De schaduw van de wind is het eerste deel van de tetralogie ‘Het kerkhof der vergeten
boeken’. Het boek gaat over een jongen, Daniel, die op een dag door zijn vader, een boekhandelaar, meegenomen wordt naar het geheime kerkhof der vergeten boeken, waar hij een boek uit mag zoeken. Het boek dat hij uitkiest heeft de titel De schaduw van de wind. Daniel is gefascineerd door het verhaal en raakt in zijn zoektocht naar de auteur van het boek verzeild in een conflict van mythische proporties. Het boek verscheen in 2001 in Spanje onder de titel La sombra del viento bij Editorial Planeta. De uitgeverij had geen grote commerciële verwachtingen en liet slechts 4.000 exemplaren drukken. Pas ruim een jaar later werd het boek, voornamelijk door mond-tot-mondreclame, een enorm succes. In Nederland verscheen het boek in 2004 bij uitgeverij Signatuur (dat toen nog Signature heette). Het werd vertaald door Nelleke Geel.
De schaduw van de wind was verreweg het meest gelezen Spaanse boek in het
Nationale Lezersonderzoek: 5.598 mensen gaven aan het te hebben gelezen en beoordeelden
116 Carles Geli. ‘En el mundo literario todos se creen dioses, mayores o menores.’ El País, 13 juni 2009. 117 Ger Groot. ‘De schaduw van de windhandel; Het succes van Carlos Ruiz Zafón en de golf van Spaanse gelukszoekers.’ NRC Next, 10 juli 2007; Zonder auteur. ‘Nieuwe boeken.’ Trouw, 8 februari 2014.
de literariteit gemiddeld met een 5,46. 377 mensen die het boek niet hadden gelezen gaven de literariteit gemiddeld een 5,23.
111 mensen die het boek hadden gelezen, lichtten hun mening over de literaire kwaliteiten van De schaduw van de wind toe. De meesten van hen vonden het boek literair en gaven het een 6 of 7. De schrijfstijl werd het vaakst genoemd als reden hiervoor, daarnaast noemden veel mensen het woordgebruik (de rijke taal), de zinsopbouw (de lange zinnen) en de complexiteit van het verhaal: ‘complex en verrassend plot en complexe personages’, ‘verzorgd en poëtisch taalgebruik’.118 Het verhaal heeft volgens lezers verder diepere lagen en is ‘sterk beeldend geschreven’. Daarnaast maakt Ruiz Zafón ‘veelvuldig gebruik […] van intertekstualiteit’.119
Er waren ook lezers die het boek minder literair inschatten. Zij vonden De schaduw
van de wind een ‘intrigerende pageturner, maar veel te dik en te gekunsteld geschreven’,
‘stilistisch onevenwichtig’, of een ‘flutboek dat speelt met literaire concepten maar niet meer dan dat’, ‘[…] gebakken lucht, in het begin lijkt het veelbelovend, maar gaandeweg is de taal te gezwollen en gaat de plot als een nachtkaars uit’.120 Anderen waren van mening dat het ‘matig geschreven [was], vooral personagetechnisch, alle personages hebben dezelfde soort stem, dezelfde vertelstijl’, of ‘pulperig geschreven, spannend verhaal, maar wel erg recht toe recht aan. Mensen zijn goed of slecht en nogal oppervlakkige karakters’.121 Daarnaast waren er ‘te veel clichés [en]’ en voelde het geheel aan als ‘goedkoop effectbejag’, onder andere doordat ‘de zinsbouw is aangepast aan een snelle, commerciële leesstijl met veel plotwisselingen en snelle acties’.122 Een lezer verwoordde de literaire aspiraties van Ruiz Zafón als volgt:
[…] het is […] een roman […] die zo ontzettend hard “literair” probeert te zijn, maar plank na plank misslaat. Zafón propt een boek vol met mysteries, unieke personages, complexe plotlijnen en verering van Hoge Cultuur, maar de mysteries zijn nooit boeiend, de personages “plat” en duidelijk enkel gebouwd om interessant te zijn, de plotlijnen worden állemaal opgelost en de Hoge Cultuur is een farce: de schrijver gebruikt het boek enkel om ontwikkeld over te komen, het speelt geen enkele cruciale
