8.1 Aangehaalde literatuur AFM
‘Wet Pensioencommunicatie. Voor Pensioenuitvoerders’, AFM afm.nl (laatst geraadpleegd op 05-05-2020).
AFM
‘Welke maatregelen kan de AFM opleggen?’, AFM afm.nl (laatst geraadpleegd op 26-05-2020).
AFM
‘Welke klachten wil AFM ontvangen?’, AFM afm.nl (laatst geraadpleegd op 26-05-2020).
AFM
‘Meldpunt voor klachten en vragen over financiële zaken’, AFM afm.nl (laatst geraadpleegd op 26-05-2020).
AFM 10 juli 2008
‘Handhavingsbeleid van de Autoriteit Financiële Markten en De Nederlandsche Bank’, AFM 10 juli 2008, afm.nl.
AFM oktober 2010
AFM, ‘Rapport Juistheid UPO. Een onderzoek naar de juistheid van de informatieverstrekking op het UPO 2008 (oktober 2010)’.
AFM 16 mei 2011
‘Toelichting Handhavingsbeleid AFM en DNB’, AFM 16 mei 2011, afm.nl.
AFM 27 juni 2012
‘AFM onderschrijft aanbevelingen pensioencommunicatie SZW, maar ziet enkele aandachtspunten’, AFM 27 juni 2012, afm.nl.
Pagina 66 van 76
AFM april 2020
AFM, ‘Autoriteit Financiële Markten Jaarverslag 2019 (april 2020)’.
ANP 1 maart 2019
‘‘Foutje’, ABP keerde 4 jaar lang te veel pensioen uit en nu moeten 700 gepensioneerden €3 miljoen terugbetalen’, ANP 1 maart 2019, businessinsider.nl.
Asser/Hartkamp & Sieburgh 2005
A.S. Hartkamp & C.H. Sieburgh, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het
Nederlands burgerlijk recht. 4. Verbintenissenrecht. Deel II. Algemeen overeenkomstenrecht,
Deventer: Wolters Kluwer 2005.
Asser/Hartkamp & Sieburgh 2016
A.S. Hartkamp & C.H. Sieburgh, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het
Nederlands burgerlijk recht. 6. Verbintenissenrecht. Deel I. De Verbintenis in het algemeen, eerste gedeelte, Deventer: Wolters Kluwer 2016.
Asser/Hartkamp & Sieburgh 2018
A.S. Hartkamp & C.H. Sieburgh, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het
Nederlands burgerlijk recht. 6. Verbintenissenrecht. Deel III. Algemeen overeenkomstenrecht,
Deventer: Wolters Kluwer 2018.
Asser/Lutjens 2019
E. Lutjens, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederlands burgerlijk recht.
7. Bijzondere overeenkomsten. Pensioen, Deventer: Wolters Kluwer 2019.
Boonekamp, in: Stelplicht en Bewijslast
R.J.B. Boonekamp, commentaar op artikel 6:162 BW, in: R.J.B. Boonekamp en W.L. Valk (red.), Stelplicht en Bewijslast, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Brahn/Reehuis 2010
Pagina 67 van 76
De Lange, PM 2019/156
H. de Lange, ‘De redelijkheid en billijkheid in het licht van art. 48 PW’, PM 2019/156.
De Loos-Wijker, in: GS Vermogensrecht
De Loos-Wijker, titel 3.2. Nietigheden. Algemeen. III. 10, in: J. Hijma (red.), GS
Vermogensrecht, Deventer: Wolkers Kluwer (online).
DNB 12 april 2012
‘Pensioenadministraties bij pensioenfondsen voor verbetering vatbaar’, DNB 12 april 2012,
toezicht.dnb.nl.
