over ‘Wilders’ gesproken als het eigenlijk over de PVV als partij ging. Enkele
voorbeelden: ‘Opkomst Wilders zet Haagse arena op z’n kop’246, ‘Wilders bederft het feestje van de geslaagde formatie’247 en ‘Middenpartijen lieten de oren naar Wilders hangen’248.
Algemeen-politieke frames
58 20 14 10 0 10 20 30 40 50 60 70Conflict Horse race Strategie Human interest
Figuur 3
Het strategieframe
Van de zogenaamde mediamalaise-theorie, één van de veelbesproken negatieve gevolgen van medialogica, was in de artikelen niet veel te merken. De cynismespiraal zou herkenbaar zijn doordat veel politiek nieuws binnen het ‘strategieframe’ gebracht wordt: politici worden neergezet als op macht beluste personen die niet denken aan het volk en alleen maar denken aan hun eigen belang. Zoals blijkt uit figuur 3, kwam het strategieframe niet bijzonder vaak voor (14 keer). Hierbij moet worden opgemerkt dat dit frame meestal aanwezig is in berichtgeving over verkiezingen, want dan gaat het over mogelijke samenwerkingsverbanden en coalitievorming. In dit onderzoek gaan maar drie van de acht onderzochte gebeurtenissen over de verkiezingen.
246
Artikel 23: ‘Opkomst Wilders zet Haagse arena op z’n kop. Nieuwe coalities’, Trouw, 28 november 2006. 247
Artikel 42: ‘Wilders verpest het feestje van de geslaagde formatie’, Trouw, 1 maart 2007. 248
Het conflictframe
Een ander gevolg van de toegenomen medialogica zou een nadruk op
conflictgeoriënteerd of wedstrijdnieuws zijn. Dat is duidelijk terug te zien in de
resultaten van het krantenonderzoek. In figuur 3 is te zien dat er 58 keer gebruik werd gemaakt van het conflictframe, en dat het horse race-frame twintig keer voorkwam. Het conflictframe kwam vooral voor bij ‘typische Wilders-gebeurtenissen’, waarbij de
politicus iets provocerends deed of zei, zoals het bekendmaken van het
verkiezingsprogramma Klare Wijn, de acties tegen de dubbele nationaliteit, het voorstel om de Koran te verbieden, Fitna, en het wegloopincident. De reacties van de andere politici waren over het algemeen negatief en geschokt, waardoor het verhaal
gemakkelijk in de vorm van een conflict gegoten kon worden. Het al eerder aangehaalde rapport van de Nieuwsmonitor249 bevestigt de uitkomst dat de berichtgeving over Wilders vooral gevoed werd door reacties van andere politici, die zich genoodzaakt voelden om te reageren op de acties van Wilders.
Gelijkschakeling van de berichtgeving
Een gelijkschakeling van de berichtgeving zou een ander negatief gevolg van
medialogica zijn. Kranten zien dezelfde gebeurtenissen als nieuwswaardig en berichten er op dezelfde manier over. In de berichtgeving in de Volkskrant, De Telegraaf en Trouw was dit fenomeen soms duidelijk te herkennen. In de berichtgeving over het voorstel om Artikel 1 van de Grondwet af te schaffen, zijn de koppen in de drie kranten: “Artikel 1 is heilig voor ‘Den Haag’. Verbod op discriminatie hoort in Grondwet”250, ‘Program Wilders oogst maar weinig lof’251, en ‘Wilders wil af van grondwetartikel 1. Kamerlid staat alleen in roep om intrekking discriminatieverbod’252. Deze drie artikelen komen in principe op
249
Nederlandse Nieuwsmonitor, Het Mediapodium van Wilders. 250
Artikel 3: “Artikel 1 is heilig voor ‘Den Haag’. Verbod op discriminatie hoort in Grondwet”, de Volkskrant, 22 maart 2006.
