De centrale vraag in dit onderzoek luidde als volgt: In hoeverre leidt het plaatsen van
zonnepanelen op woningen tot probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel met betrekking tot duurzaamheid bij de bewoner?
De volgende deelvragen zijn opgesteld om tot een antwoord op de hoofdvraag te komen: -Wat is de definitie van duurzaamheid?
-Welke verklaringen zijn er vanuit de theorie om probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel met betrekking tot duurzaamheid te verklaren?
-Hoe kan verklaard worden dat mensen wel zonnepanelen op hun huis plaatsen? -Hoe kan verklaard worden dat mensen geen zonnepanelen op hun huis plaatsen? -Leidt het plaatsen van zonnepanelen tot meer duurzaam gedrag?
5.1.1 De definitie van duurzaamheid
Uit de literatuur blijkt dat er tientallen verschillende definities van duurzaamheid zijn. Echter zijn er wel enkele veel voorkomende definities die alom gebruikt worden. Dit zijn de definitie van de Brundtlandt-commissie van de VN uit 1987 en de people, planet & profit benadering. De Brundtlandt-commissie heeft duurzaamheid als volgt gedefinieerd: ‘Duurzame
ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen aan te tasten om te voorzien in de behoeften van de toekomstige generaties’.
De people, planet & profit benadering streeft naar een evenwichtige samenhang tussen sociale, ecologische en economische duurzaamheid. Binnen deze benadering gaat het bij het sociale aspect om het menselijke aspect van duurzaamheid. Het ecologische aspect gaat over het creëren van een duurzame omgeving en natuur. Het economische aspect gaat over het duurzaam produceren en consumeren.
Uit de theorie volgt concluderend geen eenduidige benadering van duurzaamheid, daarom komen in de praktijk ook meerdere definities voor.
5.1.2 Theoretische verklaringen voor probleembesef en
verantwoordelijkheidsgevoel
Uit zowel de zelfperceptietheorie als het norm-activatiemodel komt naar voren dat er probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel ontstaat bij mensen door zich duurzaam te gedragen. Echter is er een verschil tussen de theorieën in onder welke conditie dit probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel tot stand komt. De zelfperceptietheorie van Bem (1972) stelt dat duurzaam gedrag leidt tot probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel bij een individu, mits de persoon in kwestie het duurzame gedrag ook als ecologisch definieert. Dit betekent volgens de theorie, toegepast op het plaatsen van zonnepanelen, dat als iemand zonnepanelen plaatst met als motief kostenbesparing er volgens deze theorie geen effect op probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel te meten zou moeten zijn.
Het norm-activatiemodel van Schwartz (1977) stelt dat duurzaam gedrag zonder invloed van een andere variabele leidt tot probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel. Volgens deze theorie komt probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel tot stand doordat een individu zich duurzaam gedraagt. Toegepast op de casus van zonnepanelen plaatsen, zou probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel tot stand komen doordat iemand besluit zonnepanelen op zijn woning te plaatsen.
Uit de literatuur blijkt dat de relatie tussen probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel en duurzaam gedrag op twee manieren kan plaatsvinden. Het is daarom wel lastig om onderscheid te maken of het plaatsen van zonnepanelen leidt tot probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel of dat de relatie andersom tot stand komt. Dit betekent dat probleembesef en verantwoordelijkheidsgevoel voorwaarden zijn voor mensen om voor zonnepanelen te kiezen.
5.1.3 Verklaringen voor het plaatsen van zonnepanelen
In dit onderzoek is mensen gevraagd om welke reden zij hebben besloten om zonnepanelen te plaatsen. Uit de reacties bleek dat 55,9 procent van de respondenten met zonnepanelen heeft gekozen voor zonnepanelen vanwege zowel een kostenbesparing als een positief effect op het milieu te realiseren. Louter kostenbesparing is voor 11,8 procent van de respondenten reden
62
om te kiezen voor zonnepanelen. Het positieve effect op het milieu is voor 7,4 procent van de respondenten de reden om te kiezen voor zonnepanelen. Daarnaast bleek dat er een groep respondenten was die niet zelf heeft gekozen voor zonnepanelen. Deze groep bedroeg 25 procent van het aantal respondenten met zonnepanelen.
