Bouwen aan de rechtss taat: de rechtsculturele dimensie van integ ratie

Gewezen is op het feit de rechtsstaat meer is dan een complex van (grond)regels. Ook aspecten als de taal, als symbolen en gebruiken spelen een belangrijke rol. Zij drukken uit dat de staat meer is dan een set regels, meer is dan de notie dat je anderen niet moet schaden, maar dat er sprake is van een overigens open rechtsgemeenschap. De integrerende functie van de talige, sociale en symbolische aspecten van de rechtsgemeenschap vragen de nodige aandacht. Ook is het van belang om te onderkennen dat zich in de Nederlandse (rechts)cultuur enkele fundamentele kernwaarden hebben uitgekristalliseerd. Die waarden mogen met zelfbewustzijn in de rechtsge-meenschap worden onderhouden. Daar ligt ook een missie van de overheid. Om aan het onderstrepen en onderhouden van die kernwaarden handen en voeten te geven en in dat opzicht een cultuurbeleid te voeren, verdienen sommige zaken aanbeveling.

Gewezen is ook op het feit dat religie niet op haar best een neutrale speler op het speelveld van staat en samenleving. Door religie en sociale rechts-staat te ontkoppelen, berooft men zich van belangrijke culturele voorwaar-den voor burgerschap en democratie. Een dergelijke ontkoppeling gaat bovendien voorbij aan de bijdrage die de godsdienst, ook historisch gezien, geleverd heeft aan tolerantie, vrijheidsrechten en sociaal bewustzijn. Bovendien bemoeilijkt de ontkoppeling de dialoog met godsdiens ten die uit-120

drukkelijk een relatie leggen tussen politiek en religie. Ontkoppeling mis -kent het feit dat religie voor grote bevolkingsgroepen een zeer wezenlijke drijfveer is. Publieke ontkenning zal dat niet veranderen. Uit het boven-staande vloeien de volgende aanbevelingen voort:

- Het is van fundamenteel belang om de dialoog tussen christenen, mos-lims, andere godsdienstige gemeenschappen en humanisten over de ver-houding tussen godsdienst en politiek te blijven voeren en te intensiveren. - Vrijheidsrechten zijn er (onder meer) voor alle religies en

identiteitsgebon-den instellingen in Nederland: ook voor godsdienstige (zoals islamitische) instanties. Wie pleit voor een verplichte neutrale status van scholen, wel-zijnsinstellingen, media etc. miskent de betekenis van religie voor mensen, miskent hun recht om deze ook maatschappelijk tot uitdrukking te bren-gen en miskent ten diepste het democratische karakter van de Nederlandse staat. De overheid ruimt op het publieke domein dan ook ruimhartig plaats in voor geloofsgemeenschappen en ideële instellingen als cultuur-dragers, ook van waarden die de rechtsstaat dragen. Zij bevordert de dia-loog tussen (wereld)godsdiensten.

- Aan de eerder genoemde kernwaarden van de rechtsstaat wordt uitvoerig aandacht geschonken in de inburgeringstrajecten. Daarbij moet het dus niet alleen gaan om vaardigheden, om cultuur en geschiedenis maar ook om kernwaarden, die zich in de Grondwet hebben uitgekristalliseerd. - Ook in het curriculum dat nieuwkomers in schakelklassen krijgen

aange-reikt, wordt aandacht gegeven aan de kernwaarden van de rechtss taat. - Scholen geven in hun leerplan etc. aan hoe zij omgaan met de

kernwaar-den van de rechtsstaat. De eerder genoemde kernwaarkernwaar-den dienen als alg e-mene eis van deugdelijkheid in de onderwijswetgeving zelf verankerd te zijn en gepreciseerd te worden. Die wettelijke precisering is nodig om scho-len helderheid te geven en om te vermijden dat een te vaag begrip als sociale cohesie maatgevend wordt voor het onderwijs. Scholen hebben uiteraard volop de ruimte om de overdracht van kernwaarden in relatie tot de eigen identiteit in te vullen. Helder zicht op de inhoud van het onder-wijs kan vooroordelen bestrijden. Mocht onderonder-wijs onverhoopt niet sporen met de genoemde kernwaarden van de rechtsstaat en daar haaks op staan dan is er uiteraard een reden om langs bestuursrechtelijke weg maatrege-len te nemen. Goed onderwijs reikt in dit verband verder dan wat uit straf-rechtelijk oogpunt niet te verhinderen is, omdat het in het onderwijs ook gaat om de vorming tot competent burger. De inspectie ziet daarop toe. - Ook op andere sectoren kunnen de overheden zonodig via

subsidievoor-waarden etc. deze kaders stellen.

