In 2011 en 2012 heeft Cedris het scenariotraject ‘Agenda van de Toekomst 2025’ uitgevoerd. Cedris wilde een strategische agenda voor de langere termijn ontwikkelen, in plaats van steeds ad hoc te reageren op de vele komende veranderingen in het speelveld. Divosa en Cedris zijn partners in het netwerk rond mensen met een afstand tot werk en bewegen zich voor een deel in dezelfde context. Daarom trekken ze graag lering uit elkaars projecten en ervaringen. De scenario’s uit Agenda van de Toekomst 2025’ vormen een hulpmiddel dat beide organisaties en hun leden prima kunnen gebruiken om samen te leren en mogelijke oplossingsrichtingen te zoeken voor het begeleiden van meer mensen naar de reguliere arbeidsmarkt.
De scenarioverkenning van Cedris begon in 2011 met een omgevingsanalyse die inzicht bood in relevante ontwikkelingen, trends en onzekerheden in de buitenwereld. Daarnaast zijn stakeholders en wetenschappers geïnterviewd over hun visie op de toekomst van de ondersteuning van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Op basis hiervan hebben de leden de twee belangrijkste onzekerheden gekozen in de komende vijftien jaar voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt:
1. Krijgen we in 2025 te maken met maximale overheidsbemoeienis (centraal of decentraal) met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt? Of zal de overheid zich juist minimaal inspannen om deze mensen te laten meedoen en alleen een regierol vervullen?
2. Hebben we in 2025 een arbeidsmarkt die goed toegankelijk is voor mensen met een beperking of een arbeidsmarkt waarop ze moeilijk kunnen toetreden of juist niet?
Door deze onzekerheden tegen elkaar af te zetten, ontstaan vier mogelijke scenario’s:
Maximale overheidsbemoeienis
Minimale
overheidsbemoeienis
Zeer selectieve arbeidsmarkt t.o.v. mensen met een beperking
Niet selectieve arbeidsmarkt t.o.v. mensen met een beperking
‘Iedereen doet mee’ ‘Grijp je kans’
‘Verschuilen in verzuiling’ ‘Survival of the fittest’
Scenario 1 Iedereen doet mee
In Iedereen doet mee heeft een actieve overheid alle touwtjes in handen bij participatie op de arbeidsmarkt. Solidariteit wordt gestimuleerd met subsidies, beleid (quota voor mensen met een beperking) en regels. Welvaart is niet zozeer gebaseerd op geld, maar vooral op kwaliteit van leven, meedoen en geluk. Burgers krijgen een eigen persoonlijk ambtenaar die ze ondersteunt bij alle overheidszaken, van het vinden van werk tot een parkeervergunning. De arbeidsparticipatie stijgt door inspanningen van de persoonlijk ambtenaar. Niemand valt buiten de boot, ook mensen met een afstand tot werk niet. De overheidsuitgaven stijgen flink en dat leidt binnen het bedrijfsleven tot hogere belastingen. De economische groei staat onder druk.23
Scenario 2 Grijp je kans!
In Grijp je kans! zijn duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) de norm geworden voor de werkgevers in Nederland. People en planet zijn net zo belangrijk als profit. Daardoor ontstaat verdere regionalisering van de economie: je werkt waar je woont. Schaarste op de arbeidsmarkt stimuleert participatie, vooral door initiatieven
Iedereen doet mee
Er is sprake van maximale overheidsbemoeienis (regie, uitvoering en financiering) ten aanzien van mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Er is grote bereidheid om mensen met een beperking mee te laten doen.
39
te gaan op de reguliere arbeidsmarkt. Er is alleen een vangnet voor wie echt niet kan werken. Iedereen blijft tot ver na de 65 jaar aan het werk. De overheid is klein en besteedt veel uitvoerende taken uit. Door de beperkte beschutting neemt het risico op uitbuiting toe.
Scenario 3 Verschuilen in verzuiling
In Verschuilen in verzuiling is er een scherpe scheiding ontstaan tussen allerlei verschillende groepen binnen de samenleving, mede door social media. Het is iedere groep voor zich. Etnisch, sociaaleconomisch, cultureel, religieus:
rond elke achtergrond en elk kenmerk is een netwerk of community ontstaan. Daarbinnen is de solidariteit groot. De rijksoverheid maakt beleid en stelt budget beschikbaar, maar laat de uitvoering aan de lokale overheden over. Die kennen hun burgers beter, want ze maken zelf ook deel uit van de nieuwe netwerken. Op lokaal niveau krijgen belangenclubs veel macht; cliëntelisme is de praktijk bij bestuurders. Ook de economie is gebouwd op het elkaar gunnen van opdrachten en het zakendoen met mensen uit het eigen netwerk. Werkgelegenheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt is er alleen nog in de non-profitsector. Mensen met een beperking moeten het hebben van de moeite die hun eigen netwerk voor ze doet om ze te laten participeren. Wie geen netwerk heeft, is niet zichtbaar en raakt van de maatschappelijke radar.
