Actieven, betrokkenen, gemiddelden en passieven

De kennis in dit hoofdstuk over de natuurbetrokken activiteiten van mensen, die zich kenmerken door drie verschillende rollen of domeinen, biedt inzicht in het aanwezige maatschappelijk draagvlak voor natuur of natuurbeleid, maar kan ook als grondslag dienen voor een clusteranalyse waarmee respondentengroepen met karakteristieke gedragspatronen in beeld kunnen worden gebracht. Een clusteranalyse is een statistische bewerking waarbij groepen worden gevormd op basis van zelfde scores op de variabelen. Volledigheidshalve zij gezegd dat het aantal clusters en ook de grenzen daartussen enigszins arbitrair zijn omdat deze altijd afhankelijk zijn van de gekozen uitgangssituatie. Het uitgangspunt van onze clusteranalyse zijn de activiteiten die de respondenten voor de drie domeinen aangaven (zie tabel 6.8). Hierop hebben wij een niet-hiërarchische (quick)clusteranalyse uitgevoerd (Hair et al. 1995). Deze was op de volgende vragen gebaseerd:

Tabel 6.8 Input clusteranalyse Natuurbescherming

Activiteiten (vraag 12: 1-7, 9-11)

Lidmaatschap natuurorganisatie (vraag 11)

Natuurgebruik

Bezoek aan natuur (vraag 8)

Gebruik van informatiebronnen (vraag 10 zonder tv kijken) Groen beleggings-/consumptiegedrag (vraag 18)

Beslisser (politieke participatie en betrokkenheid bij besluitvorming)

Offer- en protestbereidheid (vraag 15) [12: 8 volgens mij niet meegenomen in analyse, zie opmerking in statistische bijlage]

Onze clusteranalyse resulteerde in vier groepen (of clusters) die gerangschikt kunnen worden naar de mate van hun inzet voor natuur. 26 _{Deze groepen zijn als volgt te karakteriseren:}

• De Actieven. Dit is de kleinste groep (18% van de respondenten), maar gelijk ook de meest actieve groep. Het woord actief kan dan ook in de letterlijke zin van het woord worden opgevat. Deze burgers ondernemen veel vrijwilligersactiviteiten, recreëren vaak in de natuur en informeren zich ook via diverse bronnen. Zij tonen hun betrokkenheid ook via consumentengedrag, maar niet altijd in politieke zin: als het gaat om belasting betalen en stemgedrag scoren ze nog iets lager dan de 'gemiddelden'. Wel willen ze actief betrokken zijn in besluitvorming over natuur in hun omgeving.

• De Betrokkenen. Dit is de op één na kleinste groep (19%). Deze groep heeft in vergelijking met de andere groepen een gemiddeld hoge score op alle natuurbetrokken activiteiten. Deze burgers tonen via alle activiteiten een zekere mate van betrokkenheid, maar vallen op doordat zij relatief vaker de portemonnee trekken, dan de handen uit de mouwen steken. Van alle groepen zijn zij gemiddeld het vaakst lid van een natuurorganisatie, betalen ze het meest als consument, en staan ze het positiefst tegenover belasting betalen voor natuur. In vergelijking met de 'actieven' doen ze echter beduidend minder vrijwilligerswerk, bezoeken ze iets minder vaak natuur en wensen ze ook iets minder een actieve rol in besluitvorming over natuur in de omgeving.

• De Gemiddelden. Dit is de grootste groep (37%). Natuur laat hen niet onverschillig, ze recreëren er best vaak. Wat betreft lidmaatschappen, vrijwilligerswerk en consumentengedrag scoren ze lager dan 'actieven' en 'betrokkenen', maar hoger dan de 'passieven'. Met andere woorden: deze burgers nemen gemiddeld deel aan natuurbetrokken activiteiten. Op gebied van politieke betrokkenheid zijn ze niettemin bereid ongeveer evenveel te doen als de ‘actieven’ en de ‘betrokkenen’, behalve als het om belasting betalen gaat, want dan blijven ze duidelijk bij die laatste groep achter. • De Passieven. Ruim een kwart van de respondenten (26%) valt binnen deze groep, die op

alle aspecten van natuurbetrokken activiteiten het laagste scoort. Niettemin komt ook deze groep af en toe in de natuur. Wat betreft politieke betrokkenheid valt op dat de animo om meer belasting te betalen nihil is, maar dat er wel tamelijk veel bereidheid tot protest is wanneer natuur bedreigd wordt. Het is dan ook niet zo dat natuur deze groep onverschillig laat. Wel lijkt er een grote afstand tot beleid te bestaan, hetgeen zich ook uit in een geringe wens om in besluitvorming over de omgeving betrokken te worden.