- Er komen wettelijke regels rond giften aan scholen, vergelijkbaar met regels die gelden voor politieke partijen. Scholen maken duidelijk waar

hun financiële middelen vandaan komen. Rond aard en omvang van de inkomsten stelt de overheid regels vast. De accountant ziet toe op naleving. Naar analogie van regelgeving in het Verenigd Koninkrijk (VK) inzake giften aan politieke partijen kan eventueel worden verkend of het zinvol is te gaan werken met zogenaamde permissable donors (in het VK gaat het om: natuurlijke personen, stichtingen en andere organisaties voor zover hun activiteiten plaatsvinden in het VK en het hoofdkantoor daar gevestigd is). Scholen weten dan van wie zij donaties mogen ontvangen en van wie niet. - Beleid is dat de overheden consequent de Nederlandse (cq. Friese) taal

gebruiken, behoudens in situaties van overmacht.

- Voor de expressie van het persoonlijke geloof moet ruimte zijn. Pas als sym-bolen en gedrag expliciet in de weg gaan staan aan het vervullen van een openbaar ambt (van agent, van rechter), van openbare zeden of kernfunc-ties van instellingen ondergraven (sluiers in het onderwijs) is er een titel om de beperking te eisen.

- In het strafrecht moet geen onderscheid gemaakt worden tussen culturele groepen omdat het recht en de rechtstoepassing eenduidig en gelijk moe-ten zijn.

- Nieuwe symbolen en instituties die uitdrukking geven aan de identiteit van de Nederlandse rechtsstaat kunnen op termijn misschien aan de orde zijn, maar daarbij geldt dat er dan sprake moet zijn van een verdieping van de relatie tussen de Nederlandse rechtsstaat en deze symbolen. Of en hoe zich dat zal voltrekken is van tevoren niet aan te geven: vaak zijn het ingrijpen-de momenten in ingrijpen-de staatsgeschieingrijpen-denis die symbolen uittillen boven hun groepsgebonden karakter en hen een algemene, de rechtsstaat bepalende statuur geven.

- Het verschaffen van een tijdelijke of permanente verblijfsvergunning gaat gepaard met een ceremonieel dat de waarden van de Nederlandse rechts-staat onderstreept. Ook voor het verkrijgen van het Nederlanderschap wordt een geëigend ceremonieel ontwikkeld. Hoe dit precies moet worden ingevuld, is uiteraard een onder werp voor nadere studie en bezinning. Inhoudelijk dient het ritueel rondom het verkrijgen van de Nederlandse nationaliteit respect voor mensenrechten, voor democratie en de bereid-heid verantwoording te dragen voor deze samenleving tot uitdrukking te brengen

- Alleen in wettelijk nader te verankeren situaties van overmacht kan er spra-ke zijn van een dubbele nationaliteit.

- Tegen extremistische uitingen die aanzetten tot geweld (ook van religieuze leiders) wordt voortvarend strafrechtelijk opgetreden. Personen die zich aan extreme uitlatingen schuldig maken, zijn bij uitstek gèèn gesprekspart-ner van de overheid: zij zijn niet representatief voor de allochtone bevol-king en daarom moet ook niet die indruk gewekt worden

- Organisaties die tot doel hebben de democratie en de kernwaarden te ondergraven, moet de overheid verbieden.

- Uit een oogpunt van gelijkwaardigheid van mensen rekent de overheid het zich tot taak om in beginsel alle duurzaam in ons land verblijvende men-sen een elementair niveau van scholing aan te bieden. Dat gaat gepaard met resultaatverplichtingen. Dat rust mensen toe en draagt bij aan hun emancipatie.

- Koninginnedag is een nationale feestdag die uitdrukking geeft aan de cohesie en eenheid van de samenleving. Terecht is de laatste jaren bena-drukt dat ook immig ranten worden uitgenodigd daarin te participeren. Zo kwam bij de nationale viering van het huwelijk van kroonprins Willem-Alexander met prinses Maxima op die manier de veelkleurigheid van de Nederlandse samenleving nadrukkelijk in beeld. Bij Koninginnedag viert onze natie haar eenheid: met alle veelkleurigheid Oranje boven.

7.3.2 Werken aan participatie: de sociaal-culturele en functionele dimensie