Aanbevelingen voor toekomstig onderzoek

Uit het onderzoek blijkt dat de invloed van de jacht op het landschap dusdanig groot is geweest, dat we kunnen spreken van een jachtlandschap. De jacht is een constante factor geweest in de landschapsontwikkeling van de Veluwe en heeft gezorgd voor een eenheid in het landschap. Deze eenheid laat zich onderverdelen in kenmerken die de Veluwe als jachtlandschap in zich heeft, maar ook toepasbaar kan zijn op andere jachtlandschappen. Het jachtlandschap is ten eerste een beherend of beheersend landschap, waarbij de mens een belangrijke rol speelt in de instandhouding van het landschap. Ten tweede is een jachtlandschap een afgebakend landschap, of het nu in fysieke, sociale of mentale zin is. Een jachtlandschap is ook bij uitstek een sociaal landschap waarbij menselijke contacten zorgen voor plezier in het vak, maar ook waar vriendschappen of politieke bondgenoten worden gesmeed. Daarnaast zorgt de continuïteit van de aanwezigheid van het jachtbedrijf voor een historisch landschap, waarbij de jacht altijd een belangrijke rol heeft gespeeld. Tot slot is een jachtlandschap een multifunctioneel landschap, waarbij jacht altijd plaatsvindt naast andere gebruiken van het landschap. In de 17e eeuw waren dit voornamelijk boeren die hun schapen op de hei lieten grazen en hout sprokkelden, later waren dit recreanten en bosbouwkundigen. Een jachtlandschap zorgt in al deze kenmerken voor eenheid en samenhang in het landschap op alle landschappelijke dimensies (ruimtelijk, sociaal, mentaal). Deze eenheid is noodzakelijk om draagvlak te creeëren voor een landschap. Op nationaal niveau is er bijna geen landschapsbeleid meer, waardoor eenheid in het beheer van alle verschillende grondeigenaren moeilijk is. De erkenning van jachtlandschappen kan bijdragen aan het herstel en de instandhouding van uniformiteit op regionaal, nationaal en zelfs op Europees niveau. Daarnaast verdient het jachtbedrijf de erkenning dat het veel heeft betekend voor de gebieden die nu bekend staan als natuurgebieden: zonder de jacht hadden ze niet bestaan. Liefhebbers van de jacht hebben de gebieden beschermd tegen invloeden van buitenaf, waardoor de Veluwe nog steeds het grootste aaneengesloten terrestrisch natuurgebied in Nederland is. Dit onderzoek laat daarmee ook zien dat er nog veel meer te ontdekken valt over de landschappelijke invloed van de jacht en het concept jachtlandschap.

5.4.1 Schaalvergroting

Dat er nog veel onderzoek plaats kan vinden naar jachtlandschap, is ten eerste zichtbaar in de keus van schaalniveau. Dit onderzoek richt zich voornamelijk op de Veluwe als jachtgebied. Echter, het concept jachtlandschap is iets wat naar alle waarschijnlijkheid in heel Europa toepasbaar is, en zelfs bij bestuderen van de koloniale invloeden op mondiaal niveau. Onderzoek naar deze relaties tussen verschillende jachtlandschappen kan een eenheid scheppen in het Europese landschapsbeleid, waarbij naar alle waarschijnlijkheid dezelfde trend te zien is als in Nederland het geval is: veel hedendaagse natuurgebieden waren van oorsprong jachtgebied. Het zou heel interessant zijn om hier verder onderzoek naar te doen, en daarmee het schaalniveau van dit onderzoek te vergroten. De jacht is voor een lange tijd een elitaire aangelegenheid geweest, waarbij deze sociale groepen heel actief waren in heel Europa. In dit onderzoek is al naar voren gekomen wat de Engelse, Franse en Duitse invloeden waren op het Veluwse jachtlandschap. Het is daarom met zekerheid te zeggen dat de invloeden van buiten Nederland belangrijk zijn geweest voor de jachtontwikkeling in Nederland en dat de Europese landen elkaar intensief beïnvloed hebben. Jachtlandschappen zullen daarbij een belangrijke rol gespeeld hebben in de natuurbeleving van natuurgebieden in Europa, wat ook een interessant aanknopingspunt kan zijn voor verder onderzoek. Kortom, vergelijkend onderzoek op Europees schaalniveau kan erg interessant zijn voor inzicht in de ontwikkeling van jachtgebieden.