Ettema, PM 2019/43
A. Ettema, ‘Pensioenverzekeraars en hun zorgplicht jegens deelnemers’, PM 2019/43.
Heemskerk 2015
M. Heemskerk, Pensioenrecht, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2015.
Heemskerk, WPNR 2018/7178
M. Heemskerk, ‘Afstemming tussen pensioenrecht en privaatrecht gewenst. Ontwikkelingen en rechtspraak’, WPNR 2018/7178.
Hijma e.a. 2013
J. Hijma e.a., Studiereeks Burgerlijk Recht. 3. Rechtshandeling en overeenkomst, Deventer: Wolters Kluwer 2013.
Hijma, in: T&C Vermogensrecht
J. Hijma, commentaar op artikel 3:33 BW, in: H.B Krans, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (red.),
Tekst & Commentaar Vermogensrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Hijma, in: T&C Vermogensrecht
J. Hijma, commentaar op artikel 3:35 BW, in: H.B Krans, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (red.),
Pagina 68 van 76
Hijma & Olthof 2017
J. Hijma & Olthof, Compendium Nederlands Vermogensrecht, Amsterdam: Wolters Kluwer 2017.
Hoogwerff Kroon, PM 2015/81
A. Hoogwerff Kroon, ‘Onjuiste pensioeninformatie: wie zit er met de gebakken peren?’, PM 2015/81.
Huijg, PM 2019/94
T. Huijg, ‘Houd pensioenoverzichten informatief’, PM 2019/94.
Jansen, in: GS Onrechtmatige daad
K.J.O. Jansen, commentaar op artikel 6:162 BW, in: C.J.J.M. Stolker (red.), GS Onrechtmatige
daad, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Jansen & Pásztor, PM 2011/67
F.W.L. Jansen CPL & A. Pásztor, ‘Over de status van disclaimers in pensioeninformatie (1)’,
PM 2011/67.
Jansen & Pásztor, PM 2011/89
F.W.L. Jansen CPL & A. Pásztor, ‘Over de status van disclaimers in pensioeninformatie (2)’,
PM 2011/89.
Kok & Visser, in: T&C Pensioenrecht
Kok & Visser, commentaar op art. 171 PW, in: M. Dommerholt & J.R. Wirshell (red.) Tekst &
Commentaar Pensioenrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Kok & Visser, in: T&C Pensioenrecht
Kok & Visser, commentaar op art. 175 PW, in: M. Dommerholt & J.R. Wirshell (red.) Tekst &
Commentaar Pensioenrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Kuiper & Koomen, PM 2020/79,
S. Kuiper & M. Koomen, ‘Te veel pensioen: terugvorderen, corrigeren? Zes gezichtspunten’,
Pagina 69 van 76
Langbroek, in: GS Verbintenissenrecht
H.J.S.M. Langbroek, commentaar op art. 6:74 BW, in: R.J.Q. Klomp en N.H. Schelhaas (red.),
GS Verbintenissenrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Leliveld, FR 2011, 7/8
J.T.C. Leliveld, ‘Rondom het nieuws. Nadere toelichting op handhavingsbeleid AFM en DNB. Een duidelijke boodschap en een gemiste kans’, FR 2011, 7/8.
Lokin 2000
J.H.A. Lokin, Van handeling naar rechtshandeling: Een kwestie van definitie, Groninger Opmerkingen en Mededelingen, XVII, 17-42.
Lubbers & Sangster, WFR 2012/1521
A.O. Lubbers & L.M.J. Sangster, ‘Het gebruik en de bruikbaarheid van parlementaire geschiedenis bij wetsuitleg, WFR 2012/1521.
Lutjens 2013
E. Lutjens, Pensioenwet. Analyse en commentaar, Deventer: Wolters Kluwer 2013.
NOS 1 maart 2019
‘ABP vordert na fout miljoenen aan pensioengeld terug’, NOS 1 maart 2019, nos.nl.
