In deze bijlage geven we een gedetailleerd overzicht van de analysetechnieken waarmee de taalhandelingsanalyse in dit onderzoek is uitgevoerd. De methoden om taalhandelingen te herkennen is besproken, evenals een beschrijving van de zeven categorieën taalhandelingen die in dit onderzoek zijn onderscheiden. We laten daarbij een groot aan voorbeelden zien. Voor de uitvoering van de taalhandelingsanalyse in dit onderzoek is allereerst een coderingstabel opgesteld die verdeeld is in categorieën taalhandelingen. Deze tabel is tot stand gekomen op basis van de classificatie van Austin (1962) en Searle (1969), maar wel enigszins aangepast aan de hand van Pander Maat (1994). Zo is de categorie assertieven gesplitst in informatieven en persuasieven. Aan de hand van Haverkate (1990) is daarnaast nog een categorie toegevoegd voor ironische opmerkingen. In bijlage II wordt deze coderingstabel weergegeven met daarin alle mogelijke taalhandelingen en voorbeelden daarvan uit de onderzochte tweets.
I.II METHODEN VOOR HET HERKENNEN VAN TAALHANDELINGEN
Om taalhandelingen te herkennen in tweets zijn de volgende drie methoden van belang.
I.II.I Illocutionary Force Indicating Devices
De eerste methode om taalhandelingen te herkennen is te zoeken naar Illocutionary Force
Indicating Devices (IFID’S) of vertaald strekkingsaanduidende middelen (Houtkoop & Koole,
2000). Het belangrijkste middel is het perfomatieve werkwoord. Woorden als mededelen en
aankondigen horen bij informatie taalhandelingen, terwijl verzoeken en bevelen bij
directieve taalhandelingen horen. In figuur I.I is een voorbeeld gegeven.
“Onderweg van Amsterdam naar Den Haag na toespraak over innovatie in de financiële sector.”
=
Hierbij deel ik mee dat ik onderweg ben naar Den Haag vanuit Amsterdam na toespraak
(…)
Figuur I.I: voorbeeld van een performatieve formule (tweet 112)
Het voorbeeld laat zien dat er sprake is van een informatieve taalhandeling, omdat het performatieve werkwoord mededelen zichtbaar is geworden. In veel taalhandelingen zijn performatieve werkwoorden helaas niet direct zichtbaar. Dit komt omdat het gebruik van IFID’S ook afhankelijk is van de context waarbinnen ze gebruikt worden. De codeur moet daarom op de hoogte zijn van de context waarbinnen de tweets gebruikt worden. In figuur I.II en I.III worden IFID’S weergegeven in tweets.
POLITIEKE TWITTER DISCOURSE – BIJLAGE I: ANALYSE VAN TAALHANDELINGEN IN CMC
“Zo, ik ben er weer, Was even een paar dagen met gezin verrommelde zomervakantie aan
het goed maken.”
Figuur I.II: voorbeelden van IFID’S ( tweet 401) “Check even bij @reneleegte please.” Figuur I.III: voorbeelden van IFID’S ( tweet 803)
In figuur I.II zijn de woorden ben, er, was en aan het goed maken van de tweet gemarkeerd. Deze woorden fungeren als IFID’s om bezigheden van de spreker aan te duiden. Het is dus een informatieve taalhandeling. De tweede tweet in figuur I.III geeft met de IFID’s Check, bij en please aan dat het hier gaat om een verwijzing. Het is daarom een directieve
taalhandeling.
I.II.II De context van de taalhandeling
Het is uitermate van belang te weten in welke context de taalhandeling wordt verricht. Taalhandelingen vinden altijd plaats in een bepaalde context, en zijn zonder deze context moeilijk vast te stellen. De context speelt daarnaast een belangrijke rol in het herkennen van
indirecte taalhandelingen (§ 2.5.4). In berichten op Twitter is het, vooral bij reacties op
andere twitteraars, van belang de context te weten. In de datasets van dit onderzoek zijn daarom niet alleen de tweets opgenomen van de politici, maar ook de tweets van andere persoon waarop ze reageren. Dit is verduidelijkt met een voorbeeld in de figuren I.IV en I.V. “@GeetaWrs Om 19 uur in de plenaire zaal van de Tweede Kamer.”
Figuur I.IV: een reactie zonder context (tweet 249)
“@TofikDibi hoi! vraagje: waar vindt t debat over jeugdzorg plaats? zit in de denktank van GL a'dam en heb als onderzoeksthema jeugdzorg
^
@GeetaWrs Om 19 uur in de plenaire zaal van de Tweede Kamer.” Figuur I.V: een reactie in context geplaatst (tweet 249)
Het voorbeeld in figuur I.IV is niet in een context geplaatst. Het is daarom moeilijk om te bepalen welke taalhandeling de spreker eigenlijk verricht. Die bedoeling wordt pas duidelijk wanneer de tweet zichtbaar is, waarop de tweet een reactie is. Het tweede voorbeeld in figuur I.V is wel in context geplaatst en laat zien dat de tweet een uitleg is aan een ander persoon, en iets uitleggen behoort tot de informatieve taalhandelingen. In sommige gevallen kan de context van een tweet niet duidelijk worden door naar andere tweets te kijken, maar naar een externe link die in het bericht zichtbaar is. Veel tweets bevatten verwijzingen naar andere websites. Dit is verduidelijkt met een voorbeeld in figuur I.VI en I.VII.