Niet alleen schaalvergroting op Europees niveau kan interessant onderzoek opleveren, ook schaalvergroting naar Nederlands niveau kan al aanzet geven tot interessante inzichten. Dit onderzoek richtte zich voornamelijk op de Veluwe, wat een relatief voedselarm en bosrijk gebied is. Voor de Nederlandse delta is dit landschapstype niet heel veel voorkomend. De Veluwe is een typisch grootwild jachtgebied, maar het rivierenland is veel bekender om zijn jacht op waterwild. Dit geld eveneens voor de polders in Nederland, waar ook de hazen en konijnenjacht populair waren. Het duingebied is natuurlijk ook een interessant landschap, omdat daar eerst voor de hertenjacht de elite kwam jagen, maar later de konijnenjacht erg populair werd. De ruimtelijke eenheid van de provincie Utrecht biedt ook mogelijkheden voor onderzoek, zeker omdat hier een typisch buitenplaatsenlandschap is ontwikkeld rondom de Vecht. Onderzoek naar de invloed van de jacht op de landschap zou ook veel nieuwe inzichten kunnen bieden in de verspreiding van elites in Nederland.

5.4.2 Cultureel erfgoed

Naast mogelijkheden op groter schaalniveau, liggen ook vanuit de erfgoed sector kansen voor verder onderzoek op het gebied van jachtlandschappen. Zoals al duidelijk in dit onderzoek naar voren is gekomen, is jacht bij uitstek een sociale activiteit. De functies van de jacht zijn in de loop van de geschiedenis veranderd, maar de uitoefening ervan vindt nog steeds plaats. Het is een heel erg oude vorm waarbij de mens intensief met zijn omgeving om gaat en is zelfs ouder dan de landbouw. Jacht is daarmee één van de oudste beroepen of activiteiten die heden ten dage nog steeds worden uitgeoefend en heeft daarmee een belangrijke culturele waarde: het maakt deel uit van het menselijk erfgoed. Een verdere studie naar de waardering van de jacht als traditie en erfgoed kan helpen om de jacht als activiteit in een ander daglicht te stellen: waar jacht nu vaak een negatieve associatie heeft, kan het helpen bij bewustwording van jacht als menselijke interactie met de ‘natuur’. Dit houdt direct verband met de manier waarop we tegenwoordig met de ‘natuur’ omgaan en de discussies omtrent het beheren van deze natuur. Onderzoek naar de jacht en zijn directe invloed op het landschap kan dan ook tot interessante aanknopingspunten leiden om de jacht als cultureel erfgoed aan te merken.

5.4.3 Theorie

In dit onderzoek is een aanzet gegeven tot de vorming van een theoretisch model aangaande jachtlandschappen. Dit kan een theoretische basis geven voor vervolgonderzoek, maar laat ook ruimte voor verdere ontwikkeling van dit theoretisch model. Het is namelijk niet gezegd dat dit de beste theorie is; integendeel, dit model is slechts een startpunt waarbij verbetering als een proces gezien kan worden. Ten eerste zou het model getest moeten worden op andere jachtlandschappen. De Veluwe diende hierbij slechts als case-study waar het model uit is voortgekomen, waardoor onderzoek naar andere jachtlandschappen in Nederland of Europa een belangrijk onderdeel vormen naar de verdere theoretische ontwikkeling. In dit proces zullen ongetwijfeld nieuwe kenmerken en vraagstukken naar voren komen; hier ligt een kans voor vervolgonderzoek om dit te integreren in een coherent model. Ten tweede kan ,wanneer dit model getest is, gekeken worden naar de implementatie en betekenis van dit model. De ideologie die ten grondslag ligt aan de totstandkoming van dit model is namelijk om jachtlandschappen als ruimtelijke eenheid meer erkenning en waardering te geven op maatschappelijk en politiek niveau. Verder onderzoek kan uitwijzen op welke manier dit model kan helpen bij de toepasselijke implementatie ervan.