NRC 2 maart 2019
‘ABP betaalt 700 gepensioneerden te veel en excuseert zich voor overhaaste terugvordering’,
NRC 2 maart 2019, nrc.nl
Spierings 2016
C. Spierings, De eenzijdige rechtshandeling (diss. Nijmegen): Wolters Kluwer 2017.
Valk & Schelhaas 2016
H.N. Schelhaas & W.L. Valk, Uitleg van rechtshandelingen. Preadviezen Nederlandse
Pagina 70 van 76
Van Cassel-van Zeeland, in: GS Vermogensrecht
F.M. van Cassel-van Zeeland, commentaar op artikel 3:33 BW, in: J. Hijma (red.), GS
Vermogensrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Van Cassel-van Zeeland, in: GS Vermogensrecht
F.M. van Cassel-van Zeeland, commentaar op artikel 3:35 BW, in: J. Hijma (red.), GS
Vermogensrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Van Leuken, Van de Moosdijk en Tweehuysen 2017
R.W.E. van Leuken, M.M.C. van de Moosdijk en V. Tweehuysen, Hartkamps Compendium
van het vermogensrecht, Amsterdam: Wolters Kluwer 2017.
Veugelers, PM 2019/90
R. Veugelers, ‘Wat heb je aan een UPO’, PM 2019/90.
Veugelers & Hoekstra, PM 2020/42
R. Veugelers & C.H. Hoekstra, ‘Foute UPO: structureel of incidenteel probleem?, PM 2020/42.
Voogd, in: T&C Pensioenrecht
A.P.F. Voogd, commentaar op art. 48 PW, in: M. Dommerholt & J.R. Wirshell (red.), Tekst &
Commentaar Pensioenrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Voogd, in: T&C Pensioenrecht
A.P.F. Voogd, commentaar op art. 48 PW, in: M. Dommerholt & J.R. Wirshell (red.), Tekst &
Commentaar Pensioenrecht, Deventer: Wolters Kluwer (online).
Voulon 2010
Voulon, Automatisch contracteren (diss. Leiden): Leiden University Press 2010.
Wolters 2013
Pagina 71 van 76 8.2 Aangehaalde jurisprudentie Hoge Raad HR 12-09-1986, NJ 1987/267 Hoge Raad 03-02-2012, PJ 2012/39 Hoge Raad 02-03-2018, PJ 2018/62 Hoge Raad 02-03-2018, PJ 2018/48 Hoge Raad 20-12-2019, PJ 2020/18 HR 15-02-2019, ECLI:NL:HR:2019:226 Gerechtshoven
Hof Den Haag 24-11-2006, ECLI:NL:GHSGR:2006:AZ4235 Hof Den Bosch 22-01-2008, PJ 2008/25
Hof Amsterdam 03-02-2009, PJ 2009/108 Hof Amsterdam 25-10-2011, PJ 2011/161 Hof Amsterdam 06-12-2011, PJ 2012/18
Hof Leeuwarden 11-12-2012, ECLI:NL:GHLEE:2012:B76304 Hof Den Bosch 26-08-2014, PJ 2014/149
Hof Arnhem-Leeuwarden 10-02-2015, PJ 2015/66 Hof Arnhem-Leeuwarden 31-03-2015, PJ 2015/83 Hof Arnhem-Leeuwarden 07-04-2015, PJ 2015/84 Hof Den Haag 09-06-2015, PJ 2015/119
Hof Den Haag 09-06-2015, PJ 2015/143 Hof Amsterdam 09-08-2016, PJ 2016/136 Hof Den Bosch 18-10-2016, PJ 2016/159 Hof Den Haag 18-04-2017, PJ 2017/75
Hof Arnhem-Leeuwarden 04-07-2017, PJ 2017/153 Hof Den Haag 09-01-2018, PJ 2018/40
Hof Amsterdam 10-04-2018, PJ 2018/103 Hof Den Bosch 19-06-2018, PJ 2018/118
Hof Arnhem-Leeuwarden 14-08-2018, PJ 2018/167 Hof Amsterdam 30-10-2018, PJ 2019/1
