Er zijn een kleine 70 plaatsen waar de lezing van de OO. door deAn. Fr. verbeterd
is. De meeste gevallen betreffen, zoals dat ook bij de correcties van OO. het geval
was, een verandering, die bij M. kwalijk een verschil kan opleveren, als b.v.sanctus
voorbeatus (§ V 5, 2; § 10, 1) daar beide woorden door M. door sint of heilige
worden weergegeven,quid voor quod (X 6; IV, 1), supra voor super (XIV, 6),
conaretur voor niteretur (XIV, 1) e.d., of die feitelijk geen verschil geven als
confirmarunt voor confirmaverunt (IV, 1), amplexatus voor amplexus (VI, 8) nil voor
nihil (XIII, 6), enarravit voor narravit (§ 8, 7), quamquam voor quamvis (I, 1).
Het aantal verbeteringen door deAn. Fr. op de OO. aangebracht, dat in de Mnl.
tekst zijn weerspiegeling kan hebben, is gering. De meeste verbeteringen op de
Acta kwamen reeds voor in de OO.
Er zijn in het geheel een 55 plaatsen waar de Mnl. tekst overeenkomt met de tekst
van deAn. Fr. en afwijkt van die der Acta. Zesmaal heeft de Mnl. tekst met de An.
Fr. een passus of een woord meer. Waaronder de volgende. De Acta spreken in n
o90 van het wegschenken van goederen aan de armen: ‘pauperibus.’ In deAn. Fr.
evenwel wordt er gesproken van de armender wereld: ‘mundi pauperibus’. M. heeft
klaarblijkelijk deze laatste lezing voor zich
gehad, gezien zijn vertaling in vs. 3529: derwerelt armen. - Volgens de Acta n
o237
verzocht een vrouw te biechten met de volgende woorden: ‘volo confiteri pater’.
Volgens deAn. Fr. § 2, 1 voegde zij daar nog aan toe: ‘audi peccatum meum’. Men
treft de vertaling van beide zinnetjes in omgekeerde volgorde bij M. aan:Hore vader
mine zonden, Die ic wille belien met monden (vs. 8425-6).
Wanneer men de tekst van M. met die derActa vergelijkt zou men vermoeden
dat M. gedeelten onvertaald liet. Hier en daar is dat ook zo. Maar vergelijkt men de
Mnl. tekst met deAn. Fr., dan blijkt meermalen dat die gedeelten ook dáár niet
voorkomen. Een paar voorbeelden. Franciscus biedt zijn regel ter goedkeuring aan
de Paus aan. In deActa ontbreekt dat, zoals P. Kruitwagen al opmerkte bij vs.
1939-46. En dan volgt in deActa n
o35: ‘Videns autem Christi Vicarius, dominus
Innocentius tertius, vir utique sapientia clarus, admirandam in viro Dei simplicis
animi puritatem, propositi constantiam ignitumque voluntatis sanctae fervorem,
Christi Pauperem mentis amore complectens, inclinatus animo est, ut pium
supplicanti praeberet assensum’. Het gecursiveerde ontbreekt inAn. Fr. III 9, maar
evenzeer bij M., waar men het verwachten zou tussen vs. 1353 en 1354. T. noch
D. maakten van deze lacune naar de tekst van deActa gewag. Evenmin van de
volgende. Het verhaal van de stichting van de Orde van Boetvaardigheid of de Derde
Orde begint in deActa n
o46 met deze woorden: ‘Nam praedicationis ipsius fervore
succensi, quam plurimiutriusque sexus in conjugali pudicitia Domini famulantes
secundum formam a Dei viro acceptam novis se paenitentiae legibus vinciebant’.
Het gecursiveerde ontbreekt in deAn. Fr. IV 6 en bij M. na vs. 1750.
Meermalen hebben deAn. Fr. een ander woord dan de Acta. Niet minder dan 25
maal blijkt M. vertaald te hebben naar dezelfde tekst als in deAn. Fr. voorkomt.
