OM dy te verthonen Rhetorica verheven,
En daer by te verclaren Schriftuerlick nae 'tleven, Den sin ons Intreets op dijn vraech ghevoet,
VVat deucht oyt vvracht een mensch (en heeft bedreven) Barmhertich liefdich goet (en daer beneven)
VVat verschricklick quaet een gierich mensch onvroet. Soo stellen wy eerst voor ooghen het exempel soet vanden Samaritaen, 'twelck wy compareren,
Hoe dat den mensch gheschapen rechtvaerdich heylich goet, Onsterffelick ghemaeckt was by den Heer der Heeren, Om alle Creatueren te gouverneren:
Iae burgher van s' Hemels Ierusalem met vrede.
Den mensch onghehoorsamich hun van Godt gaet keren, (verghetende 'tverbont dat hy ghemaecke had mede) En treckt nae Iericho de vervloecte stede.
Dat is: den mensch door onghehoorsaemheyt gaet wijcken van Godt, sich beghevende tot quade practijcken,
En eyghen Duyvels wercken, waer door hy is gheraeckt onder de rechte siel-moorders als hier gaet blijcken) Sonde, Doot, Duyvel, die hem swaerlick doorstrijcken Quetsen en diep wonden, half doot mismaeckt, Oock ontcleeden, en maken van alle hoope naect, En beloften by Godt aen sijn verbont ghehanghen, Ladende op hem den toorn Godts, schricklick vervaect, Soo dootlick ghewont, ontcleet en mit druc omvanghen, Op den wech blijvende legghen met swaer verlanghen: Gaen weth en verdiensten der goe wercken daer henen, Die hem niet connen helpen noch rechten sijn ganghen, Maer laten hem in Godts toorn en doots vercleenen, Niet hebbende te vervvachten dan clagen en vvenen.
De wijle hy nu dus leyt in Godes toren, In hel, verdoemenis en in sonden verloren, Soe compt Christus Iesus de goede mensch aen, Den warachtighen Samaritaen uytvercoren, Inde volheyt des tijts voor ons gheboren,
Reysen in't dal der stortingh' van soo menighen traen, Kennen d'elendicheyt daer meed' den mensch is bevaen, Werd' barmhertich beweecht, en recht liefdich ontsteken, Hy die Godt ghelijck en als Godt is ghedaen,
Vercleynt hem, neemt aen een dienst-knechts teken, Lijt veel bespots en smaetheden niet om uytspreken, Vert ghebonden om s'menschen wonden meed' te rechten, Als een onbevlect lam ter slacht-banc aen 'tcruys gheweken, Op dat hy 'thantschrift en s'mens sond' daer aen sou hechten, uyt liefd' door sijn dierbaer bloet, voor rijck arm en slechten. 't Welc hy inde wonden vergiet als oly en wijn,
En laed' over de sond' op hem (als recht medecijn) den toorne Godts, en brengt den mensche teder in een goede herberch (dat is) versoent hem fijn voor Godt zijnen vader, en vercrijcht naer pijn, Verghevinge, versoeningh en ghenade weder:
Iae hy draecht noch sorghe voor hem (als een recht reder) Beschut hem dagelicx door sijn macht voor alle quaet, En sit ter rechter hant sijns vaders neder,
Als een oprecht middelaer ende Advocaet,
Beveelt den mensch den waert dat hy hun gade slaet, Verstaet de dienaren sijn woorts dat sy verconden, Boet bekeringh, vergheving der sonden vrouch en laet, Tot dat de mensch uyt dees herberch als ghesonden, VVeder in't eeuvvich leven mach vverden ghevonden. Waer mede volcomelijcken wert bewesen,
VVat deucht een mensch barmhertich liefdich ghepresen, In dees werelt voor ons alleen oyt heeft gevvracht: Iae doen wy noch sijn vyanden waren voor desen:
Machmen van meer barmhertigheyt en liefde lesen?
Liet sijn persoon (voor ons als sijn vrienden) dooden onsacht, Door Iudas verraet boosdadich, wreet, onbedacht,
(Machmen daer teghens schriclijcker quaet openbaren) Die door ingheblasen giericheyt, by daech ende nacht, Iesus sijn eyghen Heer en meester niet wilde sparen, Maer om een cleyn ghewin (nae Schrifts verclaren) Hem overleverende in s'viants handen,
Die nae veel smaetheyts hem brachten in s'doots beswaren Waer door Iudas hem selfs oock bracht in s' Duyvels banden, Tonende naect berou tot sijnes sieles schanden.
Prince.