Hof Den Haag 29-01-2019, PJ 2019/40
Pagina 72 van 76 Rechtbanken Rechtbank Maastricht 17-12-2003, PJ 2004/84 Rechtbank Amsterdam 02-10-2007, PJ 2008/86 Rechtbank Amsterdam 27-02-2008, PJ 2008/58 Rechtbank Rotterdam 16-03-2010, PJ 2011/2 Rechtbank Heerlen 21-07-2010, PJ 2011/3 Rechtbank Dordrecht 05-08-2010, PJ 2011/4 Rechtbank Rotterdam 03-09-2010, PJ 2011/5 Rechtbank Heerlen 27-07-2011, PJ 2011/130 Rb. Utrecht 31-10-2012, ECLI:NL:RBUTR:2012:BY2130 Rechtbank Noord-Holland 05-06-2013, PJ 2013/152 Rechtbank Den Haag 23-01-2014, PJ 2014/35 Rechtbank Amsterdam 12-05-2014, PJ 2014/127 Rechtbank Midden-Nederland 16-07-2014, PJ 2014/151 Rechtbank Midden-Nederland 08-04-2015, PJ 2015/100 Rechtbank Rotterdam 22-05-2015, PJ 2015/138 Rechtbank Midden-Nederland 01-08-2018, PJ 2018/155 Rechtbank Midden-Nederland 28-11-2018, PJ 2019/15
Pagina 73 van 76
9.
Bijlagen
9.1 Bijlage 1
Tabel 1: Het dictum van de onderzochte vonnissen en arresten per jaartal over de periode 2003 t/m 2020.
Afwijzingen Toewijzingen
2003 Rb. Maastricht 17-12-2003, PJ 2004/84 Geen gegevens
2004 Geen gegevens Geen gegevens
2005 Geen gegevens Geen gegevens
2006 Geen gegevens Hof Den Haag 24-11-2006,
ECLI:NL:GHSGR:2006:AZ4235
2007 Geen gegevens Rb. Amsterdam 02-10-2007, PJ 2008/86
2008 Hof Den Bosch 22-01-2008, PJ 2008/25; Rb. Amsterdam 27-02-2008, PJ 2008/58
Geen gegevens
2009 Hof Amsterdam 03-02-2009, PJ 2009/108 Geen gegevens
2010 Rb. Dordrecht 05-08-2010, PJ 2011/4; Rb. Heerlen 21-07-2010, PJ 2011/3
Rb. Rotterdam 03-09-2010, PJ 2011/5
2011 Hof Amsterdam 25-10-2011, PJ 2011/161; Hof Amsterdam 06-12-2011, PJ 2012/18
Rb. Heerlen 27-07-2011, PJ 2011/130
2012 Geen gegevens Geen gegevens
2013 Rb. Noord-Holland 05-06-2013, PJ 2013/152 Geen gegevens
2014 Hof Den Bosch 26-08-2014, PJ 2014/149; Rb. Amsterdam 12-05-2014, PJ 2014/127; Rb. Midden- Nederland 16-07-2014, PJ 2014/151; Rb. Den Haag 23-01-2014, PJ 2014/35
Geen gegevens
2015 Rb. Rotterdam 22-05-2015, PJ 2015/138; Hof Den Haag 09-06-2015, PJ 2015/119; Hof Den Haag 09-06- 2015 PJ 2015/143; Hof Arnhem-Leeuwarden 10-02- 2015, PJ 2015/66; Hof Arnhem-Leeuwarden 31-03- 2015, PJ 2015/83; Hof Arnhem-Leeuwarden 07-04- 2015, PJ 2015/84; Rb. Midden-Nederland 08-04- 2015, PJ 2015/100 Geen gegevens
2016 Hof Den Bosch 18-10-2016, PJ 2016/159 Geen gegevens
2017 Hof Den Haag 18-04-2017, PJ 2017/75; Hof Arnhem- Leeuwarden 04-07-2017, PJ 2017/153
Geen gegevens
2018 Hof Den Haag 09-01-2018, PJ 2018/40; Hof Den Bosch 19-06-2018, PJ 2018/118; Hof Arnhem- Leeuwarden 14-08-2018, PJ 2018/167; HR 02-03- 2018, PJ 2018/62; Hof Amsterdam 10-04-2018, PJ 2018/103; Rb. Midden-Nederland 28-11-2018, PJ 2019/15; Hof Amsterdam 30-10-2018, PJ 2019/1.
