Het plangebied maakt deel uit van het provinciale aandachtsgebied van de provincie Limburg
“Via Belgica”. De Via Belgica was de weg van Keulen via Heerlen en Maastricht naar Boulogne. In Limburg is reeds 7 km van het tracé vastgelegd. Op basis van de archeologische gegevens en beschrijvingen kan gesteld worden dat de weg 5 tot 10 meter breed is geweest en het centrale weglichaam verhard was met grind of natuursteen. Mogelijk was de weg geflankeerd door greppels, maar gezien de ligging in een lager gelegen, nat gebied kunnen ook paalzettingen mogelijk zijn. Op circa 400 m ten westen van het plangebied is een deel van het tracé vastgelegd (monumentnummer 15.753). De weg ligt hier in het dal van de Geul onder een 2 meter dik pakket colluvium. Het grindlichaam lag op circa 1,5 meter onder het maaiveld. Indien de richting van deze weg verder doorgetrokken zou worden, zou deze dwars door het plangebied lopen. Op circa 50 m ten zuidwesten van monumentnummer 15.753 is een grindspoor van 17 m breed in twee raaien aangetroffen (waarnemingsnummer 407.658).
Mogelijk betreft het hier ook een deel van de Via Belgica. Circa 50 m ten zuiden van het monument is een mogelijke zijweg van de Via Belgica aangetroffen (waarnemingsnummer 38.607). Nog ten zuiden van dit monument, op circa 140 m hiervandaan, zijn eveneens de resten van een Romeinse weg aangetroffen naast scherven, dakpannen en een stenen constructie (waarnemingsnummer 38.609).
Het plangebied maakt deel uit van de oude dorpskern van Houthem (monumentnummer 16.326). Deze heeft de structuur van een vroegmiddeleeuws hof, met een domeingedeelte en een aantal horigenhoeven.
Ten oosten van het plangebied ligt de cluster met oude bebouwing van St. Gerlach (monumentnummer 16.327). St. Gerlach vormt nu het centrum van Houthem. St. Gerlach is een zeldzaam voorbeeld van een nederzetting waar de meeste gebouwen in hun huidige vorm uit dezelfde tijd dateren, met name de 2de helft van de 17de eeuw en de eerste helft van de 18de eeuw. Het westelijke deel van dit monument ligt in een zone met beschermde stads- en dorpsgezichten.
Op circa 760 m ten noorden van het plangebied ligt een beschermd monument van zeer hoge archeologische waarde (monumentnummer 1.476). Hier liggen sporen van een villa-complex uit de Romeinse tijd, met onder meer de resten van twee Romeinse gebouwen en een schans uit de middeleeuwen. Dit monument is nog verder naar het noorden uitgebreid (monumentnummer 15.873). Ten oosten van deze monumenten ligt ook nog monumentnummer 8.803, met eveneens (waarschijnlijk) sporen van een villa-complex uit de Romeinse tijd. Binnen deze groep van monumenten liggen verschillende waarnemingen. De waarnemingsnummers 15.773, 38.556 en 52.080 omvatten verschillende vondsten uit de Romeinse periode en de middeleeuwen. Ter plaatse van waarnemingsnummer 408.184 is een Flint-Ovalbijl uit het neolithicum aangetroffen. Over waarnemingsnummer 121.178 zijn geen verdere gegevens bekend in ARCHIS.
Binnen het onderzoeksgebied zijn 9 onderzoeksmeldingen bekend. Over 3 hiervan is geen verdere informatie beschikbaar in ARCHIS (onderzoeksmeldingen 21.040, 33.113 en 38.667).
Over het onderzoek zelf behorende bij onderzoeksmelding 5.280 is geen informatie bekend in ARCHIS. Hierbij zijn echter wel enkele waarnemingen gedaan. Zo is een vuurstenen werktuig of afslag aangetroffen (waarnemingsnummer 105.958) en zijn er verschillende vondsten uit de ijzertijd, Romeinse tijd en middeleeuwen (waarnemingsnummers 105.972 en 105.974) gedaan. Waarnemingsnummer 105.964 bevat afval uit vuursteen. Ter plaatse van waarnemingsnummer 105.965 zijn enkele dakpannen uit de Romeinse tijd aangetroffen.
Voor een terrein op circa 600 m ten oosten van het plangebied is een bureauonderzoek uitgevoerd door BAAC naar aanleiding van de kwaliteitsverbetering van de Archeologische Monumentenkaart van de provincie Limburg (onderzoeksmelding 20.680). Het terrein had een monumentstatus door de vermoedelijke aanwezigheid van een vindplaats uit het neolithicum op basis van oppervlaktevondsten (waarnemingsnummer 408.752). Uit het onderzoek blijkt echter dat er geen aanwijzingen zijn voor een vindplaats en dat het terrein van de AMK kan worden afgevoerd.
