In deze paragraaf zullen de afleveringen van Jamie, Nigella en Gordon eerst apart geanalyseerd worden betreffende de concepten ‘narratieve structuur’ en ‘verhaal vertellen’. Daarna zal de directe aanspreekvorm behandeld worden, om vervolgens af te sluiten met een conclusie.
Jamie Oliver en narratieve structuur en storytelling
In het tv-programma Jamie’s Quick and Easy Food bereidt Jamie in elke aflevering vier verschillende gerechten. Voor de analyse van de narratieve structuur gebruik ik de derde en de zesde aflevering van het eerste seizoen waarin hij No fuss Asian fish cakes, speedy courgetti
linguini, sticky lamb chops, chocolate mousse (aflevering drie), crazy good pork burger, sticky mango prawns, easy rustic gnocchi en banoffee cheesecake (aflevering zes) bereidt.
Jamie houdt bij elk gerecht dat hij bereidt een duidelijke structuur aan. Hij begint altijd met het vertellen van wat hij gaat maken (samenvatting) waarmee hij antwoord geeft op de vraag waar het (komende) verhaal over gaat. Hij zegt dan bijvoorbeeld: “First, my quick Asian fish
cakes” of “My lemony courgetti linguini” of “Next up, my sticky mango prawns”.
Jamie volgt daarna met de oriëntatie, waarin hij meer vertelt over het gerecht, de ingrediënten, de bereidingstijd en met wie hij het gerecht wel eens eet: “a sensational sharing
plate that is unbelievable quick to cook and so easy to remember,” of “ a speedy one pound wonder, loaded with flavor and ready in minutes when you need full prove food fast”. Hij geeft
hiermee antwoord op vragen zoals wie, waar, wanneer en wat en verreikt het ‘recept vertellen’ hier al met ‘verhaal vertellen’.
Hij vervolgt daarna met de complicerende handeling: het bereiden van het gerecht. Tijdens deze fase van het verhaal combineert Jamie het ‘recept vertellen’ met het ‘verhaal
vertellen’. Hij benoemt de stappen van het kookproces (recept vertellen), maar maakt hier en daar een uitstap naar achtergrondinformatie over ingrediënten (verhaal vertellen). Enkele voorbeelden hiervan zijn: (i) tijdens het maken van een burger geeft hij de kijker het advies om niet naar een gewone supermarkt te gaan voor het vlees, maar dat zij naar een echte slager moeten gaan en (ii) tijdens het maken van gnocchi vertelt hij wat over de historische achtergrond van het gerecht. Naast het geven van advies over ingrediënten en extra informatie over gerechten, verrijkt Jamie zijn verhalen ook wel eens met persoonlijke ervaringen. Zo vertelt hij bijvoorbeeld dat zijn
33
kinderen het fantastisch vinden om te helpen met het maken van gnocchi: “My kids absolutely
love gnocchi. You know, making it, a little bit of mess, shaping it, forming it, eating it. It’s got everything a kid could possibly want”. Door op deze manier zijn ‘recept vertellen’ uit te breiden
met ‘verhaal vertellen’, informeert én entertaint hij de kijkers.
Daarna volgt het resultaat: het afmaken van het gerecht en het proeven ervan. Hij kondigt dit altijd op een bepaalde manier aan, alsof hij naar de climax van het verhaal aan het toewerken is: “Come on, lets go for it. Enough talking, here we go!” of “Let’s get in there, bust it open!” Vervolgens verzekert Jamie ons ervan dat het heerlijk is. Hij maakt hier altijd gebruik van parataal: hij past zijn toonhoogte, volume en tempo aan zodat hij enthousiast overkomt. Tevens maakt hij veel gebruik van kreten als “Ohh” of “Hmm” waardoor de kijker bijna mee kan proeven met Jamie.
