Het spel van de engel is een prequel van De schaduw van de wind en speelt zich af in het
Barcelona van de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Het vertelt het verhaal van de schrijver David Martín, die een pact met de duivel sluit om in ruil voor een fortuin hét boek van de eeuw te schrijven. Het boek werd in april 2008 gepubliceerd bij de Spaanse uitgeverij Planeta onder de titel El juego del ángel. Het was de grootste oplage ooit in Spanje: er werden een miljoen exemplaren van gedrukt.134 Een jaar later verscheen de Nederlandse vertaling, van Nelleke Geel, bij uitgeverij Signatuur.
129 Astrid Huygens. ‘Toen Barcelona uit zijn voegen barstte; Catalaanse schrijvers in de voetsporen van Narcís Oller.’ Trouw, 1 december 2007.
130 Arjen Fortuin. ‘“Mensen zien succes al snel als een evil conspiracy.” Bestsellerauteur Carlos Ruiz Zafón (‘Schaduw van de Wind’) heeft een nieuw boek, en de signeersessies zijn een waar circus.’ NRC Handelsblad, 28 mei 2009.
131 Ger Groot. ‘De schaduw van de windhandel; Het succes van Carlos Ruiz Zafón veroorzaakt een golf Spaanse gelukszoekers.’ NRC Handelsblad, 6 juli 2007.
132 Groot 2009. 133 Groot 6 juli 2007.
134 Maarten Steenmeijer. ‘Carlos Ruiz Zafón o el prestigio movedizo del best seller español.’ Nuevos derroteros
de la narrativa española actual: veinte años de creación, Geneviève Champeau (red.). Prensas Universitarias de Zaragoza, 2011: 46.
Ook Het spel van de engel bleek veel gelezen te zijn bij het Nationale Lezersonderzoek. 2.581 mensen gaven aan het boek te hebben gelezen en beoordeelden de literaire kwaliteiten van het boek gemiddeld met een 5,66. De 426 mensen die het boek niet hadden gelezen maar wel hun oordeel gaven, schatten het boek iets minder literair in. Zij gaven het gemiddeld een 5,45.
33 lezers lichtten hun oordeel toe. De meesten hiervan vonden het boek literair en hadden het een 6 of een 7 gegeven. Dit kwam voornamelijk door het ‘schitterend taalgebruik’, de ‘diepe en veelzijdige’ verhaallijn en de poëtische zinsopbouw.135 Een lezer verwoordde het als volgt: ‘het meest bepalende is de prachtige sfeer die de auteur met zijn woordkeuze, zijn zinsstructuur weet te creëren. Daarbij is de opbouw van de intrige dusdanig, dat de aandacht gebonden blijft.’136 Een ander vond het boek literair ‘omdat het bij beschrijvingen van situaties en gevoelens creatief met taal omgaat zonder dat het gezocht is. Bovendien hindert het taalgebruik niet de ontwikkeling van het verhaal. Het is juist ondersteunend daaraan.’137 Ook de schrijfstijl (bijna ‘dichterlijk’ en ‘uniek’ genoemd) en de gelaagdheid van zowel het verhaal als de personages werden genoemd als literaire aspecten in Het spel van de engel.138
Slechts 4 van de 33 lezers die hun oordeel toelichtten, vonden het boek minder of helemaal niet literair. Zij gaven het boek een 1, 3, 4, of 5, omdat het ‘verhaal […] grotendeels ingevuld [wordt] waardoor [er] weinig ruimte aan de lezer [is] om zelf na te denken. Schrijver is een goede verteller, beetje eendimensionaal.’139 Een ander noemde het ‘rammelig geschreven, stijl ondergeschikt aan het verhaal’.140
De Spaanse critici konden na het enorme succes van De schaduw van de wind niet achterblijven bij het tweede deel van ‘Het kerkhof der vergeten boeken’. Deze keer publiceerden alle grote kranten een recensie. In El Mundo beschrijft Ángel Basanta Het spel
van de engel als een boek vol mysterie en avontuur dat realistische personages neerzet.141 Het boek vertoont overeenkomsten met de avonturen-, gotische, en fantasy-roman en heeft de ene verrassing en intrige na de andere. Het verhaal is zo duizelingwekkend dat de lezer soms even op adem moet komen en in de tweede helft van het boek wordt het verhaal wat overdreven, wat de geloofwaardigheid niet ten goede komt. Maar al met al is het een vermakelijke, goed vertelde roman, vol intertekstuele elementen.142
135 Zie bijlage nummer 6. 136 Ibidem.
137 Ibidem. 138 Ibidem. 139 Ibidem. 140 Ibidem.
141 Ángel Basanta. ‘El juego del ángel.’ El Cultural, 8 mei 2008. 142 Ibidem.
