Aanbevelingen ter verbetering van een duurzaam afvalbeheer

De inzichten uit deze studie bieden aanbevelingen voor het Nederlandse afvalbeleid en –beheer.

Het is duidelijk geworden dat bij alle gemeenten de doelstellingen niet na enkele ingrepen behaald kunnen worden. Om een verduurzaming van het afvalbeheer te bereiken zal een reeks van stappen moeten worden gezet. In dit onderzoek is gebleken dat in ieder geval de volgende maatregelen een positieve invloed hebben op een verduurzaamd afvalbeheer:

1. Nieuw afvalbeleid met milieuambities; 2. Systeemverandering Diftar;

3: Systeemverandering Omgekeerd Inzamelen; 4: Handhaving op afvalscheiding;

5. Hoge serviceverlening op gescheiden grondstoffen; 6. Verlaging inzamelfrequentie restafval.

De gemeente Deventer heeft vier van deze zes maatregelen toegepast en laat zien dat met Diftar, aangevuld met een hoge serviceverlening op gescheiden grondstoffen (BEST-tas), milieubeleid en een verlaging van de inzamelfrequentie van restafval, de doelstelling behaald kan worden. Vier andere

gemeenten hebben deze combinatie ook (Etten-Leur, Maastricht, Nijmegen en Wijchen) en hebben na de gemeente Deventer de gunstigste milieuresultaten. De andere acht gemeenten hebben deze reeks van maatregelen niet. Mogelijk kunnen de gemeenten die deze reeks van stappen al hebben gezet de extra stap zetten naar Omgekeerd Inzamelen en strikt handhaven op het scheiden. In twee andere gemeenten resulteerde dit namelijk in een daling. Andere aanbevelingen worden gegeven door het extra beprijzen van restafval of het extra inzetten op participatie en communicatie. Echter, om volledig afvalloos te worden zijn fysieke ingrepen niet voldoende. Daar is de burger voor nodig. Om tot een volgende slag te komen (circulaire economie) is simpelweg een nieuwe techniek (bijvoorbeeld verbeterde nascheiding) of een grotere inzet van en samenwerking met bewoners vereist. Uit dit onderzoek blijkt dat gemeenten die ‘dienstbaarheid’ hoog in het vaandel hebben staan (Almelo en Tilburg) zonder een systeemverandering behoorlijk goede resultaten halen. Door het centraal stellen van de burger (door te luisteren) vinden mogelijk gewenste gedragsveranderingen plaats en worden inwoners mogelijk gemotiveerd tot een hoger scheidingspercentage. Daarbij is wel gebleken dat het initiatief bij de overheid moet liggen. In de gemeente Den Haag is gebleken dat het samenwerken in participatieprojecten met de stad niet direct tot positieve resultaten leidt. Het initiëren van bepaalde maatregelen ten gunste van het milieu dient vanuit de overheid te komen. Een ingrijpende maatregel dient de randvoorwaarden te bepalen.

Vanuit milieuoogpunt is de vereiste systeemverandering logisch te beredeneren. Indien er geen Diftar is kunnen huishoudens meer afval aan de straat zetten zonder extra kosten, terwijl er wel een extra milieulast optreedt. De afvalberg is daardoor vermoedelijk hoger dan bij een optimale afweging. Ditzelfde geldt voor Omgekeerd Inzamelen. Het is logisch dat inwoners een bepaalde afvalsoort meer afgeven, indien dit aan huis wordt opgehaald. De afvalberg voor restafval is daardoor vermoedelijk hoger dan indien zij dit zelf moeten wegbrengen. In dit onderzoek zijn geen aanwijzingen gevonden voor het bestaan van

afvaltoerisme bij zowel Diftar als Omgekeerd Inzamelen, terwijl deze angst bij gemeenten aanwezig is. Voer pas na Diftar het Omgekeerd Inzamelen in. Hiermee zorg je eerst voor een reductie van het restafval en voor de kilo’s die dan overblijven kan een systeem van Omgekeerd Inzamelen gecombineerd met een hoge service op alle andere grondstoffen worden aangeboden. Geef bewoners eerst de kans om te leren scheiden. Daarnaast heb je als bijkomend effect van een systeemverandering dat je de mogelijkheid hebt om het afvalbeheer onder de aandacht te brengen. De belangstelling na een systeemverandering roept veel aandacht op.