Tot op dit punt houdt Jamie in alle afleveringen deze volgorde aan
(samenvatting-oriëntatie-complicerende handling-resultaat). Als het aankomt op de evaluatie of de coda wisselt hij die twee onderdelen nog wel eens. Tijdens de evaluatie blikt hij terug op alle ingrediënten in het gerecht en welke smaken hij proeft: “The cheese is holding the whole story down and the
potatoes are like eating little clouds of happiness” en “Pear, stilton and pork, you know it makes sense, delicious”. Tijdens de coda verbindt Jamie het verhaal aan het nu: hij geeft aan hoe het
gerecht geserveerd zou kunnen worden of wat voor andere opties er nog zijn als je het gerecht anders zou willen bereiden: “I love to rack these up, middle of the table, glass of wine with your
friends, you know, do whatever you want” of “You know what, if you ever want to make it vegan, take out the parmesan” of “For all you burger lovers, try something new, widen some of the flavour combinations”.
We kunnen concluderen dat Jamie de vaste structuur aanhoudt zoals voorgesteld in tabel 1. In fase 1 begint Jamie in de geanalyseerde aflevering altijd met de samenvatting en daarna volgt de oriëntatie. In fase drie begint Jamie altijd met het resultaat, maar hij is flexibel met de volgorde van de evaluatie en coda. De analyse laat ook zien dat Jamie ‘recept vertellen’ met ‘verhaal vertellen’ verrijkt. Hij doet dit door óf achtergrondinformatie te geven over het gerecht en de ingrediënten óf door een persoonlijke anekdote te vertellen.
34
Nigella Lawson en narratieve structuur en storytelling
In Nigella: At My Table bereidt Nigella elke afleveringen verschillende gerechten, variërend van simpele tosti’s tot uitgebreide diners voor vrienden tot lekkere taarten. Voor de analyse van de narratieve structuur van Nigella maak ik gebruik van aflevering twee, drie en vijf uit het eerste en enige seizoen. In aflevering twee bereidt ze beef and aubergine fatteh, waffles, passion-fruit ice
cream en een late night special sandwich. In aflevering drie bereidt ze herbed leg of lam, rich chodolate olive oil moisse, coconout shrimp en ginger and walnut carrot cake. En in aflevering
vijf bereidt bereidt ze savory French toast, spices lamb kofta, rose and pepper pavloca, golden
egg curry en white chocolate cheesecake.
Tijdens de analyse van haar fragmenten valt al snel op dat de narratieve structuur van Nigella niet zo vaststaat als die van Jamie. Zij begint haar fragment vaak met een korte teaser waarin ze snel benoemd in wat voor stijl ze gaat koken of voor wie. Ze begint dus met een introductie. In aflevering vijf vertelt Nigella tijdens de introductie dat ze een Oost-Mediteraanse maaltijd gaat maken voor haar vrienden. In één adem zegt ze ook meteen wat ze gaat maken, namelijk de lam kofta en de pavlova. Vervolgens vertelt ze dat de pavlova een familierecept is en hoe haar opa het vroeger altijd maakte (hier verrijkt ze ‘recept vertellen’ met ‘verhaal vertellen’). Door na de samenvatting terug te gaan naar deze informatie, gaat ze terug naar de introductie. Hier maakt Nigella gebruik van herhaling in fase 1: introductie-samenvatting-introductie.
Daarnaast zijn er meerdere momenten waarbij een fragment geen duidelijk narratieve structuur bevat. In aflevering twee opent Nigella met de zin: “My Middle Eastern inspired main
course starts with pita toasted simply in the oven”, terwijl ze een bakplaat uit de oven haalt en het
resultaat aan de kijkers laat zien. Ze begint hier met een zeer korte oriëntatie (“My Middle
Eastern inspired main course”) om vervolgens over te gaan op de complicerende handeling
(“starts with pita toasted simply in the oven”). Vervolgens zegt ze: “Whenever I have friends
over, I just have to stop myself making this beef and aubergine fatteh. I first had a version of it in a Lebanese restaurant and I have been obsessed by it ever since.” Ze gaat hier weer terug naar de
oriëntatie (“Whenever I have friends over, I just have to stop myself making this..”).Vervolgens gaat ze kort en abrupt over naar de samenvatting, namelijk “beef and aubergine fatteh” om vervolgens weer terug te keren naar de oriëntatie: “I first had a version of it…” et cetera. De volgorde die Nigella aanhoudt is: oriëntatie, (een deel van) de complicerende handeling, oriëntatie, samenvatting, oriëntatie.