5.4.4 Detailstudies

Gedurende dit onderzoek zijn er verschillende momenten geweest waarbij ik noodzakelijkerwijs bepaalde onderwerpen niet tot de bodem heb kunnen uitzoeken. Het doel van dit onderzoek was dan ook om de Veluwe als geheel te onderzoeken en niet tot in de diepste details te treden. Dit betekent dat er zeker onderwerpen naar voren zijn gekomen die een eigen onderzoek verdienen. Van vele landgoederen op de Veluwe is de jachtgeschiedenis nog niet onderzocht, waardoor er ook kansen liggen voor landgoederen om verder in hun eigen geschiedenis omtrent de jacht te duiken. Deze detailstudies kunnen erg helpen bij het verdere begrip omtrent de ontwikkeling van landgoederen en buitenplaatsen, en of de jacht daar een belangrijke rol bij heeft gespeeld.

Een detailstudie hoeft zich echter niet te beperken tot een bepaalde ruimtelijke eenheid. Ook landschapselementen die gerelateerd zijn aan de jacht bieden nog veel kansen voor interessant onderzoek. Een onderwerp wat tijdens deze scriptie naar voren is gekomen is het element ‘Sterrenbos’. Hier heb ik tot mijn spijt geen grootschalig onderzoek naar kunnen doen, maar hier liggen heel veel kansen. Sterrenbossen komen in heel Europa voor, waarbij sommigen een praktisch nut hadden voor de jacht en andere een meer esthetisch nut. Sterrenbossen werden ook aangelegd in verschillende tijdsperioden, beginnend vanaf de 17e eeuw. Eigenlijk weten we nog erg weinig over het precieze gebruik, de ontwikkeling, de tuinarchitectuur en het belang van deze gebieden. Wat dit element zo interessant maakt is dat het grensoverschrijdend is in historische zin (ze stammen uit verschillende tijdsperioden) en ruimtelijke zin (overal in Europa zijn ze te vinden). Een zeer boeiend en nog enigszins mysterieus onderwerp, waar nog leuke ontdekkingen over gedaan kunnen worden.

De Veluwe als jachtlandschap

126

5.4.5 Bescherming

Jachtlandschappen en natuurgebieden zijn vaak één. Onderzoek naar de beleving van deze gebieden, maar ook de uniciteit van deze jachtgebieden kan bij dragen aan de bescherming ervan. Een voorbeeld wat nu al speelt is het parforce jachtlandschap ‘North Zealand’ (Nordsjælland) in Denemarken. Deze is genomineerd voor de werelderfgoedlijst van UNESCO, en geeft een duidelijk voorbeeld van de noodzaak om jachtgebieden te beschermen. Verder onderzoek naar de uniciteit van verschillende Europese jachtgebieden kan bijdragen aan de bescherming van deze gebieden. Dit wil overigens niet zeggen dat al deze landschappen beschermd moeten worden: deze scriptie heeft juist aangetoond dat een jachtlandschap heel dynamisch kan zijn en zeker niet bevroren moet worden in het landschap.

5.4.6 Beleving

Om de bescherming van jachtlandschappen te stimuleren, zou eerst onderzocht kunnen worden waarom jachtlandschappen het waard zijn om beschermd te worden. Historisch onderzoek speelt hier een grote rol in, maar ook belevingsonderzoek kan hier een uitkomst in bieden. Volgens de ‘prospect-refuge’ theorie van Appleton beleven mensen veel plezier en tevredenheid bij landschappen die voldoen aan hun biologische behoeften. Hij beschrijft dat mensen een voorkeur hebben voor landschappen met een uitzicht en toevlucht mogelijkheden.489 Jachtlandschappen zijn in essentie op deze manier ingericht omdat ze op deze wijze veel mogelijkheden bieden. om op wild te jagen. Zou deze theorie kunnen verklaren waarom jachtlandschappen zoals het Nationale Park de Hoge Veluwe zo populair zijn onder het publiek? Als hypothese kan je stellen dat jachtlandschappen een hoge belevingswaarde hebben, maar is dit ook zo? Een kwalitiatief (en daarna kwantitatief) belevingsonderzoek zou de basis kunnen vormen voor verder inzicht in de perceptie van jachtlandschappen.

Figuur 86: Er valt nog veel te ontdekken

De Veluwe als jachtlandschap

Noten

1 Siebenga, S. (2008). , Klashorst, Marionne van de, Oord, Jan Ger, et al. (2009).

2 Schraml, U.,Suda, M. (1995). 275-284. p. 276.