José María Pozuelo Yvancos lijkt in zijn recensie voor ABC niet in te gaan op zijn eigen literaire kritiek, maar slechts op het oordeel van Zafóns lezers.143 In El País geeft Justo Navarro wél een kritisch oordeel. Hij lijkt de literaire voorstelling in Het spel van de engel te prijzen door te wijzen op de actualiteit van de vorm die Ruiz Zafón heeft gebruikt: ‘Wat we lezen is absoluut actueel, sampling-muziek, film, literatuur, videogames, nostalgie en toewijding: een herinnering dat zelfs de meest heilige uitvindingen fantastische literatuur zijn [mijn vertaling, AK].’144 Aan de andere noemt hij ook mindere aspecten van het boek, zoals de aanwezigheid van vele literaire clichés. Maarten Steenmeijer interpreteert de recensie van Navarro als volgt: ‘Het kernidee van de recensie lijkt […] dat Het spel van de engel een roman is die probeert literatuur te zijn, maar die, in werkelijkheid, slechts “een museum van literaire plekken is, vergelijkbaar met de replica’s van monumentale gebouwen in Disneyland” [mijn vertaling, AK].’145
Waar de Nederlandse critici bij De schaduw van de wind meerdere positieve elementen aanwezen, zijn ze bij Het spel van de engel onverdeeld negatief. Het boek wordt ongeloofwaardig genoemd, de hele plot ‘vliegt uit de bocht’ en daarnaast lijdt ‘de spanning van het verhaal merkbaar onder [de] aaneenschakeling van onverklaarde en daarmee nogal willekeurige plotwendingen’.146
Maarten Steenmeijer noemt het boek in de Volkskrant onevenwichtig en gespleten; Zafón ‘hopt van genre naar genre’ en ‘de plot is een rommeltje dat tegen het einde zelfs ronduit potsierlijk wordt en dat uit zijn voegen barst van de voorspelbaarheid en de overbodige passages’. 147 Brigitte Adriaensen vraagt zich in Trouw af of Zafón de ‘tand des tijds’ zal doorstaan en is niet te spreken over de ‘cocktail van bestaande genres’ waar Zafón zich van bedient en het voorspelbare karakter van het verhaal.148
Allard Schröder spreekt in Vrij Nederland zelfs van een ‘horror-thriller, van het soort dat ze bij SBS6 of Veronica graag laat op de vrijdagavond uitzenden, inclusief bordkartonnen griezeldecor, kerkhoven, piepende deuren, krakende trappen en lang verlaten villa’s met
143 Steenmeijer 2011: 47-48.
144 Justo Navarro. ‘El templo de Blancanieves.’ El País, 26 april 2008. 145 Steenmeijer 2011: 48.
146 Groot 2009.
147 Maarten Steenmeijer. ‘Dolle kermis van bordkarton; ook in Zafóns nieuwe roman figureert het kerkhof der vergeten boeken.’ De Volkskrant, 29 mei 2009.
148 Brigitte Adriaensen. ‘Bloedstollend gevaar, onbereikbare liefde; De voorspelbare pageturners van Carlos Ruiz Zafón.’ Trouw, 6 juni 2009.
bestofte kamers’. 149 Daarnaast is hij van mening dat ‘taal en stijl […] bepaald niet het sterkste deel van de roman [zijn]’.150
Er is dus een opvallende discrepantie tussen de oordelen van lezers, Spaanse critici en Nederlandse critici. Waar lezers het boek iets literairder vinden dan De schaduw van de wind en ook de Spaanse critici overwegend positief zijn, wordt het boek zonder uitzondering door alle Nederlandse critici de grond in geboord. Hoe kan het dat lezers en Spaanse critici het verhaal goed verteld vinden, terwijl Nederlandse critici struikelen over de plot en de geloofwaardigheid?