Actief van 16 februari 1798 tot 8 december 1801.
De Agent van Oorlog hield toezicht op de oorlogvoering en de verdediging te lande, op het leger, de fortificaties en de magazijnen. Andere taken waren de correspon- dentie met de commandanten, het op peil houden van de sterkte en de voorraden van het leger en het jaarlijks indienen van een staat van beide laatste gegevens. De agent zorgde voor de betaling van de krijgsmacht en de handhaving van de dis- cipline. Op machtiging van het Uitvoerend Bewind gaf hij marsorders. De agent mocht het leger te allen tijde laten inspecteren. Ook de gewapende burgermacht viel als onderdeel van de armée onder zijn opzicht. De agent voerde de superintendentie over de administratie van de Franse troepen in soldij van de Republiek. In het kader van het toezicht op de fortificaties en militaire gebouwen, mocht hij alleen aanbe- stedingen doen die waren goedgekeurd door het Uitvoerend Bewind. Van de agent werd voorts jaarlijks onder andere een rapport verwacht inzake de hele staat van de defensie, vergezeld van voorstellen tot vermeerdering of vermindering. Ook moest hij jaarlijks een petitie of begroting van kosten indienen. De agent deed de uitbeta- lingen die buiten de vaste posten vielen in maandelijks overleg met de Agent van Financiën. Verder beheerde hij zijn departement met het archief.
De agent werd aangesteld door het Uitvoerend Bewind en legde daaraan ver- antwoording af. Zijn instructie ontving hij van het Vertegenwoordigend Lichaam. Het was de agenten verboden gezamenlijk een raad te vormen.
Vanaf het begin behoorde tot de organisatie een vaste secretaris, die evenals het personeel van de bureaus functioneerde op instructie en onder goedkeuring van het Uitvoerend Bewind. In februari 1798 was deze organisatie voorlopig als volgt: 1) generaal bureau, 2) departement militair, 3) departement van administratie, 4) departement van financie. Tevens stonden onder toezicht van de agent a) de admi- nistratie van de Franse troepen, b) het bureau van gezondheid en c) het bureau van betaling van de nationale armée.
In april 1798 kwam daarbij ook nog het departement van burgerwapening. Op 2 juli 1798 werd de definitieve organisatie van het agentschap vastgesteld: 1) depar- tement van de generale secretarie, 2) departement van de militaire administratie, 3) departement van financiën en voorlopig 4) departement van burgerwapening.
Lande opgerichte bureau van liquidatie van de oude armée heeft onder verantwoor- delijkheid van de Agent van Oorlog de werkzaamheden voortgezet tot de opheffing op 31 augustus 1801. Op 21 februari 1798 werd het commissariaat van de Franse troepen onderdeel van het agentschap. Het bleef zelf georganiseerd in vier departe- menten met elk een commissaris.
Wetgeving
1798 februari 16 nr. 18 Besluit van het Uitvoerend bewind: bepalingen inzake de werkzaamheden van het Agentschap van Oorlog (Het de- partement van oorlog moest alle appointementen en bijbe- horende concept- resoluties ter goedkeuring en onderte- kening opzenden naar het Uitvoerend Bewind. Ditzelfde gold ook voor alle voorstellen waarvoor het departement bij instructie of resolutie nog geen machtiging had beko- men. Alle rapporten, missives en stukken inzake ordi- naire, militaire en militair-administratieve zaken mochten met alle overige stukken wel definitief worden afgedaan door dit departement. 2.01.01.07 nr. 532 Groene Index 1798 p. 104. De volledige tekst van het besluit in 2.01.01.04 nr. 5).
1798 februari 21 nr. 27 Besluit van het Uitvoerend Bewind: het Commissariaat van de Franse Troepen wordt onderdeel van het Agent- schap van Oorlog, onder bestuur van de Agent (De vol- ledige tekst van het besluit in 2.01.01.04 nr. 5. 1798 mei 1 Staatsregeling voor het Bataafse volk (Bannier, Grondwet- ten, p. 44-115).
