De levens van Jezus in het Middelnederlandsch · dbnl

De levens van Jezus in het Middelnederlandsch

editie J. Bergsma

bron

J. Bergsma (ed.), De levens van Jezus in het Middelnederlandsch. J.B. Wolters, Groningen 1895-1898

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_lev005leve03_01/colofon.htm

© 2009 dbnl

Voorloopige toelichting.

S is een hs. van de Kon. Bibl. te Stuttgart en daar bekend als Harmonia Evangeliorum Flamandice. Zie M

, Anz. d. Teutschen Vorzeit VI, 487.

L is het hs. van de Univers.-Bibl. te Luik, dat in 1835 is uitgegeven, als Leven van Jezus, door G.J. M

, hoogleeraar te Groningen.

H is een hs. der Kon. Bibl. te 's-Gravenhage (K 28 = M 421).

W.I, enz. zijn de fragmenten van een ‘derde’ Leven van Jezus, door J.J.

N

medegedeeld in de Dietsche Warande III 239-241.

T is het werk van V

C

, dat onder den onjuisten naam van Tatian het meest bekend is, en waarvan ik de uitgave van R

(F), S

(G) of G

(C) heb aangehaald.

V is Vulgata.

2

[Tekst]

S.

Dit es tprologe vander ewangelien. In Gode onsen lieven here Jhesus Kerste groetic alle die gone die dit lesen sullen ende horen lesen. ende bidde hem dat si bidden vor mi. Up ene tijt bat mi een mijn lieve vrient dat ic die ewangelie trecte uten latine in dietscher tale. ende ic uten texte van den vieren ewangelisten maecte ene scone ystorie van den levene ons heren Jhesu Christi. dat hi leedde up erdrike van dien tide dat hi vander heleger maget onser vrouwen wart ontfaen ende geboren. tote an dien tide dat hi sende sinen helegen geest sinen jongeren in hem te blivene ende met hem te sine. Dese bede ontfingic gerne omme die liefte mijns vrients diese dede met groten nerenste. ende omme die hope die ic ontfinc van baten alle der gore die dit lesen sullen ende horen lesen. ende die hope van beden die si vor mi tonsen here souden doen. Mar dat makic alle den gonen cont die dit bestaen te lesene dat hier toe grote pine behort. Want die viere ewangelisten ne schinen niet concorderende in allen steden. ende dat deen scrijft en scrijft onderwilen dander niet. onderwilen concorderse alle viere. Johannes, Matheus, Marcus, Lucas. Onderwilen dese drie Matheus, Marcus, Lucas. onderwilen deze drie Matheus, Johannes, Lucas. onderwilen dese drie Matheus, Johannes, Marcus. Onderwilen dese twe Matheus, Marcus. onderwilen dese II Lucas, Marcus (l. Matheus). onderwilen dese H Matheus, Johannes. onderwilen dese II Marcus, Lucas. onderwilen dese II Lucas, Johannes. Onderwilen so scrijft deen allene des die andre drie niet en scriven

. Ende hieromme seggic dat het een podersam werc es tusschen dese discordancien die dewangelisten scinen hebbende onder hen. ute alle den ewangelien te rapene ende te gaderne ende ooc te gader te vougene enen proces ende ene ystorileke vertreckinge van den gebenediden wesene ons heren Jhesu Christi. want hieromme salic dicken moeten voren setten dat bet na scene volgende.

ende dat na (l. na dat) bet voren scene staende. Ende ne dadic des niet so moestic onderwilen achter laten. dat niet goet ware gelaten. ende dat dit werc sere onzienen soude. Nu bid ic u allen die dit lesen sult. ende

1) T Praefatio Victoris Capuani (F):

.... Neque enim aut infra denarium aut ultra poterit ullo modo alius numerus repperiri, qui

quattuor evangelistarum dicta communia aut propria valeat explicare, quod praesenti facile

protest exemplo probari; nam aut omnes quattuor sibi concordare necesse est aut Matheus

Marcus Lucasque sibi conveniunt aut Matheus Johanni consentit, aut Matheus Lucae concordat

aut Matheus cum Marco eadem loquitur aut Marcus cum Luca et Johanne paria loquitur aut

Marcus cum Johanne similibus loquitur aut Marcus cum Luca eadem narrat aut Lucas cum

Johanne non discrepantia referunt aut singuli propria inveniuntur exponere ...

L.

