4.1.1 Risicobeheer in een COVID-19_context
In 2020 heeft de COVID-19-pandemie een ernstige invloed gehad op de macro-economische omstandigheden en veroorzaakte heel wat beroering op de financiële markten. Omwille van de stress-situatie die in de loop van 2020 ontstond, was het belangrijk om tijdig en gepast te reageren. In tegenstelling tot de financiële crisis waren banken nu een deel van de oplossing.
4.1.1.1 Intern bestuur
In het licht van de snel evoluerende crisis ondernam het management van AXA Bank Belgium in 2020 verschillende acties om de bank in deze moeilijke tijden te sturen. Dit omvat:
- Het in het leven roepen van het Crisis Management Team (CMT) van AXA Bank Belgium dat de operationele component van de crisis voor zijn rekening neemt. De gezondheid en de veiligheid van de medewerkers, agenten en klanten van AXA Bank Belgium was de allergrootste prioriteit. Verder was de operationele veerkracht van de bank de sleutel om de continuïteit van onze diensten te garanderen aan agenten en klanten enerzijds en aan de stakeholders zoals de regulator anderzijds. AXA Bank gaf blijk van een goede operationele veerkracht doorheen deze crisisperiode.
- Er werd een gemeenschappelijke taakgroep opgericht die aan de Chief Credit Officer (CCO) en de Chief Risk Officer (CRO) rapporteert om alle acties te beheren i.v.m. creditrisico m.b.t. de COVID-19-crisis. De taakgroep houdt toezicht in zes domeinen (hieronder opgelijst) wat het voor AXA Bank Belgium mogelijk maakt om haar rol te spelen in deze ongeziene crisis en de juiste balans te behouden door ondersteuning te bieden aan rendabele klanten en risico’s op een efficiënte manier te beheren
o Proactieve klantenmonitoring en preventief management: Identificeren en proactief contacteren van kwetsbare klanten om bijkomende informatie te verkrijgen voor een risicobeoordeling en het nemen van preventieve maatregelen;
o Monitoring: voortdurend analyses uitvoeren van de portefeuille voor hypotheek-, professionele- en
consumentleningen met bijzondere aandacht voor de moratoriumportefeuille en intern en extern op zoek gaan naar bijkomende risico-indicatoren;
o Voorspellingen en financiële impact: updaten van de macro-economische scenario’s onder IFRS9 en aan de hand van een challengermodel de hieruit voortvloeiende impact bepalen, implementeren van een “management overlay” om de nauwkeurigheid van de voorspelde verliezen te compenseren;
o Overheidsmaatregelen: implementeren van veranderingen inzake overheidsmaatregelen bv.: uitschrijven van leningen met staatsgarantie, opschorten van betaling onder moratorium;
o Nemen van beslissingen en verwerking: tijdelijke herziening van IFRS9-faseringscriteria voor leningen met opschorting van betaling, herziene classificatie in schuldherschikking en UTP (‘Unlikely to pay’) met gebruik van bijkomende risico-indicatoren als aanvulling voor het beoordelingssysteem van de bank;
o IT-aanpassingen: ervoor zorgen dat de juiste IT-aanpassingen in de front- en backoffice worden geïmplementeerd.
- Sinds 13 maart werkt het merendeel van de werknemers van AXA Bank Belgium met onmiddellijke ingang van thuis uit. In het weekend van 15 maart werd met succes vanop afstand een IT-release uitgevoerd. De terugkeer naar kantoor is afhankelijk van de beslissingen van de Nationale Veiligheidsraad.
- Bovenop het normale risicobeheer en het crisismanagementbeheer (CMT) organiseerde AXA Bank Belgium tijdens de eerste weken en maanden van de crisis ook wekelijks op maandag en donderdag een cockpitmeeting over de financiële risico’s om de evolutie van de crisis te bespreken. De cockpit bestond uit de CEO, CFO, CRO, Chief Credit Officer van AXA Bank Belgium, het hoofd van SPPM en het hoofd van ERM.