1798 oktober 5 Besluit van de Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam: vaststelling van de instructie voor de Agent van Oorlog (Besluiten der Eerste Kamer van het Vertegenwoordi- gend Lichaam des Bataafschen Volks. October 1798. III-1 (Den Haag, 1799) Bijlage bij de besluiten van 5 oktober 1798; nr. 533 Groene Index 1798 p. 468).
1800 april 5 Decreet van de Tweede Kamer van het Vertegenwoordi- gend Lichaam: afschaffing van de leges ter Algemene Se- cretarie van het Uitvoerend Bewind en op de bureaus van de Agentschappen (2.01.01.07 nr. 537 Groene Index 1800 p. 255).
1800 juli 2 nr. 51en 52 Besluit van het Uitvoerend Bewind: vaststelling van de organisatie van het Agentschap van Oorlog (2.01.01.07 nr. 537 Groene Index 1800 p. 549; De volledige tekst van het besluit in 2.01.01.04 nr. 80 ongefolieerd).
1801 oktober 17 nr. 3 Besluit van het Staatsbewind: Agenten blijven hun werk- zaamheden voorlopig waarnemen (2.01.01.07 nr. 541 Groene Index 1801 p. 1).
1801 oktober 17 nr. 12 Besluit van het Staatsbewind: de secretaris van Agentschap van Oorlog wordt gemachtigd alle stukken te tekenen in afwezigheid van de Agent, na de aanstelling van zijn ver- vanger Spoors tot lid van het Staatsbewind (2.01.01.07 nr. 541 Groene Index oktober - december 1801 p. 7).
1801 december 7 nr. 44 Besluit Staatsbewind: na de constitutie van de Raden van Oorlog, Financiën en Binnenlandse Zaken vervallen de Agentschappen van Oorlog, Financiën, Nationale Op- voeding en Nationale Oeconomie. De geëmployeerden blijven voorlopig (2.01.01.07 nr. 541 Groene Index oktober - december 1801, p. 242).
Archieven
1) Archief van het Ministerie van Oorlog 1798-1810 (1813) periode 1798 tot 1800.
Nationaal Archief. Den Haag. 2.01.14.02. Digitaal raadpleegbaar.
De gedrukte en de digitale inventaris wijken van elkaar af. Beide geven een uitge- breide beschrijving van de werking van het archief.
Zoekmiddelen, besluiten en correspondentie: In deze periode werd het archief gevormd per afdeling van het Agentschap van Oorlog. Uitzondering daarop vormen twee algemene series: 1) 1-10 de ingekomen decreten van het uitvoerend bewind; 2) 11-26 de minuten van de adviezen aan het Uitvoerend Bewind. Van de volgende afdelin- gen staan de verbalen ter beschikking, met hun eigen reeksen relatieven (ingekomen stukken) en agenda’s: a) generaal bureau, b) departement van Franse zaken, c) de- partement militair, d) departement van burgerwapening, d) departement van admi- nistratie, e) departement van financiën. Op dit geheel is een centrale index gemaakt, die naar de agenda’s van de afdelingen verwijst, 248-253.
Onder de buiten het verbaal gehouden stukken, 1254-1398, zijn er nog enkele die de periode 1798-1800 (mede) betreffen. In de inventaris staat aangegeven bij welke besluiten of perioden deze bijlagen behoren. Serieel van aard zijn de hier in de in- ventaris opgenomen registers van ordonnanties.
Geheim: 1399-1402 Geheim verbaal met relatieven, waarvan ook een kopie, 1419. Op het geheim verbaal is een index, 1425.
2) Archief van het Ministerie van Oorlog 1798-1810 (1813), periode 1800 tot 1810.
Nationaal Archief. Den Haag. 2.01.14.2 Digitaal raadpleegbaar.