Scenario 4 Survival of the fittest
In Survival of the fittest staat solidariteit sterk onder druk; de samenleving verhardt en individualiseert verder. De overheid voelt zich nauwelijks geroepen om solidariteit te ‘regelen’; door de aanhoudend zwakke economie zijn de middelen er ook niet voor. Zelfredzaamheid is het motto. Er ontstaat een grote kloof in de maatschappij tussen de haves en have-nots.
De zorg is volledig geprivatiseerd. Er ontstaan grote regionale verschillen in leefbaarheid, vooral gebaseerd op de kans om werk te vinden. Omdat het meeste werk in de steden te vinden is, bevordert deze ontwikkeling de verstedelijking.
De arbeidsmarkt is zeer flexibel; slechts een derde van de beroepsbevolking heeft een vaste baan. Veel 67-plussers werken noodgedwongen door. Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zijn op zichzelf aangewezen. Veel werk wordt weggekaapt door senioren, studenten en immigranten uit nog zwakkere economieën. Van een uitkering valt niet rond te komen; mensen worden afhankelijk van liefdadigheid. Dat heeft geleid tot een bloeiende charity-sector, gedragen door rijken die naar zingeving zoeken.
Met behulp van de beschrijving en de verfilming van deze toekomstscenario’s ging Cedris in bijeenkomsten en interviews in gesprek met de eigen leden, bestuur en strategiecommissie en met branche- en werkgeversorganisaties, publieke partners (waaronder Divosa), en de mensen waar het allemaal om gaat: sw-medewerkers. Welke kansen en uitdagingen op de lange termijn zien deze partijen in elk van de vier scenario’s voor de participatie van mensen met een afstand tot werk? En hoe zien ze hun eigen rol daarin? De uitkomst van deze gesprekken is samengevat in het strategierapport
‘Agenda van de Toekomst 2025 - Meedoen naar Vermogen’ (november 2012). Hierin staan zes richtinggevende thema’s voor meedoen naar vermogen waar Cedris, de sw-bedrijven en de partners in het netwerk zich de komende periode op zouden moeten richten.
Grijp je kans!
De overheidsbemoeienis ten aanzien van mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt is minimaal, alleen regie. De arbeidsmarkt zelf neemt heel bewust zijn verantwoordelijkheid door maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaamheid voor mensen met een beperking.
Verschuilen in verzuiling
De overheid bemoeit zich maximaal met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, de arbeidsmarkt is zelf heel selectief in het toelaten van mensen met een beperking. Solidariteit is groot, maar uitsluitend binnen de eigen groep.
Scenario’s zijn geen doel op zich, maar een hulpmiddel dat de mogelijkheid biedt om proactief en anticiperend te denken in plaats van reactief en probleemoplossend. Dat levert mogelijkheden op, die we ook wel opties noemen. Daar ligt de toegevoegde waarde van scenario’s. Je stelt jezelf de vraag ‘Wat doen wij als dit gebeurt?’. De mogelijkheden die je zo bedenkt, kunnen worden gebruikt als opties voor toekomstige plannen. Bovendien kunnen de besproken opties tegen alle scenario’s geëvalueerd worden op toekomstvastheid (robuustheid), effectiviteit en haalbaarheid. Opties die in alle scenario’s goed werken zijn robuust en kunnen in elk geval uitgevoerd worden, andere opties zijn slechts onder specifieke omstandigheden relevant. Zo maak je een flexibel en uitgebreid pakket aan oplossingsrichtingen waarvan je bovendien beter weet onder welke omstandigheden je ze kunt inzetten. Je hebt dus meer mogelijkheden gecreëerd om in verschillende situaties je doel te verwezenlijken.
Divosa vindt de door Cedris ontwikkelde toekomstscenario’s ook voor sociale diensten zeer geschikt om de dialoog op gang te brengen over het begeleiden van meer mensen naar de reguliere arbeidsmarkt. Daarom hebben de regiocoördinatoren van Divosa hierover in november 2012 drie regionale scenarioworkshops georganiseerd. Hierin dachten de deelnemers na over wat er in de komende vijftien jaar bereikt kan worden voor de mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt door sw-bedrijven, werkgevers, UWV, onderwijs, sociale diensten en andere afdelingen binnen gemeenten. De scenario’s van Cedris dienden in deze workshops als hulpmiddel.