Wanneer b.v. Franciscus uit Foligno is teruggekeerd en het geld, waarvoor hij paard
en laken verkocht, aan de priester van San Damiano aanbiedt en vraagt bij hem te
mogen blijven, dan lezen deActa n
o16: ‘Acquisivit sacerdos de mora ipsius, sed
... pecuniamnon recepit’. De An. Fr. II 1 hebben i.p.v. het gecursiveerde: recusavit,
dat ook M. voor zich had (vs. 609): Des
loofde hi metten monde, Maer tgeltontseidi uptien dach. - Volgens de Acta n
o58
was Franciscus met één kleedtevreden: ‘unica paupere contentus tunica’. Volgens
deAn. Fr. VI 1 evenwel was hij slechts met één arm kleed gedekt: ‘unica paupere
contectus tunicula’. Evenzo bij M. (vs. 2257): Een armen roc ende niet el niet an.
-In deActa n
o68 heet GodCreator, in de An. Fr. V 9 Factor. M. vertaalt door makere
(vs. 2663). - Toen Franciscus bij Greccio het Kerst-gebeuren zou ensceneren, vroeg
hij daartoe aan de Paus verlof, opdat men dit niet, aldus deAn. Fr. X 7, voor een
nieuwigheid zou houden: ‘ne hoc novitati (Acta n
o149:levitati) posset ascribi’. En
bij M. (vs. 5640): Ende om dat hi niene woude Datmenover niewe dat houde, enz.
- De namenSinte Quirix (3658), Satrane (3850), Sente Gemin (6733), Carvio (9460),
Scoplet (10295) treft men ook aan in de An. Fr. als Sanctum Quiricum (VII 6),
Satrianum (VII 10), Sancti Gemini (XII 10), de Carvio (§ 6, 3), Scopletum (§ 10, 5),
terwijl deActa daar lezen Sanctum Quirinum (93), Sarthianum (98), Sancti Geminiani
(183), de Narnio (275), Spoletum (304).
Soms hebben deActa en de An. Fr. wel hetzelfde woord maar in een andere
vorm: mv. naast enk., ind. naast conj., posit. naast superl., e.d. Franciscus sloeg
driemaal het Evangelieboek op en vroeg bevestiging van zijn levenswijze door
getuigenissen van de drieëne God, zo verhalen deActa, n
o28: ‘Trino exposcens a
Deotestimoniis’. Volgens de An. Fr. vroeg hij evenwel een drievoudig getuigenis
van God: ‘trino exposcens a Deotestimonio’. M. vertaalde naar de laatste lezing:
Driewaerf ondede hi den bouc Daer die ewangelien in stonden Om te ebbenedrie
orconden (vs. 1092). - Op een andere plaats zingt Franciscus, op weg naar de
sultan, vers 4 van ps. 22: ‘Nam et siambulem in medio umbrae mortis, non timebo
mala, quoniam tu mecum es’. Aldus in deAn. Fr. De Acta hebben ambularem. M's
tekst wijst er op dat hij geen praeteritum maar een praesens voor zich had:Ga ic
in de scade vander doot In ontsie tquade clene no groot Want du here best met mi
(vs. 5109).
De zuiverder tekst van deAn. Fr. stelt M. niet alleen in het gelijk tegenover de
Acta maar zelfs tegenover de tekst van de OO, en wel
tienmaal. We vermelden daarvan één geval waarmee de critiek geen weg wist,
omdat die uitging van een andere lezing als M. vertaalde. In het negende hoofdstuk
wordt verhaald, dat Franciscus naar de Mohammedanen in Marokko trok om er de
sultan en zijn volk het geloof te verkondigen in de hoop de marteldood voor Christus
te sterven. De Lat. tekst volgens OO. luidt: ‘Verum quia martyrii fructus adeo cor
ejus allexerat, ut pretiosam pro Christo mortem super omnia virtutum merita
peroptaret, versus Marrochium iter arripuit, utMiramolino et genti ejus Christi
Evangelium praedicaret, si quo modo ad concupitam palmam valeret attingere’. De
tekst bij M. is als volgt (vs. 5037 vlgg):
Daer om dat der martelien smerte
In document
Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 66 · dbnl
(pagina 84-87)