- De cockpit was actief tot half juli, toen de crisis stabieler werd en besprak volgende thema’s:
o De scenario’s die verder onderzocht dienden te worden en de impact die deze scenario's hadden op de kapitaal- en liquiditeitsindicatoren;
o De maatregelen die door de toezichthoudende autoriteiten (ECB en JST) werden genomen m.b.t. kapitaal en liquiditeit en de integratie ervan in de ICAAP/ILAAP-oefening;
o Herbeoordeling van acties inzake kapitaal- en liquiditeitsmanagement en herstelopties via een COVID-19-pandemiescenario.
- Een regelmatige opvolging van alle aspecten van de COVID-19-pandemie werd voorzien via een COVID-19-dashboard. Het dashboard focust zowel op operationele veerkracht (fysieke beveiliging, continuïteitsmanagement en financiële criminaliteit) en financiële veerkracht (beoordelen van de liquiditeit van AXA Bank Belgium en de kapitaalpositie en opvolgen van leningmanagement en kredietverliezen). Het dashboard diende als rapportagetool voor de Raad van Bestuur, het Risicocomité, AXA Group Risk en het JST. In 2020 werden herhaalde vergaderingen met de supervisors georganiseerd om de evolutie van de COVID-19-crisis te bespreken
- Tijdens deze crisis blijft AXA Bank Belgium aandacht hebben voor haar klanten door:
o De continuïteit van het betaalsysteem te garanderen;
o Ondersteuning te bieden aan de klanten en hen gerust te stellen;
o De toegankelijkheid voor klanten te verbeteren via contactcentra en het netwerk (enkel op afspraak).
Operationeel gezien schakelde AXA Bank Belgium met succes over naar een volledig telewerkregime tijdens COVID-19. Een strategie voor de terugkeer naar kantoor werd opgesteld, maar is afhankelijk van de evolutie van de COVID-19-crisis. Er wordt extra aandacht besteed aan het monitoren van het welzijn van de werknemers.
Wat het financieel risico betreft, werd de crisis eerder afgezwakt naar een ‘kredietrisico event’. De kwaliteit van het portefeuille van AXA Bank Belgium blijft tot dusver hoog. De verwachte verliezen zijn hoger dan vorig jaar met uitzonderlijk lage kredietverliezen; maar echter eerder matig dankzij de eerder lage risicoportefeuille die goed gedekt is door onroerende activa (voornamelijk woningen). De nadruk ligt momenteel op bepaalde risicovollere segmenten om risico’s verder te ramen en te beperken. Er kan nog geen materiële evolutie worden vastgesteld in maandelijkse achterstandscijfers. Wat de liquiditeit betreft, heeft AXA Bank Belgium niet te maken met een materiële uitstroom van deposito’s. AXA Bank Belgium is in staat om gepaste kapitaalratio’s te ramen in aanneembare macro-economische scenario’s.
Wat de impact van COVID-19 betreft op de verschillende risicotypes waarmee AXA Bank Belgium te maken krijgt, verwijzen we naar de secties in dit hoofdstuk die aan deze risicotypes gewijd zijn.
4.1.1.2 Externe maatregelen
Om de sterke liquiditeit en solvabiliteitspositie van de bank te bewaren in tijden van crisis is een constante monitoring van de liquiditeit en de solvabiliteitssituatie en een raming van de impact van de crisis op de kredietverliezen essentieel. AXA Bank Belgium doet dit via een constante opvolging van de evolutie van de situatie en een beoordeling van alle overheids- en toezichtsmaatregelen en hun impact op de klanten en de financiële situatie van de bank. Om in te spelen op de pandemie en de ongunstige economische gevolgen ervan hebben verschillende autoriteiten maatregelen genomen. De twee belangrijkste maatregelen voor AXA Bank Belgium die door de Belgische overheid werden genomen, waren het toekennen van betalingsuitstel via een moratorium en het toekennen van leningen onder staatsgarantie aan professionele klanten (liquiditeitslijnen deels gedekt door een staatsgarantie). Zie sectie 4.4.1.1.1 voor de kwantitatieve impact van de COVID-19-crisis.