35
Doordat Nigella begint met een zeer korte oriëntatie gevolgd door een deel van de complicerende handeling (het toasten van de pita’s) ontstaat er verwarring. Ten eerste is het onduidelijk voor de kijker wat het uiteindelijke gerecht is door het ontbreken van de
samenvatting. Ten tweede is het verwarrend voor de kijker dat Nigella niet benoemt hoe de pita’s getoast moeten worden: ze zegt simpelweg dát ze getoast zijn. Na dit korte en verwarrende moment gaat ze terug naar de oriëntatie om daarna te vertellen wat ze gaat maken. Dan volgt de complicerende handeling en ze eindigt met een coda, waarin ze de pita’s vergelijkt met de alom bekende snack nacho’s en claimt dat haar versie een verfijnde variant is. We zien het resultaat kort en daarna tilt Nigella het bord op en loopt ze er mee weg. Ze proeft het gerecht niet, overtuigt ons niet van de smaken en blikt dus ook niet even terug op eventuele ingrediënten en stappen. Alhoewel deze evaluatie niet noodzakelijk is voor een duidelijke structuur zorgt de afwezigheid ervan voor vragen bij de kijker. Door niet te proeven en dus niet de smaak met de kijker te delen, lijkt Nigella de kijkers die enkel kijken voor vermaak van een belangrijk onderdeel te onthouden.
In aflevering drie, tijdens het maken van de worteltaart, houdt Nigella wel een duidelijke structuur aan. Ze opent dit fragment met de zin: “This may not look like a carrot cake, but is a
carrot cake! It’s my carrot cake! And it’s very different from the richly sweet and loftily layered American original”. De eerste twee zinnen zijn de samenvatting. De kijkers weten nu wat ze
kunnen verwachten. Dan volgt Nigella met de introductie door meer informatie te geven over de taart, benoemt ze de ingrediënten en deelt ze haar ervaringen met het maken van de taart.
Daarna volgt de complicerende handeling: het stap voor stap maken van de worteltaart. Ze eindigt met het resultaat, we zien de complete taart. Ze sluit af met de evaluatie: “It’s an absolute
winner, every time”. Maar ook dit keer proeft Nigella de taart zelf niet en neemt ze ons niet mee
in de smaken. De coda blijft uit.
Uit de analyse van geselecteerde afleveringen van Nigella is naar voren gekomen dat zij geen vaste volgorde aanhoudt wat betreft de narratieve structuur. Aan de hand van de analyse van het fragment waarin Nigella de beef and aubergine fatteh maakt, kan geconcludeerd worden dat er onduidelijkheid ontstaat bij de kijkers thuis als er geen samenvatting voor de complicerende handeling gegeven wordt. De kijker weet niet naar welk gerecht hij of zij zit te kijken.
Tijdens de analyse van het fragment van de worteltaart is naar voren gekomen dat het tevens mogelijk is om te beginnen met een oriëntatie, te volgen met de samenvatting, om daarna
36
terug te keren naar de oriëntatie. Verder houdt Nigella in dit fragment wel de volgorde van de voorgestelde fases aan. Wat daarnaast opvalt is dat Nigella in twee fragmenten niet proeft (onderdeel van de evaluatie) en hoewel een evaluatie niet nodig is voor een begrijpelijke narratieve structuur van een educatief kookprogramma, is het wel van belang voor het vermaak van de kijkers. Door de kijkers mee te nemen in het ‘proefproces’ kan een tv-kok ervoor zorgen dat kijkers op basis van andere zintuigen toch het idee hebben dat ze het gerecht kunnen proeven.