Uit de bovenstaande cijfers is gebleken dat milieubescherming en kostenbesparing voor de meerderheid van de respondenten de reden is om te kiezen voor zonnepanelen. In veruit de meeste gevallen kiezen mensen daarom voor zonnepanelen om zowel de eigen portemonnee als het milieu te bedienen. Ook is er een betrekkelijk grote groep van 25 procent die niet zelf heeft gekozen voor zonnepanelen. De zonnepanelen zijn in deze gevallen door de woningbouwvereniging zelf geplaatst of waren al aanwezig bij het betrekken van de woning.
5.1.4 Verklaringen voor het niet plaatsen van zonnepanelen
Ook is in dit onderzoek gevraagd waarom respondenten niet hebben gekozen om zonnepanelen te plaatsen. Uit de reacties bleek dat de grootste groep, bijna 40 procent van de respondenten zonder zonnepanelen, niet in aanmerking komt voor zonnepanelen. Dit kan komen doordat het dak van de respondent niet goed leent voor zonnepanelen of omdat de respondent in een benedenwoning of appartement woont. In veel gevallen blijkt daarom dat door omstandigheden buiten de respondent om deze persoon niet in aanmerking komt voor zonnepanelen.
Daarnaast bleek dat 20,5 procent van de respondenten zonder zonnepanelen vond dat de zonnepanelen te duur zijn. De kosten voor zonnepanelen blijven daarom ook voor een gedeelte van de respondenten reden om niet te kiezen voor zonnepanelen.
Ook kan worden opgemaakt uit de reacties dat sommige respondenten sceptisch zijn over de werking van zonnepanelen of niet genoeg inzicht hebben in hoeveel energie een zonnepaneel opwekt. Van de respondenten zonder zonnepanelen geeft 10,9 procent namelijk aan dat zij niet denken dat zonnepanelen energiebesparing opleveren. Hierop volgend geeft 3,3 procent van de respondenten zonder zonnepanelen aan dat zij twijfelen aan de kwaliteit van de energie die de zonnepanelen opwekken.
Ook geven een aantal respondenten aan dat ze vinden dat ze al genoeg aan energiebesparing doen. Dit standpunt wordt gedeeld door 10,7 procent van de respondenten zonder zonnepanelen. Een bepaalde ‘moeheid’ van duurzame maatregelen blijkt daarom ook voor een aantal respondenten reden om niet te kiezen voor zonnepanelen. Deze mensen
hebben vooralsnog een grens voor wat zij aan energiebesparende maatregelen willen uitvoeren.
Een klein gedeelte van de respondenten, namelijk 3,3 procent, geeft aan dat zij de zonnepanelen op hun woning lelijk vinden. Daarmee kan gesteld worden dat een kleine groep niet kiest voor zonnepanelen vanwege de uiterlijke kenmerken van zonnepanelen.
Ten slotte geeft 5,7 procent van de respondenten zonder zonnepanelen aan dat zij wel bezig met zonnepanelen, maar nog geen keus hebben gemaakt.
Concluderend blijkt dat veel respondenten niet voor zonnepanelen kiezen omdat zij niet in aanmerking komen of omdat zij de zonnepanelen te duur vinden. Daarnaast wordt ook door een aantal respondenten aangegeven dat zij twijfelen aan de opbrengst van de zonnepanelen. Zij denken dat de zonnepanelen geen energiebesparing opleveren of dat de kwaliteit van de opgewekte energie onderdoet aan de kwaliteit van energie van het net. Slechts een klein gedeelte kiest niet voor zonnepanelen vanwege de uiterlijke kenmerken van de zonnepanelen.
5.1.5 Leidt het plaatsen van zonnepanelen tot meer duurzaam gedrag?
In dit onderzoek is aandacht besteed aan de vraag of mensen met zonnepanelen ook meer duurzaam gedrag vertonen dan mensen zonder zonnepanelen. Uit de analyses is gebleken dat mensen met zonnepanelen positiever stonden tegenover duurzame energie dan mensen zonder zonnepanelen. Daarnaast geeft een meerderheid van de respondenten aan dat zij meer bewust zijn geworden van hun energiegebruik sinds dat zij zonnepanelen hebben. Hierop volgend was er een versterkt effect op bewustzijn van energiegebruik bij de respondenten die zonnepanelen hebben geplaatst vanwege kostenbesparing.Echter waren er voor de andere componenten in duurzaam gedrag geen verschillen op te merken tussen de groep respondenten met zonnepanelen en de groep respondenten zonder zonnepanelen.
Er wordt daarom geconcludeerd dat het plaatsen van zonnepanelen leidt tot meer bewustzijn van energiegebruik, maar niet tot meer duurzaam gedrag.