Ic grute alle deghene die dit lesen selen ende hoeren lesen in onsen here Jhesum Kerste ende bidde hen dat si bidden vor mi. Ens tijds so bat mi een mijn lieve vrint dat ic dewangelie trokke uten latine in didscher talen ende ic uten texte van den vire ewangelisten makde ene schone historie van den wesene ende van den levene ons heren Jhesu Christi dat hi leidde op ertrike van din tide dat hi van der heileger magt onser vrowen sente Marien wart ontfaen ende gheboren tote an din tide dat hi sendde sinen heiligen gheest sinen ijongeren in ben te blivene ende met hen te sine. Dese bede ontfingic gerne om de lievede mijns vrinds diese dede met groten ernste. ende om den hope din (hs. dinc) ic ontfinc van baten dergherre die dit lesen ende horen souden. ende om den hope van den beden di si vor mi tonsen here souden don. Mar dat makic aldenghenen cont die dit bestaen te lesene dat hir toe groete pine behoert want de vire ewangelisten en schinen nit concorderende in allen staden. Ende dat deen scryft. en scryft onderwilen dander nit. onderwilen conkorderen se alle vire.

Johannes. Matheus. Lucas ende Marcus. Onder wilen concorderen dese drie. Matheus.

Marcus. ende Lucas. Onder willen dese drie Matheus. Lucas. ende Johannes. Onder willen dese drie. Matheus. Marcus ende Johannes. Onder willen dese tvee. Matheus.

Marcus. onder willen dese tvee. Matheus. Lucas. Onder willen dese tvee. Matheus.

Johannes. Onder willen dese. Lucas. Marcus. Onderwillen dese. Lucas. Johannes.

Onderwillen so scryft oc een allene dis dandre drie nin scriven. Ende hir omme seggic dat en podersam werc es tuschen dese discordancien die dewangelisten schinen hebbende onder hen. ut allen den ewangelien te rapene ende te ghederne. ende oc tegader te vugene enen proces ende ene historileke vertrekkinge van den gebenediden wesene Jhesu Christi. want hir omme salic dikke vore moten setten dat bat na schene volgende. ende na dat bat schene vore staende. ende en dadic des nit. so mostic onderwillen achter laten dat nit goet en ware gelaten ende dat dit werc sere onssienen soude. Om ene andre sake es dit werc oc swar dat ic ondersta. want in vele staden es de text van der ewangelien also donker dat men den sin van den warden min can begripen noch wale verstanen sonder glose. ende expositien. Dar omme arbeitten willen de heilegen Augustinus. Jheronimus. Gregorius. Beda. ende vele andre goeder liede. om deewangelie cler te makene. ende makdender af grote bueke ende grote ghescreften (hs. ghecreften) die vele meerre sijn dan de text van der ewangelien alte male. Ende hir omme alsic te din steden come. so salic ochte met glosen ochte met expositien die donkerheit vercleren so ic best ende cortelecst mach. Want kirdic de blote wart also in didsche alse si in den texte gescreven sijn. so bleve dit werc alte donker in vele steden.

ende oc souden de wart die ic screve in somen steden schinen iegen redene ende iegen onse gheloeve. alse in die stat daer onse here segt.

W. I.) [se]er ontsien soude. [O]m een ander sake [es] dit werc so swaer oec dat ic onder [st]a. want

die text [v]ander ewangelien [e]s in vele steden so [do]ncker dat men dien [si]n van den

woerden [n]iene can begripen [n]och wel verstaen [s]onder glosen ende [e]xposicien. ende

daer [o]m arbeiden wilen [d]ie heileghen. Au[g]ustinus. Gregorius. [I]heronimus. Ende

[B]eda. Ende vele an[d]er goeder liede om [d]ie ewangelien claer te maken end[e] maecten

daer of groete boeke end[e] groete scrifte die vele meerre sijn [dan] die text van der

e[wan]gelien alte male. [ende] hier omme als ic [te]vele steden come [so] salic met glosen

[ende] met exposicien di[e] donckerheit ver[cla]ren so ic best ende c[or]telicste can. want

keerdic die bloet[e] woert also in die[t]sche alsoese inden text ghescreven sij[n] so bleve dit

werc [al]te doncker in vel[e steden].

si oculus tuus scandalizat te et c. Nu biddic u allen die dit lesen ende hoeren selt. dat

gi dese wart

[S.]

horen lesen. dat ge dese woort ganseleke verstaet. ende sonder begrijp ontfaet. ende leist ende hort met reverencien. also gelijc alse ten worden van der heleger ewangelien behorlic es. Ende of ic in enige stat mesgripe in te vele te seggene of te lettel. of in anders te seggene dan ic soude. of dan der edelheit der materien wel betaemde. dat biddic u dat gijt mi vergeift. want ic wale lije dat ic aldusgedaen werc te vulbringene no wijs genouch no goet genouch en ben. mar die alle goede werke vulbringet hi moete ooc dit also vulbringen te sinen love. datter alle die gone af gebetert moeten sijn diet met goetwillicheden ende met goeder nerensticheden sullen lesen ende ontfaen. Sente Johan dewangeliste die onder den vieren ewangelisten sonderlinge gelijc es den vliegenden aren. omme dat hi hogest vlooch met kennessen ende met verstannessen in die onbegripelike heimelicheit der gotheit. hier beghint aldus sine ewangelie.

