databases objecten aan toe te voegen. Via dit platform kan het verhaal dan groeien met input van andere instellingen. Hoe meer instellingen content toe zouden voegen, des te sterker de contextualisering van de objecten daarop wordt.´10
W.F. Hermans
´Een deelcollectie van de voormalige Scryptioncollectie is de typmachinecollectie van Nederlandse auteur W.F. Hermans. Het ging over 160 typmachines die als geheel zijn bestempeld als erfgoed. Met deze collectie werd gekozen voor een radicaal andere aanpak. Om een nieuwe eigenaar te vinden werd een prijsvraag uitgeschreven door de Nabestaanden11 op initiatief van Onterfd Goed. Er meldden zich drie serieuze kandidaten: de gemeente Groningen wilde de verzameling onderbrengen in haar universiteitscollectie, een boekhandelaar uit Gent wilde hem graag in zijn winkel
9 Rijksdienst Cultureel Erfgoed, “Over DiMCoN”, Dimcon.nl, http://www.dimcon.nl/page/over, geraadpleegd
17 januari 2014
10 C. Hartong, Reinwardt Academie, Erfgoed online ontsluiten: verslag afstudeerstage (Amsterdam, 10 januari
2014)
11 De Nabestaanden is een groep van 12 studenten van de Willem de Kooning Academie die in 2013 de
opdracht heeft gekregen van Onterfd Goed om door middel van een project bewustzijn te creëren voor verweesd erfgoed.
Onder de noemer Digitale
Museale Collectie Nederland
(DiMCoN) werkt de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) sinds 1 april 2010 aan de centrale ontsluiting van gedigitaliseerde museale collecties.
tentoonstellen en een kunstenaarscollectief had het plan om met een deel van de verzameling een nieuw kunstwerk te maken. De uiteindelijke keuze is gemaakt voor een onafhankelijk erfgoeddeskundige jury en is gevallen op de Boekhandel Limerick in Gent.
Achteraf reageerde niet iedereen even positief op deze uitslag en er werden zelfs meerdere Kamervragen gesteld. Minister Bussemaker reageerde daarop met de melding dat Onterfd Goed behulpzaam heeft opgetreden en heeft gehandeld volgens de Leidraad Afstoten Museale Objecten (LAMO) en andere museale ethische codes. Daarbij gaf zij aan het een goed initiatief te vinden van de stichting om zich te ontfermen over verweesde collecties. Ook gaf de minister, bij de definitieve
verhuizing van collectie naar Gent, aan dat ze het vertrouwen heeft dat er op zorgvuldige wijze besluit is genomen. “De collectie blijft bijeen, is voor publiek
toegankelijk in het Nederlands taalgebied, in het land dat W.F. Hermans huldigde met een eredoctoraat en waar hij sedert 1991 woonde.”12 Onterfd Goed is vanwege
het radicale karakter van dit project vaak in de media gekomen zowel positief als negatief.´13
De 10% van de collectie die, na onderzoek aan de hand van het waarde stellend kader van de RCE, het label ‘erfgoed’ heeft gekregen blijft voorlopig in beheer van Onterfd Goed totdat er een nieuwe eigenaar wordt gevonden die het erfgoed kan beheren en tonen aan publiek of totdat er een andere keuze wordt gemaakt. Het project biedt het platform voor onder andere die discussie.