251
Artikel 6: ‘Program Wilders oogst maar weinig lof’, Trouw, 22 maart 2006. 252
Artikel 8: ‘Wilders wil af van grondwetartikel 1. Kamerlid staat alleen in roep om intrekking discriminatieverbod’, De Telegraaf, 22 maart 2006.
hetzelfde neer: de reacties van de andere politici op het voorstel van Wilders zijn afwijzend.
Ook uit de berichtgeving over de Tweede Kamerverkiezingen blijkt dat de drie kranten vaak op dezelfde manier gebeurtenissen verslaan. Op de dag na de verkiezingen verscheen er bijvoorbeeld in alle drie de kranten een reportage waarin de
verkiezingsavond wordt verslagen vanuit het café waar de PVV-aanhangers zich hadden verzameld: ‘Wilders heeft eindelijk een voet tussen de deur. Aanhangers dolenthousiast na grote winst van ‘hun blonde Geertje’253, ‘Wilders luistert met verbazing naar de uitslag’254 en “Wilders ‘beretrots’ op PVV”255. Niet lang daarna verschenen in de Volkskrant en Trouw reportages met daarin reacties van ‘de mensen op straat’ in buurten waar veel mensen op de PVV hadden gestemd: ‘Ze zaten weer te slapen in Den Haag’256 en ‘Uit onvrede en omdat hij van Venlo is. Geert Wilders boekt in zijn
geboorteplaats in Limburg een opmerkelijk goed verkiezingsresultaat’.257
Uit deze voorbeelden blijkt dat kranten vaak dezelfde methodes hanteren om
gebeurtenissen te verslaan, en dat mede daardoor dezelfde soort berichtgeving ontstaat. Ook het rapport van de Nieuwsmonitor naar de hoeveelheid berichtgeving over Wilders bevestigt dit beeld de belangrijkste uitkomst van het onderzoek is dat de onderzochte kranten opvallend genoeg steeds op dezelfde momenten berichtten over dezelfde gebeurtenissen met betrekking tot Wilders. Dit brengt de Nieuwsmonitor tot de conclusie dat Wilders beschikt over een ‘harem’ van media. Uit angst om nieuws te missen, plaatsen de kranten het nieuws over Wilders allemaal zo snel mogelijk.258
253
Artikel 12: ‘Wilders heeft eindelijk een voet tussen de deur. Aanhangers dolenthousiast na grote winst van ‘hun blonde Geertje’, de Volkskrant, 23 november 2006.
254
Artikel 13: ‘Wilders luistert met verbazing naar de uitslag’, Trouw, 23 november 2006. 255
Artikel 14: “Wilders ‘beretrots’ op PVV”, De Telegraaf, 23 november 2006. 256
Artikel 16: ‘Ze zaten weer te slapen in Den Haag’, Trouw, 24 november 2006. 257
Artikel 18: ‘Uit onvrede en omdat hij van Venlo is. Geert Wilders boekt in zijn geboorteplaats in Limburg een opmerkelijk goed verkiezingsresultaat’, de Volkskrant, 24 november 2006.
258
Overige specifiek-politieke frames
In figuur 2 op pagina 83 is te zien dat na het uitdagerframe (zestig keer) het
buitenstaanderframe het vaakst voorkomt (41 keer). Dit frame verschilt van de andere frames omdat het geen uitgesproken positieve of negatieve toon hoeft te bevatten. Meestal is dit frame neutraal van toon: de PVV is nou eenmaal een nieuwkomer in de politiek. Vooral tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 werd Wilders vaak neergezet als nieuwkomer. Hoewel dit frame dus meestal een neutrale toon heeft, kan het op een positieve manier uitpakken voor Wilders. Hij ondersteunt het frame
bijvoorbeeld zelf door te claimen dat zijn partij wordt buitengesloten, dat er sprake is van een ‘cordon sanitaire’. Hierbij probeert Wilders zichzelf ook vaak te profileren als slachtoffer (24 keer): we worden buitengesloten! De andere partijen willen helemaal niet met ons samenwerken, ze geven ons geen kans! Ook de vervolging was een uitstekend moment voor Wilders om zichzelf neer te zetten als slachtoffer van een verkeerde beslissing van het Amsterdamse Hof, en daarnaast natuurlijk als strijder voor de vrijheid van meningsuiting.