Ter plaatse van onderzoeksmelding 3.773 is een onderzoek uitgevoerd door de Technische Universiteit Delft in samenwerking met de Archeologische Werkgroep Valkenburg in verband de aanwezigheid van resten uit de late middeleeuwen of de nieuwe tijd ter plaatse van het klooster van St. Gerlach. Hierbij zijn vijf inhumatiegraven uit de 13de of 14de eeuw aangetroffen naast een beerput, funderingsresten en aardewerkresten uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd (waarnemingsnummer 22.664).
Door de Grontmij is een bureauonderzoek uitgevoerd ten behoeve van de herinrichting van het Centraal Plateau (onderzoeksmelding 20.982). Op basis hiervan is een selectie gemaakt van verschillende wegen die in de toekomst aan een oppervlaktekartering of karterend booronderzoek onderworpen dienen te worden. Voor de onderzoeksmeldingen 9.228 en 33.262 is geen verder onderzoek noodzakelijk geacht.
Ter plaatse van waarnemingsnummer 29.861, op circa 610 m ten noordwesten van het plangebied zijn resten aangetroffen van een Romeins villa-complex. Naast een stenen fundering zijn er muurrestanten, aardewerk, kuilen, dakpannen en kalksteen aangetroffen.
Op circa 625 m ten zuiden van het plangebied zijn kuilen en aardewerk uit de vroege of late middeleeuwen gevonden (waarnemingsnummer 35.878).
Op circa 700 m ten noordwesten van het plangebied is een crematiegraf uit de midden ijzertijd aangetroffen (waarnemingsnummer 29.862). Op 700 m ten zuiden van het plangebied zijn sporen van een Romeins grafveld en Romeinse munten aangetroffen (waarnemingsnummers 38.599 en 121.279).
Ter plaatse van waarnemingsnummer 15.439, op circa 730 m ten noordoosten van het plangebied, is ter plaatse van de lösswand een begraving bekend waarbij een volledig menselijk geraamte en botmateriaal van een schaap zijn aangetroffen.
Ten zuiden van het plangebied, op circa 950 m, zijn klingen van vuursteen en bijlen uit het neolithicum aangetroffen (waarnemingsnummer 32.937).
Tabel 1
Monumenten en waarnemingen
Nummer Coördinaat Periode Vondsten
1.476 Romeinse tijd
Middeleeuwen
Villa-complex Schans
8.803 Romeinse tijd Villa-complex
15.753 Romeinse tijd Weg
15.873 Romeinse tijd
Middeleeuwen
Villa-complex Schans
16.326 Vroege middeleeuwen -
nieuwe tijd
Oude dorpskern
16.327 Late middeleeuwen - nieuwe
tijd Cluster oude bebouwing
15.439 184.160/320.580 Vroege middeleeuwen - late Menselijk skelet
middeleeuwen Inhumatiegraf Botmateriaal van een schaap 15.773 183.930/321.180 Midden Romeinse tijd Steenbouw
22.664 183.900/320.100 Late middeleeuwen Late middeleeuwen - nieuwe 29.861 182.920/320940 Romeinse tijd Fundering
Muurrestanten Dakpannen Aardewerk Mergelbokken Kuilen
29.862 182.980/321.100 Midden ijzertijd Crematiegraf 32.937 183.160/319.570 Vroeg neolithicum - laat
neolithicum Neolithicum
Bijlen
Klingen uit vuursteen 35.878 183.000/320.000 Vroege middeleeuwen - late
middeleeuwen
Kuilen Aardewerk 38.556 183.800/321.150 Romeinse tijd
Midden Romeinse tijd Laat Romeinse tijd
Laat Romeinse tijd - late middeleeuwen 38.599 183.500/319.800 Romeinse tijd
Midden Romeinse tijd
38.607 182.840/320.500 Romeinse tijd Zijweg
Stenen constructie 38.609 182.840/320.420 Romeinse tijd
Middeleeuwen 52.080 183.800/321.220 Midden Romeinse tijd Aardewerk
Romeinse tijd
105.958 183.460/321.270 Onbekend Werktuig op afslag 105.964 183.790/321.110 Onbekend Afval uit vuursteen 105.965 183.800/321.150 Romeinse tijd Dakpannen
105.972 183.900/321.330 IJzertijd 105.974 183.930/321.180 Romeinse tijd
Late middeleeuwen
121.278 183.800/321.150 Onbekend Onbekend
121.279 183.500/319.800 Onbekend Onbekend
407.658 182.750/320.550 Romeinse tijd Grindweg 408.184 183.820/321.205 Midden neolithicum - laat
neolithicum
Flint-Ovalbijl
408.752 184.048/320.496 Onbekend Onbekend