POLITIEKE TWITTER DISCOURSE – BIJLAGE I: ANALYSE VAN TAALHANDELINGEN IN CMC
“Duyzer van DB: 65% PV bereikt rechter niet http://tiny.cc/xrn9x” Figuur I.VI: tweet zonder context (tweet 9)
Dick Duyzer, inspecteur van de Dierenbescherming (DB): 65% van de proces-verbalen (PV) wegens dierenmishandeling bereikt de rechter niet.
Figuur I.VII: tweet in context geplaatst door informatie in de link (tweet 9)
In het voorbeeld van figuur I.VI is niet precies duidelijk wat de spreker bedoelt. Het is waarschijnlijk een stelling van Duyzer omdat er een dubbele punt (:) na zijn naam volgt. Maar wat is DB en 65% PV? De enige manier om daar achter te komen, is de link achter het bericht te volgen. Deze link blijkt een nieuwsbericht te zijn op een website van een landelijke krant. Hier is pas duidelijk geworden wat precies bedoeld wordt met de tweet. Dat is weergegeven in het tweede voorbeeld. Het blijkt een stelling te zijn van de heer Duyzer. Wanneer bericht wordt over een stelling van een ander persoon, is er sprake van een informatieve handeling.
I.II.III CMC kenmerken van taalhandelingen
De laatste methode om taalhandelingen te herkennen in tweets, is te kijken naar linguïstische kenmerken zoals het gebruik van niet-verbale tekens (), afkortingen (RT, LOL), bewuste spellingsfouten (woooow) en leestekens (!!!). Het zijn grammaticale kenmerken in tweets die aanwijzingen kunnen geven over de taalhandeling. Ter verduidelijking volgt een voorbeeld in figuur I.VIII.
“Optrekken en afremmen meegerekend ;-) ?”
Figuur I.VIII: het gebruik van emoticons in taalhandelingen (tweet 447)
De tweet in figuur I.VIII lijkt in eerste instantie op een vraag door het vraagteken. Een vraag is een directieve taalhandeling. Maar de emoticon ;-) maakt dat dit niet zo is. Met de ;-) , wat staat voor een geven van een knipoog, geeft de spreker aan dat het geen serieuze vraag is, maar een vorm van ironie. Het is daarom geen directieve handeling, maar een vorm van ironie.
I.III TAALHANDELINGCATEGORIEËN
Hieronder is beschreven wat de kenmerken zijn waarmee, de zeven categorieën taalhandelingen opgenomen in de coderingstabel van bijlage III, te herkennen zijn. In de coderingstabel zijn ook de performatieve formules en voorbeelden van de taalhandelingen uit het onderzoek opgenomen.
POLITIEKE TWITTER DISCOURSE – BIJLAGE I: ANALYSE VAN TAALHANDELINGEN IN CMC
I.III.I Informatieve taalhandelingen
Informatieve taalhandelingen vormen een categorie van waarin de spreker zich uit over een persoon, een gebeurtenis of bepaalde stand van zaken, zonder daarbij een mening of gevoel te uiten. Ze zijn bedoeld om te informeren. Een informatieve taalhandeling kan bijvoorbeeld een aankondiging zijn van de spreker. Bij informatieven beschrijft de spreker waar hij mee bezig is, waar hij naar toe gaat, en wat er in het nieuws gebeurd is. Informatieve taalhandelingen zijn te herkennen, door een performatieve formule te maken. Hierbij
beschrijf ik, deel ik mee, bericht ik zijn voorbeelden. IFID’s die vaak bij informatieve stellingen
gebruikt worden, zijn gaan, daarna, in de (…) staat dat, zo naar etc. Informatieven bevatten weinig non-verbale tekens.
I.III.II Persuasieve taalhandelingen
Met deze taalhandelingen laat de spreker een mening, stelling of bewering zien van een bepaalde stand van zaken of een persoon. De taalhandelingen zijn bedoeld de lezer te overtuigen van een bepaald standpunt. Het kan hier gaan om een stelling, maar ook om een overeenstemming of een voorspelling. Voorbeelden van performatieve formules zijn: hierbij
vind ik dat, stem ik met je overeen dat, hoop ik dat etc. IFID’S kunnen zijn: logisch dat, het is belangrijk dat, dat moet veranderen etc. Bij persuasieve taalhandelingen worden vaak
bijvoeglijke naamwoorden gebruikt om een mening kracht bij te zetten. Voorbeelden zijn:
het is ongelofelijk dom dat, een zeer bijzonder persoon etc.