Als hy nu hoorde dat des oppercten Princen soon veroordeelt was te sterven, hy sijn verraders loon
door sijns conscientus cnaghen weer heeft ghepresenteert, En seyd' ick heb ghesondicht, watmen t'onrecht sal doen het onnosel bloet, voor een yder ten toon?
Maer hem worden onbeleeft 'tselve gherefuseert, Waer door hy terstont heeft ghedispereert, En door een bast wanhopich sijn leven benomen, Wel wetende 'tberou te laet in hem was ghekeert. Wilt u doch hier in spieghelen alle waerde vromen, Mach verschricklicker quaet door giericheyt voortcomen, Daerom doet in tijts Trou blijcken als den Pellecaen, Want d'onbarmhertighe altijt vresen en schromen, Hier mede wy besluyten, neemt dit present in danck aen, En Aensiet de joncheyt hier in Roode Roosen staen.
Spel van Sinnen.
Personagien.
Voor-reden.
Eerbiedich versouck
}Twee arme crepelen en ghebreckighe
oude mannen.
Crachtelosen ouderdom.
} Hulpelosen ouderdom.
Een welvermogende Burger.
Menich Christen mensch.
Een machtige en oostelijcke Coninginne.
De Werelt
} Drie staets-princessen, ende
Dienaressen der Werelt, weeldige
Wellust der vleesch.
Ionckvrouwen, lichtvaerdich en costelijck gecleet, naer haren aert.
} Begeerlickheyt der oogen.
} Grootsheyt des levens.
Een eenvoudich man.
Schuldige plicht.
Een vrouwe in lange witte clederen
Wet der vryheyt
}Stomme Personagien, achter de Wet der
vryheyt gaende.
Belonighe. Een Maget.
} Straffe. Een wreed' man.
Voor-reden.
Tot eer en prys des naems van onsen Heer der Heeren, (daer toe al 'smenschen doen behoort te zijn gericht) Tot lof dijens hogen Godts, die eerstmael heeft gesticht van aerd' den mensch, om hem te dienen en te eeren: Tot stichting vande geen' die (in haer oordeel) keeren de ooge haers vernufts, nae Redens heylsaem licht: Als oock tot nut van die, vvijens deerlick droef gesicht, De Redenrijcke Maecht (die deucht met vreucht can leeren) geport heeft, tot 'tberoep van deese t'samen-coomst: Daer toe soo sullen steets, vvy haer dienaren vroomst, Dien zy uyt haren hof gepluckt heeft (om te dragen tot een ken-teeckens beelt) de schone Rosen root. VVy (seg ick) sullen u den over hogen noot,
Soo dat ghy sullet sijen, hoe sy (om van hun plagen en armoedts last, verlost te vvesen nae hun vvensch) gaen schudden uyt, int oir van Menich Christen mensch, hun deerlick Claech-gebedt: om hulp sy hem aenvlijegen, (Naer onschult) hy belooft, en vastlick nemet aen, Nae raet syns schuld'ge plichts, te sullen hun bystaen.
Maer, so den mensch sick haest door schyngoet laet bedrijegen, Vergeet syn plicht en laet in vleijssches slaepe vvijegen; Soo compt de vverelt vals, met haeren boosen lust, Die draijt sijn sinnen om, syn herte sy ontrust, Soo aerdich vveet zy hem te vleijen en te lijegen; Dat hy sick overgeeft, te syn haer slaef en knaep, Iae dat hy ganslick valt in sorgeloosheyts slaep,
En nijet vvil nemen aen, syns Schuld'gen plichts vertone: Hy vvort vveed'r opgevvect, en van de outheyt broos noch andermael versocht: maer laet hun troosteloos, Tot dat des Vryheyts vvet hem stelt voor haren throone, En doet hem hooren aen schriftuijrlick en ijdone Die d'armen liefdich troost, wat loon de sulck verwacht, Als oock wat straffe fel, die troostloos haer veracht? Dat roert hem het gemoet door 'tloon vvert syn persone seer lijevelick geloct: daer tegen schrict hem af (van onbarmherticheyt) die vreeselicke straf:
Hertgrond'lick vvert hy dan bevveecht, en neemet vooren d'ou mannen by te staen jae doet het daetlick,
Soe dat syn trouvv' aen hun oock blijckt genadelick. Dat is den sin van t'geen, ghy hijer sult sijen en hooren (met Godts gehengeniss') soo neycht daer toe de ooren nijet enckel uvves hoofts, maer d'oogen vvs gemoets: Op dat u hert, daer uyt erlangen mach ijet goets: Belieft ons met gehoor, vvilt stilte nijet verstoren, Op dat door vvangehoor, u sin nijet vverd misleyt: Daer aendacht niet en is, verstaetmen geen bescheyt.
d'Eerste uytcomste.