Een eerste maatregel die door de Belgische overheid werd genomen, is een betalingsuitstel (moratorium) voor hypotheekleningen en professionele leningen:
- Aanvankelijk konden betalingen (vanaf april 2020) tot zes maanden worden uitgesteld (tot ten laatste 31 oktober) voor hypotheekleningen en professionele leningen. Klanten die na 30 april opschorting aanvroegen, konden hiervan slechts tot 31 oktober genieten (dus geen 6 volledige maanden):
o Voor hypotheekklanten hield dit een opschorting van betaling van kapitaal en interesten in (niet retroactief en geen dossierkosten) en dit was beschikbaar voor klanten die aan volgende voorwaarden voldeden:
▪ Geen betaalachterstand op 1 februari 2020 (klant had nog geen financiële problemen vóór de crisis);
▪ Klant diende te bewijzen dat hij/zij getroffen was door de COVID-19-crisis (bv.: (technische) werkloosheid, ziekte);
▪ De hypotheek was voor hun eigen en enige woning en diende zijn/haar huidige verblijfplaats te zijn (geen steunmaatregelen voor woningen om te verhuren of tweede verblijven);
▪ Klant diende te verklaren dat hij/zij geen financiële buffer heeft van meer dan 25.000 EUR (zichtrekeningen, spaarrekeningen, investeringen, exclusief pensioensparen).
o Binnen de groep klanten die in aanmerking kwamen voor het moratorium, werd een subgroep van ‘kwetsbare klanten’ geïdentificeerd. Deze klanten hadden een beschikbaar netto-inkomen lager dan 1.700 EUR. Voor deze klanten mocht de bank de interest voor de periode van 6 maanden niet aanrekenen. De periode van 6 maanden was niet invorderbaar. Dit betekent dat door de ‘niet-kwetsbare klanten’ de interest niet betaald werd tijdens het moratorium, maar verschuldigd is (om op een later moment door de klant te worden gecompenseerd). Het verschil tussen de ‘interest die vervallen is’ en de ‘interest die niet invorderbaar is’ is belangrijk aangezien ‘interest die niet invorderbaar is’’ een impact heeft op de winst en het verlies van 2020 door een wijziging van het verlies zoals vermeld in sectie 4.4.1.1.1.
o Voor professionele leningen was er geen opschorting van de interestbetalingen mogelijk, enkel opschorting van kapitaaltermijnen (derhalve geen wijziging van het verlies). Dit was van toepassing voor klanten die getroffen werden door de crisis:
▪ Liquiditeitsproblemen: kleinere omzet, tijdelijke werkloosheid van de werknemers, verplichte sluiting door de overheidsbepalingen;
▪ De entiteit dient in België gevestigd te zijn;
▪ Er mag geen betaalachterstand zijn op 1 februari 2020 en er mag geen betaalachterstand zijn gedurende 12 maanden.
- Dit eerste charter voor uitstel voor professionele- en hypotheekleningen werd verlengd tot eind 2020. Bijgevolg hadden alle leningen die in het eerste charter waren opgenomen het recht om verder uitstel van betaling te vragen tot 31 december 2020.
Deze uitbreiding kon enkel worden aangevraagd in september 2020.
- In december 2020 werd besloten om nogmaals algemeen betalingsuitstel voor hypotheek- en professionele leningen toe te staan. Dit met de voorwaarde dat de gecombineerde uitstellen die via beide charters werden toegestaan nooit meer dan 9 maanden zijn. Het tweede charter voor uitstel voor professionele- en hypotheekleningen wordt van kracht vanaf 1 januari 2021, hoewel in december 2020 reeds verzoeken konden worden ingediend. Moratorium 2.0 kan tot eind maart worden aangevraagd en is beperkt tot uitstel van betaling van maximum 3 maanden.
o Voor hypotheekleningen wordt nog steeds een onderscheid gemaakt tussen opschorting van interest met en zonder terugvordering, afhankelijk van de kwetsbaarheid van de klant (< 1.700 EUR netto-inkomen na kredietkosten).
o Voor professionele leningen is enkel opschorting van kapitaaltermijnen mogelijk (derhalve geen wijziging van het verlies).