Vergelijking eerdere jaren

In de tweede draagvlakstudie van De Boer en Schulting (2002) is geen poging ondernomen tot een sociale segmentering. In de eerste studie van Buijs en Volker (1997) is dit wel gedaan. Op basis van een clusteranalyse komen ook zij tot vier groepen: ‘actief betrokkenen’, ‘passief betrokkenen’, ‘utilitair betrokkenen’ en ‘weinig betrokkenen’. Weliswaar is er bij sommige groepen een overlap waarneembaar met de door ons onderscheiden clusters (bijvoorbeeld tussen ‘actief betrokkenen’ en ‘betrokkenen’ en tussen ‘passief betrokkenen’ en ‘gemiddelden’), maar voor de rest hebben de indelingen een geheel ander karakter. Het grote verschil met onze clustering is dat in de typologie van Buijs en Volker natuuractiviteiten op één lijn worden gezet met specifieke beleidswaarderingen en houdingen jegens de natuur. Met andere woorden: de drie velden van indicatoren die wij onderscheiden (beelden en waarderingen natuur, waarderingen natuurbeleid en natuurbetrokken activiteiten) worden bij hen op integrale wijze verbonden.

26 _{Voor een statistische toelichting op deze tabel, zie bijlage 3: ‘Kenmerken van de 4 clusters op basis}

Wij kiezen in deze studie echter voor een benadering waarin geprobeerd wordt de meerduidigheid tussen de drie velden te verhelderen (zie verder hoofdstuk 2). In hoofdstuk 7 zullen we nader onderzoeken in hoeverre de door ons geclusterde groepen met specifieke gedragspatronen, waaruit een zekere inzet voor natuur blijkt, ook specifieke natuurbeelden of waarderingen van natuurbeleid laten zien.

6.6 Conclusies

De helft van de respondenten zet zich fysiek en/of bestuurlijk in voor natuur door middel van ‘natuuractiviteiten’. Daarbij zijn vooral de laagdrempelige activiteiten dicht bij huis populair. Ook het opruimen van afval van anderen scoort hoog. Daarnaast geeft een behoorlijk aantal mensen (8%) aan actief te zijn in het landschaps- en natuurbeheer.

In 2006 was 30% van de respondenten (en het huishouden waartoe zij behoorden) lid van één of meerdere natuurorganisaties. Naast de lidmaatschappen gaf 17% van de respondenten een extra geldbedrag voor natuurbescherming. Vergelijken we de lidmaatschappen van 1996 met 2006 dan is het vooral opvallend dat minder mensen lid lijken zijn te van het Wereld Natuurfonds (WNF).

Natuurgebieden worden door een meerderheid van de respondenten bezocht. Een bezoek aan stadsnatuur is wat minder populair. Men trekt vooral de natuur in om er even tussenuit te zijn. De decorfunctie van natuur lijkt een belangrijker motief te vormen voor respondenten om de natuur in te trekken dan bijvoorbeeld interesse voor het gebied. Informatie over natuur verkrijgt men vooral door televisieprogramma’s. Eenderde van de ondervraagden geeft aan over natuur te lezen in boeken, tijdschriften, internet te raadplegen en naar de dierentuin te gaan.

In financiële zin is er offerbereidheid voor natuur te vinden in de vorm van lidmaatschappen en duurzame consumptie, hoewel het laatste zich voornamelijk beperkt tot duurzame producten als FSC-hout en biologische producten. Bijna driekwart zegt positief te staan tegenover het stemmen op een partij die natuur prioriteit geeft en nog een groter deel geeft aan deel te willen nemen aan activiteiten voor de aanleg van natuur in de omgeving of te willen protesteren als een natuurgebied wordt bedreigd.

Binnen het domein van politieke participatie blijkt men liever bij te dragen door iets te doen, dan door de portemonnee te trekken. 41% van de burgers geeft aan meer belasting voor natuur te willen betalen. Als het om belasting betalen gaat, is men verder eerder bereid voor natuur in de eigen gemeente te betalen dan voor natuur in het algemeen. Wat betreft de deelname van burgers aan planvorming en –uitvoering met betrekking tot natuur in de eigen woonomgeving, komt naar voren dat het grootste deel wel op de één of andere manier betrokken wil zijn of worden bij natuurplannen, maar dan vooral via informatie of door mee te denken met de plannen in de eigen woonomgeving. Vergelijken we de gegevens van 2006 met 1996 dan lijkt de betalingsbereidheid in 1996 wat groter te zijn geweest, terwijl in 2006 de protestbereidheid hoger scoort.

Ten slotte hebben we op basis van de natuurbetrokken activiteiten die de respondenten voor de verschillende domeinen aangaven een clusteranalyse uitgevoerd. Deze bracht vier specifieke groepen naar voren die zich kenmerken door een meer of minder actieve of passieve inzet voor natuur(beleid): ‘actieven’ (18%), ‘betrokkenen’ (19%), ‘gemiddelden’, (37%) en ‘passieven’ (26%).