Het slachtofferframe is voor dit onderzoek extra interessant, omdat de kranten de keuze hebben om het frame wel of niet over te nemen. Want als de mogelijkheid zich
voordoet, profileert Wilders zichzelf en zijn partij zoveel mogelijk als slachtoffer. Uit dit onderzoek blijkt dat de kranten dit frame redelijk vaak overnemen: 24 keer, waarmee het frame op een derde plaats eindigt. Zoals uit de analyse in hoofdstuk 6 al bleek, koos De Telegraaf er van de drie kranten het vaakst voor om de PVV neer te zetten als slachtoffer, en deed met name de Volkskrant dit minder vaak. Vooral bij de
berichtgeving over de vervolging van Wilders bleek duidelijk dat De Telegraaf vaker koos voor een positief frame (slachtoffer en/of vrijheidsstrijder) dan de andere twee kranten.
Daarnaast komt het frame van de vrijheidsstrijder redelijk vaak (21 keer) voor. Vooral De Telegraaf zette Wilders op deze manier neer. Eigenlijk werd het frame Wilders een beetje ‘in de schoot geworpen’: doordat hij werd vervolgd vanwege zijn
‘discriminerende’ uitspraken, kon hij zichzelf opwerpen als slachtoffer en vrijheidsstrijder.
De frames van de gevaarlijke gek (tien keer), racist (vijf keer) en de domme leek (twee keer) zijn in de minderheid. Vooral in commentaren worden deze frames gebruikt, omdat daarin vaak uitgesproken meningen worden geuit. Opvallend hierbij is, dat dit eigenlijk de enige frames zijn die echt negatief uitpakken voor Wilders, en die hij zelf niet zou ondersteunen. De andere frames zorgen uiteindelijk op een positieve manier voor aandacht voor de politicus, zelfs het negatieve uitdagerframe.
Figuur 4
Onderscheid tussen de kranten
De Telegraaf als populaire krant, met een focus op emotie en drama, past goed bij de populistische retoriek van Wilders. Bovendien komt de conservatieve voorkeur van beide overeen. De krant schreef dan ook overwegend positief over de politicus: 27 van de 44 keer positief, tien keer negatief en zeven keer neutraal. Bij twee gebeurtenissen viel de positieve toon het meest op: ten eerste in de artikelen over de vervolging. Lezers
Percentages artikelen per krant
Trouw
De Telegraaf de Volkskrant
en commentatoren waren het daar over het algemeen helemaal niet mee eens. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het voorpagina-artikel met de kop ‘Voortbestaan PVV in gevaar.
Hoogleraren: Gerechtshof veroordeelt Wilders bij voorbaat. Parlementarier mond gesnoerd’.259 En in de artikelen over de gemeenteraadsverkiezingen kwam Wilders in De Telegraaf vaak zeer positief naar voren als boegbeeld van zijn partij. Aan de andere kant verscheen in De Telegraaf het minste aantal artikelen over Wilders, zoals te zien is in figuur 4. Dat komt vooral doordat de krant een ‘populaire krant’ is en politiek dus niet één van de focusgebieden is. Bij de Volkskrant en Trouw is dat wel het geval, zoals aan bod kwam in hoofdstuk 2. Trouw legt bijvoorbeeld de focus op religie en
levensbeschouwing, en in die krant verschenen dan ook opvallend meer artikelen over Wilders als een gebeurtenis verband hield met geloofskwesties, bijvoorbeeld het uitbrengen van het verkiezingsprogramma Klare Wijn (van de 15 artikelen komen er 8 uit Trouw) en het uitkomen van Fitna (13 van de 34 in Trouw).
Figuur 5
259
Artikel 77: “Voortbestaan PVV in gevaar. Hoogleraren: Gerechtshof veroordeelt Wilders bij voorbaat. Parlementarier mond gesnoerd”, De Telegraaf, 22 januari 2009.