- In februari 2021 werd bekend gemaakt dat er een derde charter voor betalingsuitstel komt voor professionele klanten die door de COVID-19-crisis moeilijkheden hebben om hun krediet terug te betalen. Dit charter is enkel van toepassing voor professionele klanten die de maximumvervaldatum van negen maanden betalingsuitstel in de eerste twee charters bereikt hadden. Deze klanten kunnen verdere opschorting van kapitaal aanvragen tot eind juni 2021.
Naast het moratorium voor hypotheek- en professionele leningen, heeft AXA Bank Belgium ook moratorium toegestaan voor consumentenkredieten. Dit had geen materiële impact op AXA Bank Belgium.
Tijdens het moratorium en in lijn met de geldende richtlijnen, stopt het tellen van de achterstallige dagen en is het derhalve niet nodig kredieten te melden aan het kredietbureau. Bijkomend wordt, conform de geldende richtlijnen, op 31 december 2020 leningen onder moratorium niet automatisch als ‘in schuldherschikking’ beschouwd zoals uitgelegd in 4.4.1.1.1.2. Bovendien zijn tijdelijke liquiditeitsproblemen door COVID-19 geen reden om leningen in stap 2 te plaatsen onder IFRS9, raadpleeg ook sectie 4.4.1.1.1.2
Op basis van deze analyse worden de klanten verdeeld wat betreft fasering en schuldherschikking. Voor hypotheekklanten die in aanmerking komen voor het moratorium zullen banken de mandaten tijdens de duur van het moratorium niet omzetten in een hypothecaire inschrijving. In uitzonderlijke gevallen kunnen banken een omzetting doen, maar in dat geval worden de kosten gedragen door de bank (en niet door de klant).
Naast uitstel van betalingen wilde de Belgische overheid er ook zeker van zijn dat banken hun rol vervullen als verschaffer van liquiditeit aan professionals die getroffen zijn door de COVID-19-pandemie. Om deze reden riep de Belgische overheid een steunpakket in het leven van 50 miljard EUR aan overbruggingskredieten, verdeeld over twee garantiestelsels. Deze twee garantiestelsels mogen enkel worden gebruikt voor nieuwe leningen en kredietlijnen die door de bank werden toegestaan (niet geldig om leningen te herfinancieren).
- Het eerste betalingsgarantiestelsel bestaat uit een pakket van 40 miljard EUR overbruggingskredieten (met een maximum van 12 maanden) deels gegarandeerd door de overheid om de bedrijven en zelfstandigen met tijdelijke liquiditeitsproblemen door de COVID-19-crisis te steunen. Leningen onder staatsgarantie type I konden tot 31 december 2020 worden toegestaan aan
kwetsbare niet-financiële bedrijven, kmo’s en zelfstandigen. Elke Belgische bank moet een deel nemen dat gelijk is aan het huidige deel uitstaande professionele leningen.
Het garantiestelsel voor de pool van overbruggingskredieten per bank is als volgt:
o Eerste 3% van het verlies gedragen door de bank;
o Voor de schijf 3%-5%: 50% van het verlies gedragen door de bank en 50% door de overheid;
o Meer dan 5% 20% van het verlies gedragen door de bank en 80% door de overheid.
- Het tweede betaalstelsel bevat leningen met een maximale gezamenlijke hoofdsom van 10 miljard euro. Zoals bij het eerste betalingsgarantiestelsel dient elke Belgische bank een deel te nemen dat gelijk is aan hun huidige deel uitstaande professionele leningen. Het toestaan van leningen onder staatsgarantie type II is mogelijk tot 30 juni 2021 (met een maximumtermijn van 5 jaar). Alle nieuw toegestane leningen en kredietlijnen aan kleine of middelgrote niet-financiële bedrijven met een termijn tussen 1 of 5 jaar komen in aanmerking voor dit betalingsstelsel.
Het garantiestelsel voor de pool van overbruggingskredieten per bank is als volgt:
o Eerste 80% van het verlies gedragen door de overheid;
o Resterende 20% gedragen door de bank.