De gedrukte en de digitale inventaris wijken van elkaar af. In beide een uitgebreide beschrijving van de werking van het archief.
Zoekmiddelen: 1223-1252 indices met hoofdenlijsten en klappers; 1253 index op de belangrijkste besluiten, opgemaakt 1808 over de periode vanaf 1798 en bijgehouden tot 1810. Voor de zoekmiddelen zie ook Bijlage 1, nr. 80.
Besluiten en correspondentie: De besluiten hebben vanaf 28 oktober 1800 een datum en een dagnummer. Van april tot oktober1800 werd het agendanummer van de in- gekomen brief gebruikt. Deze agenda’s zijn overigens niet bewaard gebleven. In het archief 254-1222 verbalen met relatieven, telkens eerst de nummers met het verbaal van een bepaalde maand, dan de opvolgende nummers met de bijbehorende in- gekomen stukken. Deze laatste zijn opgeborgen op de datum van afdoening, dus niet op de eigen datum of op de datum van ontvangst. De verbalen zijn gefolieerd, ieder jaar te beginnen met bladzijde 1, tot en met 1 juli 1808. Onder de buiten het verbaal gehouden stukken zijn van belang de ingekomen stukken die niet zijn af- gedaan 1800-1810, 1260-1271. Bovendien zijn omvangrijke bijlagen bij het verbaal hier afzonderlijk opgenomen, 1295-1398. In de inventaris staat aangegeven bij welke besluiten of perioden deze bijlagen behoren. Serieel van aard zijn de hier in de in- ventaris opgenomen registers van ordonnanties en declaraties.
Geheim: 1399-1418 geheim verbaal met relatieven 1798-1810, en een kopie voor de jaren 1800-1804, 1420-1424. Op het geheim verbaal bestaan indices tot medio 1807, 1426-1430. Verder 1431-1434A ingekomen kabinetsorders van koning Lodewijk Na- poleon 1806-1810, met indices.
Diversen: De stamboeken van de militairen, hun pensioenregisters en rang- en con- duitelijsten zijn in afzonderlijke inventarissen ondergebracht en daarom in de gids ook afzonderlijk genoemd. Zie bijlage 3.
3) Archief van de Eerste commissaris voor de Franse troepen in dienst van de Ba- taafse Republiek. Nationaal Archief. Den Haag. 2.01.14.03. Digitaal raadpleegbaar. Voor de volledige beschrijving zie onder Bataafse Republiek tot 1798, Commissari- aat der Franse troepen in soldij der Bataafse Republiek.
4) Archief van de Commissaris-liquidateur van de pretensiën van gepreste schip- pers 1800-1812.Nationaal Archief. Den Haag. 2.01.14.04. Digitaal raadpleegbaar. Correspondentie: 3 ingekomen brieven 1801-1805. De uitgaande correspondentie is niet als zodanig bewaard gebleven. 4 is wel een lijst van uitgaande brieven 1800-1805.
Diversen: Voor het overige bestaat het archief uit afzonderlijke dossiers.
Literatuur
– Schie, H.A.J., De archieven van het Comité te Lande 1795-1798 en het Ministerie van Oorlog 1798-1810 (1813). Den Haag, 1979.
– Hoof, J.P.C.M. van, “Militairen in de Bataafs-Franse tijd” in: Jaarboek van het Cen- traal Bureau voor Genealogie en het Iconographisch Bureau XLIX (1995) p. 194-210. – Hoof, J.P.C.M. van, “The army from 1795-1813” in: Revue Internationale d’ Histoire
Militaire LVIII (1984) p. 37-46.
– Ringoir, H., Nederlandse generaals van 1568 tot 1940. ‘s-Gravenhage, 1981. – Ringoir, H., Hoofdofficieren der infanterie van 1568 tot 1813. ‘s-Gravenhage, 1981. – Beth, J.C., De departementen van algemeen bestuur gedurende het tijdvak 1795-1907.
Groningen, 1907.