Dit hoofdstuk is de laatste stap richting de inhoudsanalyse. Het bespreekt de casus Milly Boele. Een moordzaak die volgens de theorie als zeer eng ervaren kan worden door kinderen, omdat het gaat om interpersoonlijk geweld op een leeftijdsgenoot, dat ook nog eens heel dichtbij komt: in
Nederland, met een buurman/politieman als dader. Daarbij is de moord door alle media breeduit besproken (mediahype), waardoor beide kinderjournaals de taak hadden hier ook over te berichten om zo angsten bij kinderen te beperken. Dit onderdeel sluit af met een vooruitblik op de
inhoudsanalyse.
4.1. Milly Boele
Op woensdagavond 10 maart 2010 geven de ouders van de 12-jarige Milly Boele uit Dordrecht hun dochter als vermist op bij de politie. Om half zes die middag is er voor het laatst contact met het meisje. Milly is dan alleen thuis en terwijl ze met haar moeder belt, zegt ze op te moeten hangen omdat er een buurman voor de deur staat en vraagt ze haar moeder later terug te bellen. Haar moeder probeert dit tevergeefs en als zij iets later thuiskomt, treft ze Milly daar niet aan. Tegen achten begint moeder zich zorgen te maken en na een rondje bellen naar vrienden en bekenden neemt ze contact op met de politie.
Pas de volgende morgen (zeventien uur na het melden van haar vermissing) laat de politie een Amber Alert voor Milly uitgaan. In de volgende dagen komen 250 tips over de vermissing binnen, maar allen onbruikbaar. Ook het buurtonderzoek door de politie levert niets op. Op dinsdagavond 16 maart besteedt ook het televisieprogramma Opsporing Verzocht aandacht aan de vermissing. Diezelfde avond biecht de 26-jarige politieman Sander Vreeswijk aan zijn vriendin op het meisje te hebben vermoord en in zijn tuin te hebben begraven. Op aandringen van zijn vriendin meldt Sander V. zich later die avond bij de politie. Hij verklaart het meisje al op de avond van de vermissing vermoord te hebben. Dinsdagavond laat (16 maart) vindt de politie het levenloze lichaam van Milly Boele in de tuin van Sander V., tegenover het ouderlijk huis van het meisje.
Milly Boele wordt op woensdag 24 maart, twee weken na haar overlijden, begraven. 120
4.2 Mediahype
Een extreme gebeurtenis krijgt logischerwijs veel aandacht in verschillende nieuwsmedia. Een gebeurtenis is vervolgens nog nieuwswaardiger wanneer het iets zeldzaams is. Wanneer er dagelijks kinderen vermoord zouden worden, zouden nieuwsleveranciers hier steeds minder aandacht aan
120
- 35 - besteden. Maar de moord op Milly Boele had een grote nieuwswaarde, omdat het niet alledaags is.121 Dat het onderwerp vervolgens ook door werkelijk alle media (ook niet-nieuwsmedia) werd opgepakt, is het gevolg van wat mediasocioloog Peter Vasterman een mediahype noemt. Vasterman is in 2004 gepromoveerd op dit onderwerp en spreekt over: een mediabrede, snel piekende
nieuwsgolf die één gebeurtenis als startpunt heeft en die voor het grootste deel het gevolg is van zichzelf versterkende processen bij de nieuwsproductie.122 Er gebeurt iets heftigs wat vervolgens door alle media wordt opgepakt en waarbij alles en iedereen wordt opgetrommeld om in beeld een mening over de gebeurtenis te geven.123 Bij de moord op Milly Boele was dit ook het geval. Op alle kanalen (en in kranten, tijdschriften en op het internet) werden dezelfde beelden rondom de moord op Milly Boele eindeloos herhaald, waardoor de hele samenleving zich een mening heeft gevormd rondom deze zaak. Dit herhalen en nog verder inzoomen op alle aspecten van de zaak, is wat Vasterman een intensiverende mediahype noemt. Alles moet boven water getild worden, waardoor de media zelfs een angstaanjagende rol kunnen gaan spelen.124
De grote keerzijde van het massaal uitzenden van dit nieuwsfeit, en andere schokkende gebeurtenissen, is dat het beeld van de samenleving hierdoor verandert. Mensen zien ineens dat ook dit soort enge gebeurtenissen kunnen plaatsvinden en hierdoor ontstaat er een morele paniek, want kunnen we onze buren nog wel vertrouwen? Of hoort de politie niet onze beste vriend te zijn? Dat de moord op Milly Boele verre van alledaags is, dreigt hierbij vergeten te worden.125 Lotte Stegeman, hoofdredacteur van kinderkrant Kidsweek Junior en jongerenkrant Sevendays, noemt kinderen bij dergelijke overmatige aandacht voor een nieuwsgebeurtenis een kwetsbare groep. ‘Een groot deel is nog niet in staat om heftig nieuws in een context te plaatsen en te relativeren.’ Zeker niet wanneer het nieuws wel heel dichtbij komt, wat als gevolg heeft dat angstgevoelens de overhand gaan nemen. Stegeman noemt in het geval van Milly Boele zelfs de woorden ‘massahysterie’,
‘sensatiebeluste media’ en ‘alle proporties te buiten’. Zij noemt dit jammer, omdat de angst in de meeste gevallen ongegrond is. Kinderen worden niet om de haverklap vermoord en ook niet elke politieman is een misdadiger.126
4.3 Casestudy
Zeker bij deze tot mediahype gepromoveerde zaak was het belangrijk dat het NOS Jeugdjournaal en