Naast de maatregelen die door de Belgische overheid worden genomen hebben ook de regulatoren van AXA Bank Belgium (ECB en NBB) maatregelen genomen om banken te steunen in deze moeilijke tijden.
4.1.2 Risicobeheersingskader
In de uitzonderlijke omstandigheden van 2020 heeft AXA Bank Belgium verder gebouwd aan een coherent en voorzichtig risicobeheer.
De bank heeft in grote mate gezonde en doeltreffende strategieën, beleidsregels, processen en systemen gehanteerd om haar risico's te identificeren, te meten, te beheren en op te volgen.
Het risicobeheer is opgebouwd rond 5 componenten:
- De beheerstructuur rond risico’s
- Het proces rond inschatting van risico’s bestaande uit risico-identificatie, risicometing, risicobeperking en risicorapportering - Nazicht en validatie
- Stress testing kader
- Risico data, aggregatie en IT systemen
Beheerstructuur
Een doeltreffende beheerstructuur rond risico’s vereist een juist begrip en inzicht in de risico’s en dit op alle niveaus van de organisatie ondersteund door een efficiënt monitoring-, rapportering- en communicatiestructuur. AXA Bank Belgium’s risicobeheerstructuur &
organisatie wordt hieronder weergegeven:
Board of Directors = Raad van Bestuur Management Board = Directiecomité
Proces rond risico inschatting & het kader rond risicobereidheid (risk appetite)
AXA Bank Belgium heeft een jaarlijks wederkerend proces rond de inschatting van risico’s geïmplementeerd. Deze oefening wordt door het ‘Risk Management’ uitgevoerd en bestaat uit risico-identificatie, risicometing, risicobeperking & limieten evenals risicorapportering.
Het doel van dit proces is om risico’s te identificeren, hun omvang in te schatten en een overzicht te bezorgen van alle risicobeperkende maatregelen evenals risicorapportering. De risicobeoordeling leidt tot een risicoclassificatie waarbij alle materiële risico’s waarmee AXA Bank Belgium te maken krijgt, worden geïdentificeerd.
Het proces rond risico-inschatting is nauw verbonden met het ‘risk appetite’ kader van de bank. De continue identificatie & kwantificatie van de belangrijkste risico’s van de bank zijn de kern van AXA Bank Belgium’s beleidsregels rond risico. Deze risico’s worden gemeten, beperkt en voortdurend opgespoord gebruik makende van het interne ‘risk appetite’ kader (Risk Appetite Framework, RAF).
De strategische risicoappetijt (risk appetite) wordt voor de belangrijkste domeinen bepaald (kapitaal, rendement, economische waarde en liquiditeit), waarbij er rekening wordt gehouden met de stressgevoeligheid van deze domeinen en dit in lijn met de richtlijnen van AXA-groep. Deze strategische risicoappetijt wordt vertaald in functionele risicolimieten en vormen een richtlijn voor de dagelijkse activiteiten in de verschillende risk & produktteams. Dit ‘risk appetite’ model werd goedgekeurd door de Raad van Bestuur en wordt door dit bestuursorgaan evenals het directiecomité gebruikt als centraal instrument voor het beheren van de risico’s van de bank.
Alle materiële risico’s worden vertaald in relevante indicatoren die worden samengevat in het ‘risico dashboard’ (risicorapportering). Deze bevat zowel regelgevende als interne indicatoren. Per indicator worden verschillende niveaus van waarschuwing of strengheid vastgelegd zodat het management tijdig wordt gewaarschuwd wanneer een indicator zijn maximale risicoappetijt benadert. Dit ‘risico dashboard’
maakt integraal deel uit van het globale risicomonitoringsproces en wordt ieder kwartaal gerapporteerd naar het directiecomité, de groep en de Raad van Bestuur. Deze risico’s worden op frequentere basis en méér in detail opgevolgd binnen de gespecialiseerde risk comités van AXA Bank
De vooruitzichten opgenomen binnen het strategisch plan en de budgetoefening worden afgestemd ten opzichte van de RAF-limieten. Het strategisch plan ondergaat verschillende iteraties alvorens een evenwicht is bereikt tussen zowel rentabiliteit als risico’s. Het strategisch plan is zodanig uitgetekend dat alle risico’s binnen het risicoappetijt en regelgevend kader vallen, terwijl er ook wordt rekening gehouden met nieuwe en bestaande reglementeringen zodat wordt voldaan aan alle reglementaire vereisten. Daarenboven worden op het strategisch plan stress testen toegepast zodat de gedegenheid hiervan wordt afgetoetst.