I.III.III Expressieve taalhandelingen
Expressieve taalhandelingen zijn in tegenstelling tot informatieven en persuasieven altijd gericht op een bepaald persoon. De taalhandeling geeft de emoties en gevoelens weer van de spreker in relatie tot een ander persoon. Iemand bedanken, iemand welkom heten of iemand beschuldigen zijn voorbeelden van expressieve taalhandelingen. Performatieve formules zijn bijvoorbeeld: hierbij begroet ik je, wens ik je (…) toe, hoop ik voor je dat etc. IFID’s kunnen zijn: thanks, sorry dat, goedemorgen, stom van je etc. Expressieven bestaan vaak niet uit veel woorden, soms zelf maar één. Denk aan dank en goedemorgen. Daarnaast komen emoticons veel vaker voor bij expressieven dan bij andere taalhandelingen.
I.III.IV Directieve taalhandelingen
Met deze taalhandelingen wil de spreker dat iemand anders iets doet. Net als expressieven zijn directieven ook gericht op een persoon of personen. De spreker wil niet alleen iemand overtuigen, maar wil ook dat er een bepaalde actie wordt ondernomen. Dit kan het stemmen op een bepaalde partij zijn, het lezen van iets, of het volgen van een link in de tweet. Performatieve formules zijn bijvoorbeeld: Hierbij bevel ik dat je, vraag ik je, verwijs ik
je naar etc. Voorbeelden van IFID’s zijn: kijk hier, stem nu, kom naar etc. Een bijzondere
POLITIEKE TWITTER DISCOURSE – BIJLAGE I: ANALYSE VAN TAALHANDELINGEN IN CMC
bestaat niet uit een talige uiting, maar uit een link in de tweet. Zie het voorbeeld in figuur I.IX. Directieven bevatten niet veel non-verbale tekens.
“Kabinet onderzoekt snelweg dwars door het Groene Hart. Voorwaarde: bedrijfsleven moet
er business case in zien http://bit.ly/ieFgFP” Figuur IX: verwijzing in de vorm van een link (tweet 28) I.III.V Commissieve taalhandelingen
Bij commissieve taalhandelingen gaat het er, in tegenstelling tot directieve taalhandelingen, niet om wat een ander persoon moet doen, maar wat de spreker zal gaan doen. Hij committeert of bindt zich aan deze actie (Houtkoop & Koole, 2000). Het gaat dan bijvoorbeeld om iets beloven, zweren of garanderen. Performatieve formules zijn bijvoorbeeld: Hierbij beloof ik dat, dreig ik dat en verzeker ik je dat. IFID’s kunnen zijn: zal ik
doen, afgesproken, deal, zie je morgen etc. Commissieve taalhandelingen bevatten vaak de
woorden zal of zullen, omdat de actie altijd in de toekomst zal plaatsvinden. Commissieven bevatten niet veel non-verbale tekens.
I.III.VI Ironische opmerkingen
Deze laatste groep vormt bij andere onderzoekers (Austin, 1962; Searle 1969; Pander Maat, 2000) geen aparte categorie. In dit onderzoek wordt echter wel een categorie gemaakt voor opmerkingen die ironisch bedoeld zijn. Het is namelijk van belang te weten of politici gebruik maken van ironie in hun tweets. Voorbeelden van ironie zijn grappen en sarcastische
opmerkingen. Omdat een ironische opmerking moeilijk te beschrijven is als taalhandeling
wordt dit woord vervangen door opmerking. Perfomatieve formules zijn voor ironische opmerkingen niet te formuleren en evenmin zijn IFID’s. Ironische opmerkingen zijn daarom op het eerste gezicht lastig te herkennen. Een ironische opmerking is vaak enigszins te aan de context van de tweet. Daarnaast spelen emoticons vaak een belangrijke rol om ironie zichtbaar te maken. De knipoog ;-) wordt vaak gebruikt.
I.III.VII Declaratieve taalhandelingen
Bij declaratieve handelingen verandert de persoon door zijn taalhandeling werkelijk iets in de wereld (Houtkoop & Koole, 2000). Declaratieven zoals iemand dopen, een oorlog
verklaren, vinden vaak plaatst in een institutionele context. Niettemin worden ze in dit
onderzoek ook genoemd. De mogelijkheid bestaat namelijk dat de taalhandelingen ook in tweets voorkomen, al wordt dit niet veronderstelt. Performatieve formules zijn bijvoorbeeld:
Hierbij doop ik je, arresteer ik je en ontsla ik je. Declaratieve handelingen zijn vaak te
herkennen aan de formele toon in het taalgebruik en de officiële context waarbinnen het gebruikt wordt.
POLITIEKE TWITTER DISCOURSE – BIJLAGE II: CODERINGSTABEL TAALHANDELINGEN