Gordon Ramsay en narratieve structuur en storytelling
Tijdens Cookalong Live kookt Gordon live samen met een gast in de studio terwijl er publiek meekijkt. Ook wordt er af en toe geschakeld naar bekende persoonlijkheden en gewone kijkers die thuis live meekoken. Gordon kookt elke aflevering een driegangenmenu bestaande uit een voor-, hoofd- en nagerecht en hij kookt ook altijd in die volgorde. Het doel is dat zowel de gast in de studio als de bekende en onbekende mensen thuis, mee kunnen koken. Het is daarom
belangrijk dat de narratieve structuur niet verwarrend is en dat alles in chronologische volgorde verteld wordt. Ik zal voor de narratieve analyse aflevering vier en vijf van seizoen één gebruiken. In aflevering vier wordt er gekookt met het thema ‘de jaren 70’ en in aflevering vijf met het thema ‘Aziatisch’. Daarnaast zal ik gebruik maken van de kerstspecial, waarin Gordon een driegangenkerstmenu kookt, voor het analyseren van de directe aanspreekvorm en parataal. Alle quotes die volgen tijdens de uitleg van de narratieve structuur komen uit aflevering vier en vijf van het eerste seizoen (2017).
Meestal begint Gordon met de oriëntatie. Hij vertelt bijvoorbeeld dat het een snel en makkelijk gerecht is of wanneer het gerecht populair was (“This dish was on every restaurant
menu across the seventies”) of de gast vertelt wat hij of zij lekker vindt aan de stijl waarop die
avond wordt gekookt. Vervolgens vertelt Gordon wat het gerecht is (de samenvatting). Wat daarna volgt is kenmerkend voor dit programma: een hele snelle compilatie van de
complicerende handeling en een blik op het resultaat. Hierdoor kan de kijker alvast een zien wat er gaat gebeuren en hoe het gerecht eruit zal zien. Deze informatie is handig voor de kijker die meekookt, aangezien Gordon en de gast in een rap tempo koken. Na de compilatie begint de complicerende handeling en legt Gordon stap voor stap uit wat er gedaan moet worden.
Tijdens de analyse viel op dat er in dit programma minder ruimte is voor ‘verhaal
37
meekoken, of stelt Gordon een vraag aan de gast die te maken heeft met het thema of hun persoonlijke leven. Tijdens de 70s-aflevering koken vraagt Gordon bijvoorbeeld aan zijn gast: “Did you ever wear hotpants in the seventies?” Hierdoor ontstaat er een kort gesprek en daarna vervolgt Gordon met de uitleg en het koken van het gerecht.
Na de complicerende handeling volgt het resultaat: “And there we are, the most amazing
seventies prawn cocktail, done.” Gordon serveert het gerecht aan gasten in de studio en zegt
tegen de kijkers thuis: “If you have fallen behind, here is a quick catch up” (coda). Door dit te zeggen verbindt Gordon de gebeurtenissen in de studio aan het heden, namelijk de mensen die thuis meekoken. Daarna volgt er wederom een snelle montage van alle handelingen die plaats hebben gevonden tijdens de complicerende handeling. Dit is de evaluatie, want het blikt terug op alle belangrijke aspecten van de acties.
Tijdens de analyse is gebleken dan Gordon zich, net als Jamie, vasthoudt aan een duidelijke structuur, ook tijdens de kerstspecial. Deze duidelijke structuur is nodig bij dit educatieve kookprogramma, omdat het de bedoeling is dat de kijkers live mee kunnen koken. Hierdoor kan Gordon niet op een onlogische volgorde gaan werken, want alles moet zo duidelijk mogelijk zijn zodat er stap voor stap meegekookt kan worden. Gordon begint in fase 1 meestal met de introductie, gevolgd door de samenvatting. Dan volgt fase 2, de complicerende handeling en daarna volgt fase 3. Deze heeft altijd een vaste volgorde bij Gordon: eerst het resultaat, dan de coda en vervolgens de evaluatie.
Tijdens het programma is er ruimte om het ‘recept vertellen’ zo nu en dan kort uit te breiden met ‘verhaal vertellen’. Deze momenten duren echter niet lang, want de focus ligt op het koken en er moet rekening gehouden worden met de tijd.