121 Nikken, Mediageweld en kinderen, p. 116.
122
Vasterman, Peter. Mediahypes. Amsterdam: Aksant, 2004, p. 31. 123
http://home.planet.nl/~vaste142/diss/summary.html#constructions, 06-05-2011. 124
Vasterman, Peter. Mediahypes. pp. 37-39. 125
Nikken, Mediageweld en kinderen, p. 116.
126 Stegeman, Lotte. ‘Ik doe nog steeds open als de buurman aanbelt’, Magazine nationale veiligheid en crisisbeheersing, thema: jongeren 8 (september/oktober 2010) 5, pp. 16.
- 36 - SchoolTV-weekjournaal het nieuws in een juist kader probeerden te plaatsen. Natuurlijk met de intentie om eventuele angsten bij kinderen weg te nemen, of op zijn minst te beperken. Het
volgende hoofdstuk vormt een inhoudsanalyse, die de geruststellingtechnieken van beide journaals – en hun websites – rondom de moord op Milly Boele bestudeert.
Eerder is besproken dat het SchoolTV-weekjournaal als verdieping bij het Jeugdjournaal is ontstaan, omdat de berichtgeving door de journalisten van de NOS een extra pedagogische laag kon gebruiken. Onderzoek naar de wijze waarop het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal proberen kinderen gerust te stellen tijdens het brengen van schokkend nieuws (de moord op Milly Boele) zou de verschillen tussen de aanpak van beide nieuwsleveranciers kunnen aantonen. Want is uit de nieuwsuitzendingen op te maken dat de ene inderdaad door journalisten wordt gemaakt (NOS Jeugdjournaal) en dat de andere een meer opvoedkundige insteek (SchoolTV-weekjournaal) heeft? En komt dit ook terug op beide websites?
De inhoudsanalyse van de berichtgeving rondom de vermissing en moord op Milly Boele in de uitzendingen gebeurt aan de hand van de geruststellingstrategieën die Marijn de Vries bij het NOS Jeugdjournaal heeft geconstateerd, met de verwachting dat ook het SchoolTV-weekjournaal
vergelijkbare trucs zal toepassen om angstreacties bij kinderen op het gevoelige onderwerp te beperken. De analyse gebeurt daarom op de drie genoemde niveaus: programma-, item- en shotniveau. Ook de websites van beide programma’s ondergaan een inhoudelijke analyse aan de hand van dezelfde verwachte elementen van geruststelling.
4.3.1 Analyse op programmaniveau
Op het programmaniveau is al bekend dat beide journaals het onderwerp Milly Boele in hun uitzendingen hebben opgenomen. Vervolgens volgt bij de analyse van de uitzendingen een beantwoording van de volgende vragen:
1. In hoeveel uitzendingen komt het onderwerp naar voren? 2. Wat is de lengte van de items over het onderwerp? 3. Op welke plek in de uitzending wordt het item gebracht?
4. Is het item opgenomen in de sandwich formule, afgewisseld met luchtigere onderwerpen? Ook bij beide websites kan geanalyseerd worden of en hoe de berichtgeving op programmaniveau is gebracht, waarbij wederom de frequentie en lengte van de berichtgeving en de afwisseling met andere, luchtigere onderwerpen wordt bekeken.