Geen gegevens
2019 Hof Den Haag 29-01-2019, PJ 2019/40; HR 20-12- 2019, PJ 2020/18
Geen gegevens
2020 Hof Arnhem-Leeuwarden 21-01-2020, ECLI:NL:GHARL:2020:541
Pagina 74 van 76
9.2 Bijlage 2
Tabel 2: Manier van toetsen in de onderzochte zaken voor 1 januari 2013, onderverdeeld in de categorieën ‘rechtshandeling’, ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ en ‘overig’. Een nadere toelichting voor de categorisering van *Hof Amsterdam 03-02-2009, PJ 2009/108 onder ‘rechtshandeling’ en **Hof Den Bosch 22-01-2008, PJ 2008/25 onder ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ is onder Tabel 3 opgenomen.
Rechtshandeling Gerechtvaardigd vertrouwen Overig
Hof Den Haag 24-11-2006, ECLI:NL:GHSGR:2006:AZ4235; Rb. Amsterdam 02-10-2007, PJ 2008/86; *Hof Amsterdam 03-02- 2009, PJ 2009/108; Rb. Rotterdam 03-09-2010, PJ 2011/5; Rb. Heerlen 27-07-2011, PJ 2011/130; Rb. Maastricht 17- 12-2003, PJ 2004/84; **Hof Den Bosch 22-01-2008, PJ 2008/25; Rb. Amsterdam 27-02-2008, PJ 2008/58; Rb. Dordrecht 05-08- 2011, PJ 2011/4; Hof Amsterdam 25-10-2011, PJ 2011/161 Rb. Heerlen 21-07-2010, PJ 2011/3; Hof Amsterdam 06-12- 2011, PJ 2012/18
Tabel 3: Manier van toetsen in de onderzochte zaken na 1 januari 2013, onderverdeeld in de categorieën ‘rechtshandeling’, ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ en ‘overig’. Een nadere toelichting voor de categorisering van ***Hof Den Haag 29-01-2019, PJ 2019/40 onder ‘rechtshandeling’ is onder Tabel 3 opgenomen.
Rechtshandeling Gerechtvaardigd vertrouwen Overig
Rb. Noord-Holland 05-06-2013, PJ 2013/152; Hof Den Bosch 26-08- 2014, PJ 2014/149; Rb. Rotterdam 22-05-2015, PJ 2015/138; Hof Den Haag 09-06-2015, PJ 2015/119; Hof Den Haag 09-06-2015, PJ 2015/143; Hof Den Haag 09-01- 2018, PJ 2018/40; Hof Den Bosch 19-06-2018, PJ 2018/118; Hof Arnhem-Leeuwarden 14-08-2018, PJ 2018/167; ***Hof Den Haag 29-01-2019, PJ 2019/40; Hof Arnhem-Leeuwarden 21-01-2020, ECLI:NL:GHARL:2020:541; Hof Arnhem-Leeuwarden 07-04-2015, PJ 2015/84; Rb. Midden- Nederland 17-07-2014, PJ 2014/151 Hof Arnhem-Leeuwarden 10-02- 2015, PJ 2015/66; Hof Arnhem- Leeuwarden 31-03-2015, PJ 2015/83; HR 02-03-2018, PJ 2018/62 (art. 81 lid 1 RO); Hof Arnhem-Leeuwarden 04-07-2017, PJ 2017/153; HR 20-12-2019, PJ 2020/18 (art. 81 lid 1 RO); Hof Den Haag 18-04-2017, PJ 2017/75; Hof Amsterdam 10-04- 2018, PJ 2018/103; Rb. Midden- Nederland 28-11-2018, PJ 2019/15; Rb. Amsterdam 12-05- 2014, PJ 2014/127.