Hoe vreemt, hoe ongelijc is 'tleven op der aerden, d'Een brengt syn dagen deur, met heyl en groot geluck, Eens anders tijt compt om, met ramp, verdriet en druck, d'Een leeft gansch ongeacht, en d'ander vvort in vvaerden gestelt, geeert, men telt hem onder de vermaerden,
d'Een svvemt in s'vverelts vreucht (als in syns herten vvensch) En d'ander slyt syn tyt, als een ellendich mensch:
d'Een vvert door d'oud'ren svveet (die oyt veel goets vergaerden) Een ryck een machtich heldt, en door d'onseeck'ren loop
der draijende fortuyn, crycht goed'ren over hoop, Soe dat hy nijet en vveet die alle t'overdencken: Daer tegen is een soort van menschen, die onsacht In s'vverelts jammer-dal, met tranen zyn gebracht,
Die 'tvvanckelbaer geluck nijet goets heeft vvillen schencken, Maer die van kindtsbeen af, schijer schenen te verdrencken in lydens vvater-vloet, jae die in t'leste uijr
huns levens, smaecken noch des lydens vruchten suijr: Door armoed' en gebreck, (dat alle macht can crencken) Van dit ramp-salich volck, dit machteloos geslacht ontbloot van alle hulp, ontset van alle cracht, Ken ick my d'alder armst' d'onsalichste te vvesen. Myn Ouders vvaren arm doe sy my brachten voort, In jeugets blinden tyt (daer in elck vreucht oirboort) Heb' ick den svvaren last van armoed' moeten vresen, Nu, in mijn ouderdom, (tvvelck ick beclaeg' by desen) Treft my t'gebreck noch meest: 'tgeen my in myne jeucht vvas een ondraechlijc pack, vvert my nu toegeveucht in svvacken ouderdom, van ijder man mispresen. Och! arm stock-ouden man, behoeftich, lam en blint, Verschoven en veracht, jae 'tspot van menich kint,
Ghy cont door svvacheyt steets noch vvinnen noch te vvercken, Hoe suldy dan met eer, in desen droeven strijt
In dees' benaude eeuvv, in desen duijren tydt,
Van s'vverelts dool-hooff snoot, den door-ganc connen mercken? Och seelf en vveet ick't niet, Is nijemant in dees' percken Die mijnen Raedsman sy? ghy Godt die t' all' regijert,
+
Roept God aen. +
Ghy Godt, ghy hogen Godt, die d'menschen sinnen stijert, Schaff middel voor dyn knecht, vvil' hem o Heer verstercken Op dat hy door vvanhoop nijet eenmael van dy vvyck, Dat hy door grooten noot, nijet spreecke te gelyck,
VVaer is Godts helpende', hant vvaer is de Heer versteecken? In s'vverelts Rond' is dy doch gansch verborgen nijet,
+
Staet wemoedich suchtende ende na den Hemel siende.
+
Dyn oore hoortet all', dyn oogh het all' door-sijet, Dy syn o Heer bekent des ouden mans gebreecken.
+
Compt uyt 'tvoorschreven huijs des droefheyts. +
Gansch broos, heel vvanckelbaer is s'menschen staet in t'leven, Syn aensijen, vreucht en macht seer haest verandert sick, Syn vvesen drayet om schijer elcken oogen-blick, Die huyden vvaerdich vvas in eeren hoogh verheven, Is morgen ongeacht uyt synen staet verdreven Die eertyts Heere vvas, is nu gevvorden knecht,, Die op-geblasen tradt, gaet nederich en slecht,
Dijen Fortuyn, vriend'lick vvas, dijen heeft sy nu begeven, s' Heeft hem die eertyts sadt in vollen over-vloet
Ont bloot van alle macht, van Ryckdom, gelt en goet, Soo dat hy hulp'loos sit op ongeachte schelven: Och als hy dan bedenckt syn voorgeleden staet, En, in de vvage stelt met dit voor oogigh quaet,
Soud' druck niet sulcken mensch het herte gansch bedelven? Ick vraget and'ren niet, ick vveet het by myn selven
Hoe my gemoedet is dat droef benaude hert. Hijer voortyts vvas ick ryck ick leefde sonder smert, Met Speel-tuijch quam 'tgeluck my ryck'lick overvvelven, Myn kinders gaf ick veel, Iae boven myne macht,
Sy dreven hoogen Staet, in myn gemoet ick dacht Sy souden inden noot my comen vved'r te baeten; Maer laes, tis my gemist, de doot, de droeve doot,
Die heefts' in't graf geruckt uyt s'aertrijcks blinden schoot, Zy hebben gansch geen goet, maer schulden nagelaeten, Huns levens cost'lickheyt, een pracht groot boven maeten die heeft het al verslint, die heeft het al verteert,
dat van my ouden man moet vverden nu ontbeert Nu als ick meest behoef, soo heb, ick minst t'aenvaeten, Nu dringet my den noot tot myner handen vvinst Soe can ick doch eijlaes van svvackheyt vvercken minst, Dijes ben ick troosteloos, en alle raet ten enden.