4.3.2 Analyse op itemniveau
Op dit niveau kunnen de kijkers (en bezoekers van de website) direct met woorden gerustgesteld worden, door bijvoorbeeld een expert die benadrukt dat het nieuwsfeit niet vaak gebeurt. Maar ook
- 37 - indirect kunnen zij gerustgesteld worden. Op dit niveau kijkt de analyse naar beide vormen. Aan de hand van de geruststellingtechnieken van Marijn de Vries komen bij de analyse op itemniveau voor zowel de uitzendingen als de websites de volgende vragen aan de orde:
1. Worden er een of meerdere experts opgevoerd? En zo ja, welke en hebben zij duidelijk een geruststellende rol?
2. Komen er kinderen aan het woord, waardoor het verhaal ook vanuit het perspectief van het kind wordt gebracht?
3. Is er aandacht voor de reacties van kijkers/bezoekers van de websites? Is er in het geval van de websites voor kinderen überhaupt de mogelijkheid hun verhaal kwijt te kunnen en vervolgens ook de verhalen van anderen en wellicht ook die van programmamakers of experts (of een link daarnaartoe) te lezen?
Terugkijkend naar hoofdstuk 2 en 3 kunnen op dit niveau ook vragen worden gesteld over taalgebruik en de geruststellende technieken van de presentator, voice-over en verslaggever.
4. Is het taalgebruik geschikt voor kinderen, zodat zij het nieuwsbericht kunnen
begrijpen: gebruikt de expert niet te moeilijke woorden en vraagt de presentator om uitleg waar mogelijk? Worden er niet te lange zinnen gebruikt, is de woordkeuze niet te moeilijk en wordt er veel gebruik gemaakt van herhalingen, wat de uitleg versterkt?
5. Sluit het beeld aan bij de gesproken tekst, zodat kinderen zien waarover gesproken wordt en het nieuwsbericht zo beter kunnen volgen?
6. Wat wordt er gedaan met het gegeven dat het onderwerp zich dichtbij afspeelt? Is er de ‘dichtbij huis en weinig’- of juist ‘dichtbij huis en veel te zien’-methode?
7. Komt duidelijk naar voren dat het nieuwsfeit bijna nooit gebeurt? 8. Wordt duidelijk gemaakt hoe het probleem wordt opgelost?
Tijdens de inhoudsanalyse van de websites kunnen dezelfde vragen gesteld worden. Dit geldt ook voor de websites. Ondersteunen zij de berichtgeving in de uitzendingen door extra informatie te geven, of kinderen tips te geven en helpen ze hen zo verder met hun eventueel opgelopen angst?
4.3.3 Analyse op shotniveau
Op shotniveau komen de volgende vragen bij de analyse van de uitzendingen aan de orde: 1. Brengt het item gruwelijke beelden, zoals beelden van de omgekomen Milly Boele? 2. Komen er hevig geëmotioneerde mensen in beeld?
3. Wat is de camerapositie bij het eventueel brengen van gruwelijke beelden of hevig geëmotioneerde mensen? Zien we de mensen vol in beeld, of slechts een medium shot, waarbij emoties amper zichtbaar zijn?
- 38 - 4. Brengen de items het originele geluid bij de beelden, en zo nee, is dit vervangen door dramatische muziek of iets wat meer neutraal is?
5. Brengen de items herhaaldelijk dezelfde beelden of komen de makers met nieuw materiaal?
Bovenstaande vragen op shotniveau gelden ook voor de ondersteunende foto’s en filmpjes bij de berichtgeving op de websites.
Concluderend
De zaak Milly Boele leent zich uitstekend voor een vergelijkend onderzoek naar de
geruststellingtechnieken van het NOS Jeugdjournaal en SchoolTV-weekjournaal. Werkelijk alle media hebben deze gebeurtenis opgepakt en er breeduit over bericht, waardoor het een mediahype genoemd kan worden. Om de zaak voor kinderen zo begrijpelijk mogelijk te maken, zagen beide kinderjournaals het ook als hun taak het onderwerp in de uitzendingen op te nemen. Dit maakt het mogelijk de wijze van verslaggeving te vergelijken, zowel in de uitzendingen als op de websites. De in de eerste drie hoofdstukken opgeworpen vragen over het omgaan met angsten komen in dit hoofdstuk samen. Voor de drie verschillende niveaus (programma-, item- en shotniveau) is een vragenlijst samengesteld die in het volgende hoofdstuk beantwoord gaat worden, aan de hand van een analyse van de verschillende uitzendingen en de berichtgeving op de websites. Hierdoor kan antwoord worden gegeven op de vraag of het NOS Jeugdjournaal daadwerkelijk een meer
journalistieke insteek en SchoolTV-weekjournaal een meer pedagogische insteek heeft. Aan de hand van het volgende hoofdstuk moet dan ook de hoofdvraag van deze scriptie beantwoord worden:
Wat hebben het NOS Jeugdjournaal en het SchoolTV-weekjournaal gedaan om de angstreacties van kinderen op de berichtgeving rondom de moord op Milly Boele te beperken, in zowel hun
uitzendingen als op hun websites, en wat is hun verschil in werkwijze?
- 39 -