Op nationaal niveau is gebleken dat men in verhouding meer belang hecht aan duurzaamheid dan in de lokale beleidsarena zichtbaar is. Voor het Rijk is het belangrijk dat het lokale afvalbeheer daadwerkelijk de vorm aanneemt van een verduurzaamd afvalbeheer. Op de korte termijn wil het Rijk dat de doelstellingen behaald worden (100 kilo restafval en 75 procent scheiding), op de lange termijn sturen zij op een

circulaire economie (gesloten kringlopen). Vanwege deze aangetroffen patronen op het nationale niveau is het van belang om hier op lokaal niveau al rekening mee te houden. Het is goed om te onthouden dat men met een enkele ingreep niet direct kan voldoen aan de landelijke doelstellingen. Hoewel gemeenten met Diftar en Omgekeerd Inzamelen dichtbij de doelstellingen zitten, is meer nodig. Het wordt aanbevolen hier nu alvast rekening mee te houden, zodat niet een bepaalde ingreep radicaal moet worden aangepast. Zo is in de gemeente Tilburg ontdekt dat een investering in een duobak (gft en restafval in één bak) het Diftar-systeem belemmert. Daarnaast is gebleken dat de eerste prioriteit ‘het verminderen van afval’ niet moet worden vergeten. In diverse steden is gebleken dat de hoeveelheid ondergrondse restafvalcontainers die worden geplaatst zijn afgestemd op de huidige hoeveelheid aangeboden restafval (bijvoorbeeld Zwolle met Omgekeerd Inzamelen). Dit kan een overcapaciteit betekenen omdat andere maatregelen, zoals optimaal bewustzijn en communicatie, verbeterde dienstverlening en financiële prikkels aangetoond zorgen voor een daling van het restafval. Minder restafval betekent minder ondergrondse containers.

Hoofdzakelijk aandacht besteden aan de overige uitgangspunten zorgt hier niet voor. Door in te zetten op afvalscheiding en het verlagen van het restafval kunnen de kosten omlaag vanwege het minder verbranden van restafval en lagere belastingtarieven. Daarnaast leveren gescheiden stromen geld op. Het afvalbeheer is een gesloten begroting en zodra de gemeente minder kosten heeft voor de uitvoering van het afvalbeheer, daalt de afvalstoffenheffing. Er zijn aanwijzingen gevonden dat bewoners moeite hebben met verandering. Daarnaast echter, willen bewoners niet meer terug naar een oude aanpak en zijn bewoners na het zien van enkele tevredenheidsonderzoeken net zo tevreden. Realiseer dat bewoners meer grip krijgen op de kosten en meer stilstaan bij afvalscheiding na een systeemwijziging. Een wijziging blijkt vele malen effectiever dan structureel in te zetten op communicatie.

Aanbevelingen voor het overtuigen van de gemeenteraad

- Nodig andere gemeenten of bedrijven uit en laat hen het verhaal vertellen;

- Optimalisatievoorstellen of scenariovoorstellen. Neem hierin ook een ‘niets doen’ scenario mee en werk uit welke negatieve effecten (achter lopen als gemeente) dit heeft op de lange termijn; - Betrek de gemeenteraad vroeg in het proces;

- Creëer vertrouwen;

- Verzin andere concepten (beleidsvocabulaires) voor woorden die onbespreekbaar zijn geworden in de gemeenteaad of samenleving (bijvoorbeeld het ‘D’-woord voor Diftar);

- Verzorg een ‘dagje weg’ voor de gemeenteraad waarbij de leden geïnformeerd worden over afval en waarbij ze in de praktijk goed werkende voorbeelden zien. Betrek de gemeenteraad vanaf het begin bij het proces. Dit zal een positieve invloed hebben op het uiteindelijke besluit;

- Maak helder uitgewerkte beleidsplannen voor vertrouwen van de gemeenteraad en de inwoners; - Geef veranderingen de tijd. Het te snel invoeren zal irritatie opwekken en vertraagt een

succesvolle verandering in het afvalbeheer;