Hoe hebdy my o doot met dynen bitt'ren strael Nijet lange vvech gehaelt uyt svveerels Iammer-dael, VVaerom en maeckt ghy niet een eijnd van mijn ellenden? Com noch o doot com noch, com vvildy t'myvvaerdts vvenden, Ick ben by eijgen doch: com helpe my van kant,
+
Siet Crachtelosen ouderdom. Eer dat ick sterve noch van dese mijne hant.+
Maer ou vvijen sije ick daer, sal Godt noch vvillen senden Tot myvvaerts een gehulp, vvel vvie mach dese syn? Och of hy my vvat bracht, versachten soud' myn pyn, Maer neen ick mercke vvel aent treurige gesichte Dat hy met my moet syn in'tselve ongeluck, VVant droevich is tgelaet, syn vvesen is vol druck,
+
Spreeckt hem aen. Nochtans spreeck ick hem aen, misschijen of hy my stichte.+
Gegroet syt vvaerde vrindt, De Heere dy verlichte.
En geve meer gelucks dan my nu vvedervaert. VVel vvaerom doch, hoe soe, of sydy oock besvvaert? Het vvaer my goet verlaet, op dat myn moet niet svvichte, Ick bidde segget my, vvat is dy doch misschiet?
Tis my ommogelick soe groot is my t'verdriet,
Als ickt 'bedencken moet, soe scheurt my 'thert van vresen, O druck, o grooten druck, o last, o svvaren last,
O Cranken ouderdom, hoe vverdy aen-getast, Van groter noot en is in boucken noyt gelesen
Och vrundt met my eijlaes macht oock nijet arger vvesen, T'is nijet dan al te quaet, hoe langer noch hoe meer, T'gebreck noijt grooter vvas, noijt dructe my soseer des armoed's svvare pack, geen quader dach als desen: Tis tyt dat elck van ons malcander hulpe bijet.
Tvvee naecte connen doch d'een d'ander kleeden nijet, Dus ist verloren vverck vvat dat vvy t'saem' beginnen. Ick ben gansch desperaet.
En 'tis met my gedaen, Compt niemant ons te baet, Soe moeten vvy vergaen, VVat grypen vvy best aen? VVat sullen vvy versinnen?
Daer is noch eenen vvech tot onser baet te vinnen, Een middel compt my daer noch inden sin, voor't lest. Och soe, dat vvaer voor ons tvvee oude mannen best dat vvy voor onsen doot noch hulpe conden vvinnen, Maer vvelck' is 'tmiddel doch? te vveten is mijn vvensch. VVy sullen moeten doen ons' clacht aen Menich mensch, VVy sullen onsen noot op t'hoochste hem aenraden, En bidden, dat hy ons met syne gaven milt
in desen ouderdom uyt liefd' vertroosten vvilt, Dat hy van t' groot gebreck ons arme vvil ontlaeden. Myn hongerigen buyck soud' ick die noch versaden
met droef gebedelt broot? O neen dat vvaer t'onsoet. Van tvvee quaed'n ons den noot het beste kiesen doet, En 'tis vvel meer gebeurt dat oude lijeden baden,
+
Menich Christen mensch compt uyt op 'tgehoor vande voor geclaghten. Com voort, treed' met my aen, hy compt ons in't gemoet,+
Godt geef u goeden dach. En dy geen tegenspoet.