De kapitaal- en liquiditeitsrisico’s, maken naast het regelgevend kader, eveneens onderdeel uit van een economisch kader dat verschillende prognoses voortbrengt die telkenmale een verschillende tijdshorizon afdekken. Het economisch kapitaal wordt dan op alle activiteiten van de bank toegewezen op basis van de verschillende risicodoelstellingen. Het management van AXA Bank Belgium legt een limiet op met betrekking tot dit toegewezen economisch kapitaal om zich ervan te verzekeren dat de bank steeds voldoende financiële middelen ter beschikking heeft. De bank heeft ook een interne liquiditeitsaanpak ontwikkeld om haar liquiditeitspositie op te volgen.
AXA Bank Belgium’s risicoappetijtkader moet de geschikte beheerstructuur, rapporteringsvereisten, limieten, controles en besluitvormingsprocessen bepalen om de managementbeslissingen aan te sturen.
AXA Bank Belgium’s risicoappetijt is gedocumenteerd en gerapporteerd in verschillende rapporten voor zowel intern als extern gebruik (toezichthouder, AXA-groep riskmanagement, externe en interne audit). Elke overschrijding van waarschuwingslimieten moet worden geëscaleerd naar de leden van het directiecomité of Raad van Bestuur die, indien nodig, herstelmaatregelen kunnen treffen.
Nazicht en validatie
Nazicht en validatie zijn een essentieel onderdeel van het risicobeheersingskader. Op jaarlijkse basis voert AXA Bank Belgium een algemene beoordelingsoefening uit om dusdanig te garanderen dat het management even de tijd neemt om de huidige status van het risk departement van AXA Bank Belgium te beoordelen en de doelstellingen te bepalen van het volgend jaar. Op deze wijze geeft dit comfort aan het management met betrekking tot de sterkte en zwakkere punten van de verschillende geïdentificeerde risicodimensies.
Naast de algemene beoordeling die voornamelijk op de financiële risico’s is gericht, leidt het jaarlijkse interne controleproces tot een intern controleverslag. Vervolgens is modelvalidatie een belangrijk element voor het meten van risico’s en het uitvoeren van stresstesten.
Een sterke beheerstructuur op het vlak van modelvalidatie ondersteunt de analyses en berekeningen uitgevoerd door de verschillende risk departementen
Stress testing kader
Stress testing is een analyse die wordt uitgevoerd om te bepalen of de bank beschikt over voldoende kapitaal en/of liquiditeit om het hoofd te bieden aan de gevolgen van negatieve ontwikkelingen zoals ongunstige economische scenario’s. Deze testen dienen om in een vroeg stadium zwakke punten bij de bank te detecteren zodanig dat de bank zelf preventieve maatregelen kan nemen. Het speelt een belangrijke rol in:
- Het verstrekken van toekomstgerichte beoordelingen van risico’s;
- Opvangen van beperkingen van modellen en/of historische data;
- Input verstrekken in kapitaal en liquiditeit planning procedures;
- Informatie verstrekken met betrekking tot het opzetten van de risicotolerantie/appetijt van de bank;
- Het faciliteren van de ontwikkeling van noodplannen.
De resultaten van de verschillende stress testing oefeningen worden ook door de toezichthouder gebruikt in hun SREP-beoordeling.
Het stress testing kader heeft als doelstelling de werkwijze en het proces te verschaffen voor de uitvoering van de stress testing bij AXA
Het stress testing kader heeft als doelstelling de werkwijze en het proces te verschaffen voor de uitvoering van de stress testing bij AXA