Hof Den Bosch 18-10-2016, PJ 2016/159; Hof Amsterdam 30-10- 2018, PJ 2019/1; Rb. Den Haag 23- 01-2014, PJ 2014/35; Rb. Midden- Nederland 08-04-2015, PJ 2015/100 Verantwoording
Het categoriseren van de manier van toetsen is aan interpretatie van de betreffende rechtsoverwegingen onderhevig. In sommige gevallen is het verschil tussen de categorie ‘rechtshandeling’ en de categorie ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ zeer klein. De twijfelgevallen – die met hierboven met een sterretje (*) zijn aangemerkt – worden hieronder besproken.
Pagina 75 van 76 Toegelicht wordt waarom dat geval onder een bepaalde categorie is geschaard. Bij het categoriseren wordt onder meer gelet op de volgende omstandigheden:
• Is de aanwezigheid van een rechtshandeling een voorwaarde voor gerechtvaardigd vertrouwen van de deelnemer of pensioengerechtigde?
• Wordt de nadruk gelegd op de vraag of pensioeninformatie kan worden aangemerkt als rechtshandeling? Of vindt er (ook) een toetsing van het gerechtvaardigd vertrouwen van de deelnemer of pensioengerechtigde plaats, aan de hand van de omstandigheden van het geval?
• Wordt het pensioenreglement leidend geacht?
• Welke omstandigheden worden meegenomen in het oordeel dat geen sprake is van een rechtshandeling en/of van gerechtvaardigd vertrouwen?
* Hof Amsterdam 03-02-2009, PJ 2009/108 is geschaard onder de categorie ‘gerechtvaardigd vertrouwen’. De aanwezigheid van de rechtshandeling wordt in deze zaak niet als voorwaarde wordt gesteld voor gerechtvaardigd vertrouwen, maar viel samen met de vraag of er sprake was van gerechtvaardigd vertrouwen en er aldus contractuele verplichtingen in het leven waren geroepen. Hoewel alleen de disclaimer daarvoor voldoende was, werd de nadruk niet gelegd op het leidende karakter van het pensioenreglement. Derhalve is dit arrest onder de categorie ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ geschaard.
** Hof Den Bosch 22-01-2008, PJ 2008/25 is geschaard onder de categorie ‘gerechtvaardigd vertrouwen’. De aanwezigheid van de rechtshandeling wordt in deze zaak niet als voorwaarde gesteld voor gerechtvaardigd vertrouwen, maar viel samen met de vraag of van gerechtvaardigd vertrouwen sprake was en er aldus contractuele verplichtingen in het leven waren geroepen. Het Hof sloeg daarvoor niet acht op het karakter van het pensioenreglement, maar op omstandigheden van het geval, zoals de opgenomen disclaimer en de kenbaarheid van de fout. Derhalve is dit arrest onder de categorie ‘gerechtvaardigd vertrouwen’ geschaard.
*** Hof Den Haag 29-01-2019, PJ 2019/40 is geschaard onder de categorie ‘rechtshandeling’. Het arrest wijkt af van de andere vonnissen en arresten onder de categorie ‘rechtshandeling’, omdat het Hof zich er expliciet van vergewist of de pensioengerechtigde gelet op de disclaimer de verstrekte pensioeninformatie mocht opvatten als een rechtshandeling. Niettemin wordt het arrest onder de categorie ‘rechtshandeling’ gebracht, omdat het Hof het karakter van het
Pagina 76 van 76 pensioenreglement beslissend acht voor het gevolg van het beroep op gerechtvaardigd vertrouwen.