Directe aanspreekvorm
Er zijn onderlinge verschillen in de manieren waarop Jamie, Nigella en Gordon gebruik maken van de directe aanspreekvorm. Een opvallend verschil tussen Jamie en Gordon is de mate waarin zij gebruik maken van de directe aanspreekvorm. Jamie vertelt alles rechtstreeks aan de camera, terwijl Gordon zich meer richt tot zijn gast in de studio. Jamie ‘eist’ hierdoor meer direct de aandacht van de kijkers dan dat Gordon doet. Dit verschil kan deels verklaard worden door de verschillende formats. Gordon staat onder druk van live koken (er is geen editing tijdens de complicerende handeling en geen kans om een stap opnieuw te doen) en moet zowel de mensen
38
thuis als iemand in de studio begeleiden tijdens het koken. Hij maakt daardoor minder vaak gebruik van de directe aanspreekvorm dan Jamie.
Nigella maakt vaak gebruik van een voice-over in combinatie met de directe
aanspreekvorm tijdens de complicerende handeling. De voice-over wordt meestal ingezet bij gerechten met meerdere stappen, die aan elkaar gemonteerd worden om zo tijd te besparen. Tijdens de voice-over is er alleen sprake van ‘recept vertellen’. Als Nigella terugkeert naar de directe aanspreekvorm combineert ze wel weer ‘recept vertellen’ met ‘verhaal vertellen’: “Yes
there is a lot of it, but this is not the time of year for restraint… when is frankly?”.
Wat tevens opvalt als we Jamie en Nigella met elkaar vergelijken, is de manier waarop zij de kijker thuis aanspreken. Beide koks leggen contact met de kijker door in de camera te kijken en hiermee overbruggen zij de esthetische afstand. Daarnaast maken alle drie de koks gebruik van de woorden “we”, “you” en “I” tijdens hun verhaal, maar het verschil zit hem in de mate waarin elk woord wordt gebruikt. Nigella vertelt bijna alles vanuit het ik-perspectief. Tijdens het maken van de beef and aubergine fatteh gebruikt zij het woord “I” maar liefst vierentwintig keer. Ze gebruikt maar drie keer het woordje “you” en één keer het woordje “we”.
Jamie maakt daarentegen afwisselend gebruik van die drie verschillende woorden. Tijdens het maken van de viskoekjes gebruikt Jamie zeventien keer het woord “I”, dertien keer het woord “you” en negen keer het woord “we”. Doordat Nigella vaker de ik-vorm gebruikt, ontstaat er een grotere afstand tussen Nigella en de kijker dan tussen Jamie en de kijker. Dit komt doordat zij het bereiden van het recept meer op zichzelf betrekt en daardoor is het minder een actie die ze samen met de kijker uitvoert.
Gordon pakt het tijdens zijn reguliere uitzendingen grotendeels anders aan dan Jamie en Nigella. Hij gebruikt het vaakst het woord “we” (als hij al een woord gebruikt). Dit komt
waarschijnlijk doordat hij samen met iemand kookt in de studio. Gordon lijkt het gebruik van ik, jij of wij te omzeilen door zinnen te gebruiken als “Take a small teaspoon” of “Now, just scoop it
up” of “Mayonaise in the bowl, little touch of tabasco for heat”. Hij gebruikt daarentegen wel
vaak bezittelijke voornaamwoorden als “your” en “our”. Het woord “your” lijkt echter meer gericht te zijn op de gast in de studio dan op de mensen thuis. Hierdoor voelt de niet meekokende kijker zich minder aangesproken tijdens het kookproces. Maar tijdens de kerstspecial, die
overigens ook veel langer duurt, hangt er een relaxte sfeer en praat Gordon meer en rustiger met de kijkers thuis. Dit komt waarschijnlijk omdat de gast in de keuken nu samen met Gordon werkt
39
in plaats van dat ze elk hun eigen bord maken. Gordon neemt zowel de gast als de kijker thuis in een aanzienlijk rustiger tempo stap-voor-stap mee in het kookproces. Hij kijkt vaker in de camera en spreekt dan ook de kijker direct aan.
Omdat de focus bij Jamie en Nigella meer ligt op vermaak (‘verhaal vertellen’), is hun