118 Zie bijlage nummer 5. 119 Ibidem.
120 Ibidem. 121 Ibidem. 122 Ibidem.
rol in het verhaal. Dit boek mist iedere oprechte ambiguïteit en diepgang […]. Daarnaast is de schrijfstijl onuitstaanbaar, maar dat kan ook aan de vertaling liggen.123 In Spanje kreeg De schaduw van de wind in eerste instantie nauwelijks aandacht van de pers. Alleen in La Vanguardia verscheen een klein artikel van Sergio Vila-Sanjúan, waarin hij beschreef hoe hij het weekend had doorgebracht met het ‘geweldige De schaduw van de wind [mijn vertaling, AK]’.124 Pas toen het boek een jaar later een grote bestseller was geworden, schreef Ricardo Senabre alsnog een recensie in El Mundo. Hij erkent daarin de bestsellerpotentie en ondanks de vele genrewisselingen is Senabre van mening dat Zafón het verhaal toch tot een goed einde brengt: ‘het is het ritme van het verhaal, het tempo waarmee de verschillende verhaallijnen zich ontwikkelen en veranderen – en ook het excellente proza van de auteur – dat voor een buitengewone narratieve doeltreffendheid zorgt [mijn vertaling, AK]’.125 Daarnaast zit de opbouw van het verhaal volgens hem goed in elkaar en is het taalgebruik expressief, al doet het soms afbreuk aan de inhoud. Desalniettemin is het slordig geschreven, vooral door de overvloed aan woorden die in de jaren vijftig van de vorige eeuw echt niet gebruikt werden in Spanje. Senabre merkt ook de intertekstualiteit van het boek op: ‘De schaduw van de wind is literatuur die gevoed wordt door literatuur [mijn vertaling, AK]’.126
Ook in Nederland werd De schaduw van de wind in eerste instantie niet besproken. Toch werden er binnen anderhalf jaar 155.000 exemplaren van verkocht, ‘zonder publiciteitscampagne, zonder laaiende besprekingen, want overal had de kritiek er moeite mee het boek te plaatsen. Was het wel Literatuur?’127 Ondanks de enorme verkoopcijfers wordt Ruiz Zafón niet serieus genomen in literaire kringen: ‘Het stond ongetwijfeld garant voor een aantal uren spanning en leesplezier, maar grote literatuur was het niet.’128
Dit weerhield critici er echter niet van positieve elementen aan te wijzen in zijn werk: ‘Ruiz Zafón [is] er […] met veel brille in geslaagd zijn roman op een onvoorspelbare manier
123 Ibidem.
124 Sergio Vila-Sanjúan. ‘Latidos de la industria cultural.’ La Vanguardia, 22 juni 2001, geciteerd in: Maarten Steenmeijer. ‘Carlos Ruiz Zafón o el prestigio movedizo del best seller español.’ Nuevos derroteros de la narrativa española actual: veinte años de creación, Geneviève Champeau (red.). Prensas Universitarias de Zaragoza, 2011: 40.
125 Ricardo Senabre. ‘La sombra del viento.’ El Cultural, 24 juli 2002. 126 Ibidem.
127 Jeroen Wielaert. ‘“Barcelona heeft een donkere ziel.” Interview met Carlos Ruiz Zafón.’ De Volkskrant, 13 januari 2006.
te laten eindigen.’129 Het boek dankt zijn succes voornamelijk aan ‘de grote liefde voor lezen en literatuur die eruit sprak – en de zeer vakkundige wijze waarop […] Zafón die in een spannend plot wist te verwerken’.130 Ger Groot schreef in NRC Handelsblad: ‘De schaduw
van de wind laat een tweeslachtig gevoel na. Het vakmanschap waarmee Ruiz Zafón zijn plot
in elkaar heeft gestoken, de vaardigheid van zijn dialogen en de suggestieve stijl waarin hij geloofwaardigheid weet te geven aan het dreigende clair-obscur van een horrorgenre dat bijna niemand meer ernstig nam, verdienen bewondering.’131 In een ander artikel spreekt Groot zijn waardering uit over de afronding van het geheel: ‘In de afwikkeling van het plot betoonde Zafón bovendien zijn kundigheid, door alle lijnen vlekkeloos met elkaar te verknopen.’132 Toch is hij niet alleen maar positief. Op literair niveau schort er een en ander aan de roman, die gekenmerkt wordt door een ‘eigenaardig soort kitsch, dat zijn eigen glazen ingooit, louter omdat het te gretig kunst wil zijn’.133
De schaduw van de wind wordt dus door veel lezers literair gevonden vanwege het
rijke, poëtische taalgebruik en de complexe plot. Andere lezers vonden het boek juist gekunsteld en oppervlakkig. Zowel Spaanse als Nederlandse critici gaven een duidelijk signaal af door het boek (in eerste instantie) niet te recenseren: zíj vinden het niet de moeite waard.