En beter als't my doet, moet u den gangh becomen, Iae vvelcoom moet ghy zijn, vvy hebben u vervvacht. Wat clonck my daer in'toor? my docht ick hoorde clacht, En clagend' droef gerucht heb ick terstont vernomen, Dijes is my 'thert geroert, 'tgemoet begint te schromen, VVie heeft hijer dus geclaecht? de vvaerheyt my vertelt. Ick selve bent gevveest, ick hulpelosen helt,
Ick heb hijer voorgestelt, (niet dat ick't my vvil romen) Hoe dat ick eertyts ben gevveest in goeden staet, En dat my alles nu soe dapper tegen gaet
dat ick van groot gebreck nijet langer vveet te leven, Dat ick van gelt en goet, van hulpe ben ontbloot, Dat alles my ontbreeckt, jae oock het drooge broot, En dat ick dach en nacht van hongers noot moet beven. Met tranen heb ick ooc te kennen hijer gegeven hoe mijnes levens tijt genomen heeft begin met allerley ellend', hoe ick geboren bin
in armoed' en gebrec, hoe ick heb moeten svveven door s'vverelts vvilde Zee, vol sorgelic gestorm, Vol angst en vol verdriet, vol jammerlic gekorm: Voor al, dat ic nu in myn oude svvacke dagen geen middel vvete tot myn nodich onderhoudt. Dat is den gront daer op ons' clachte vvas geboudt,
Dat is den gront daer op ons' clachte vvas geboudt Die vvy u Menich mensch noch andermael voordragen. En bidden, dat ghy doch verhoren vvilt ons' clagen Dat ghy ons troosten vvilt met uvven overvloet. Gesegent heeft u Godt met menich tytlick goet. Syn gaven stort hy u nae syn goet vvel behagen, Niet dat ghy daer of soud' volcomen heere syn. Maer dat ghy die (als een getrou Rentmeester fyn) behoorlick delen sult aen Christi naecte leden, Helpt troost ons arme dan, en boetet onse smert. Och vrunden ick bekent, ick help u met myn hert, Myn sinnen syn bevveecht door uvve claech-gebeden, Ick vveet den noot is groot, u clacht bestaet in reden, Maer laes, vvat sal ick doen? den tijt, den droven tyt, (die door benautheyt groot schier alle nacht verslyt) En laet my ovrich nijet, om aen u te besteden, De vvyt bepaelde Zee, en oock het brede lant nu gans onveylich syn, door oorlogs vvreden brant, Die daegh'licks voor haer brenght veel arme oude lijeden: Seer slap de neringh is, d'betalingh is heel snoot,
De schattingen syn veel, d'ongelden overgroot,
Die ick tot 'sVaderlandts beschermingh moet aenbijeden: Ick sie hoe meer en meer de middelen van myn vlijeden, Hier met een ongheluck daer aen een ander kant, Soo tot myns selfs behoef, als oock tot onderstant,
Die voor d'vryheyt van 'tlant hoogh-nodich moet geschijeden Hoe soud' ick konnen dan myn even mensch bystaen? Hoe vvaer doch mogelick dat hulpe sou d'ontfaen den ouderdom van my? die met myn eygen saecken ocharmen nijet en heb dan al te veel te doen.
Sal ick door groot gebreck den doot noch moeten smaecken? Den last valt my te svvaer.
Ick vveet het nijet te maecken,
Comt nijemant my te hulp, soe neempt myn tyt een end. En soe Godt synen troost tot myvvaerts nijet en send', Myns levens leste uyr sie ick eer langh genaecken, Door armoed', door gebreck, door jammer en verdriet, Hou soud' een Christ'lick hert sich doch bedroeven nijet, Dat daech'licx hoort en sijet de clachten deser armen die oudt, ellendich sijn, jae machteloos en svvack, Sijet sy vergaen bynae van't groote ongemack,
VVie soud' (seg ick) vvie soud sick hunder niet ontfermen, Hoe vvaert doch mogelick dat nijemand' soud' erbarmen haer jammerlicken staet, en crancken ouderdom?
Als ick 'toogh op hun slae, soe is mijn tongh schijer stom, Het herte keert my om door't suchten ende karmen, Dies ben ick vvel te recht becommert en bevveecht. O Menich mensch, of ghy noch mede-lyden creecht, Om ons (door vvare liefd') te lossen uyt dit lyden,
Soe soud' ick voor myn doot noch eenmael zyn verheucht. En of ick noch eens mocht van dese ongeneught
een cleynen tyt vry syn, hoe soud' ick my verblyden. Stelt onverduldicheyt eenen cleynen tyt besyden, VVeest vvel gemoet, u noot vvert van my noch verlicht; K'sal haestich henen gaen om raet tot Schuld'ge plicht, Myn vvelbekanden vrundt, die my tot alle tyden In svvare saecken heeft een trouvv' behulp gedaen, En sal op uvve saeck' my rypelick beraen,
+
Gaan all' binnen. Op dat vvy t'uvver baet een goeden raet bedencken:+
Godts handt vvill' mid'ler tyt bevvaren u voor krencken..