- Ga, afhankelijk van lopende contracten, zoveel mogelijk regionale samenwerking met andere gemeenten aan. Zorg ervoor dat bij die regionale samenwerking de uitstraling hetzelfde is en maak bijvoorbeeld gebruik van dezelfde logo's. Dit zal leiden tot schaalvoordelen: minder kosten, het delen van kennis en het samen optrekken bij het opstellen van plannen;

- Start een 100-100-100 campagne (100 huishoudens, 100 dagen, 100 procent afvalvrij), voor de stromen waar de meeste winst te behalen is (bijvoorbeeld papier, textiel, gft, grofvuil en luiers). Betrek daar afvalcoaches bij;

- Leg een containermanagementsysteem aan door het bechippen van containers. Dit geeft inzicht in wie wat en waar aanbiedt;

- Optimaliseer de inzamelroutes en brengsystemen. Biedt meer inzamelplekken voor gescheiden stromen aan (dichterbij) en minder inzamelplekken voor restafval (ver weg). Hierdoor wordt beter gescheiden. Blijf de technieken volgen. Momenteel zijn er ontwikkelingen van een

‘gootsteenvermaler’ voor gft. Deze vermaalt het gft-afval in het gootsteenputje in de keuken; - Bespreek met de overheid de mogelijke oplossing van een aantal huidige drempels, zoals het

verbod om belastingtechnisch gezien aparte systemen naast elkaar te hebben en de onduidelijkheid in subsidies en vergoedingen voor grondstoffen.

Aanbevelingen met betrekking tot inwoners

- Betrek de inwoners zo snel mogelijk in het proces en bij het project. Het is erg belangrijk om tijdig en goed met de inwoners te communiceren. Organiseer bijeenkomsten in alle wijken. Informeer hen over de veranderingen in het beleid en maak zichtbaar wat afval betekent. Pas hierbij de terminologie in de communicatie met de inwoners aan. Noem het geen restafval, maar recyclebaar afval;

- Zet afvalcoaches in, die de inwoners begeleiden in het gescheiden aanleveren van afval. De afvalcoaches dienen uit de eigen wijken te komen. Het moeten geen handhavers zijn, aangezien dit weerstand zal opleveren bij de inwoners;

- Breng verandering positief. Bij een systeemverandering, bijvoorbeeld Omgekeerd Inzamelen, moet niet worden gezegd: ‘breng het restafval nu zelf weg’, maar formuleer het bijvoorbeeld als: ‘De restafvalcontainer wordt een pmd container. Er is veel meer pmd afval en het kleine beetje restafval moet nu zelf worden weggebracht’.

- Maak het mensen in huis makkelijk om afval te scheiden;

- Er moet soms ook iets inzitten voor de bewoners. Afval Loont is een systeem dat mensen stimuleert om te scheiden door het verdienen van geld (enkele tientjes per jaar per huishouden). Aanbevelingen met betrekking tot hoogbouw

In Nederland bestaat de consensus dat het in de hoogbouw moeilijk is om afval te scheiden. Feit is en blijft dat het voor de laagbouw, via minicontainers, gemakkelijker is om afval te scheiden en dit werkt door in de resultaten van vooral kleine gemeenten. In Nederland worden veel proeven gedaan om de resultaten met betrekking tot afval in de hoogbouw te verbeteren. In de interviewtranscripten zijn ook enkele kansen naar voren gekomen. Deze worden hieronder opgesomd.

- Zamel gft in middels een alternatieve vorm: bijvoorbeeld een klein emmertje (city-bin) of een ‘gootsteenvermaler’;

- Zamel gft in middels inpandige containers waar het hele complex gebruik van kan maken. Het voordeel hiervan is dat mensen regelmatig een zakje kunnen wegbrengen en het niet hoeven op te sparen;

- Leg een milieustraatje neer voor het appartementencomplex of de flat met daarin alle fracties, waardoor de hoogbouw makkelijk en dichtbij het afval kwijt kan;

- Als je gft scheidt, gaan bewoners hun zakje vermoedelijk niet leeggooien in een

verzamelcontainer. Hanteer mogelijk bio afbreekbare zakken waardoor mensen de gehele zak meteen (gratis) kwijt kunnen.