I. Hier begennen de helege ewangen. In principio erat. In den beginne was twoort ende twort was met Gode

. Ende God was twort dat was in den beginne met Gode

. Alle dine (hs. di) sijn met dien worde

gemaect. dat gemaect es dat was in hem leven.

ende dat leven was licht der menschen

. ende dat licht scheen in den deimsternessen

. ende die demternessen

en begrepens niet.

II. In den dagen des coninx Herodes was een priestre des name was Zacharias ende sijn wijf was van den (hs. van den van den) dochtren Aarons. ende hare name was Elysabet

. ende si waren bede

gerecht vor Gode. ende wandelden in allen den geboden Gods ende in alle sire gerechtichet sonder clage

. mar si en hadden gheen kint. omme dat Elysabet was ondrachtich

. ende si waren bede vergangen

in haren dagen. Doe geschiede

dat Zacharias in ordine sire stonde des priesters ambochts na gewoneit

vor Gode plegen soude

. doe ginc hi in den tempel Gods. Ende doe hi in den tempel was ende gereet

stont sijns ambochts te plegene ende wierook te offerne nader gewoente

sijns ambachts. ende alle die menichte

des volx was buten beidende

a) H. Hier beghint dat leven ende leer ende wercken onse lieven heren Jhū X . ende sijn lijden alsoe alst bescreven hebben die IIII ewangelisten. Set. Joh. ewang. 1 cap. In den beghinne was dat woert ende dat woert was bij Gode.

1) T. J. I, 3 Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso b) H. Ende dat... bij Gode.

c) H. sijn overmits hem e) H. lude

f) H. die duysternisse f) H. die duysternisse

2) L. I, 5 nomine Zacharias de vice Abia et uxor illi de filiabus Aaron et nomen eius Elisabeth.

g) H. mer s.w. beyde h) H. s. alle claghe

3) 6 incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus dei sine querela.

i) H. want E. was ondrechtich 4) 7 ambo processissent k) H. gheschiedet

l) H. in oerdeninghe des priesters ambocht nae ghewoenheit

5) 9 Factum est autem cum sacerdotio fungeretur in ordine vicis suae ante deum.

m) H. bereit

n) H. wyroeck te offeren na ghewoenheit

o) H. voelheit

in de stonde

des offers

. doe verscheen hem die inghel Gods

. ende stont ter rechter zide des outaers

.

d)

p) H. wtwendich beidende in der stonden 6) 10... orans foris hora incensi.

7) 11 Apparuit autem illi angelus domini.

q) H. enghel.. totter r. syden d. altaers.

d) H. sonder hem en is

[L.]

ghanslec verstaet ende sonder begrijp onfaet ende leest ende hoert met reverentien alsoe ghelijc alse ten warden van der heileger ewangelien behoerlec es ende ochtic in enegher stat mesgripe in te vele te seggene ochte te lettel. ochte in anders te seggene dan ic soude ochte dan der edelheit van der materien wel betamede. dat biddic dat ghi mi vergheft want ic wale lye dat ic alsosten werc te volbrengene noch wys noch goet gnoch en ben. mar die alle goede werke volbrengt. hi mote dit oc also volbrengen te sinen love dat ter oc aldeghene af gebetert moten sijn diet met ghoeder willechheit ende met ghoeder ernstechheiden selen lesen ende ontfaen. Amen.

1. Sente Yan dewangeliste die onder de vire ewangelisten sonderlinghe ghelijct es den vligenden are. Om dat hi hoger vloegh met kinnisse ende met verstannissen in de onbegrijpleke heimlekheit der gotheit dan dandre daden. hi beghint sine ewangelie aldus. In principio erat verbum. In den beghinne was dat wart

. ende dat wart was met Gode. Ende Got was

dat wart

. Dat was in den beghinne

met Gode

. Alle dinc syn met din warde ghemakt. ende sonder dat en es nit ghemakt. Dat ghemakt es

datsin hem leven

. ende dat leven

was licht der menschen

. Ende dat licht

scheen in den demsternessen

ende

de demsternessen en beghrepens nit

.

2. Het was in den tide des conings Herodes en pape die hit Zacharias ende hadde ene vrowe van Aarons geslechte die ghenamt was Elisabet

. Dese twee waren beide gherecht vor Gode houdende alle de gebode Gods sonder clage

mar sine hadden en gheen kint. om dat Elisabet ondrechtech was ende si beide oude liede waren. ende verre voert hadden gegaen in haren daghen

. Doe gheschiede op enen tijt. dat Zacharias in der stonden

dat hem behoerende was. sijns ambachts soude plegen in

a) H. vader de sone.

b) H. die sone was God.

1) Joh. I, 1.

c) H. in evichheiden 2) 2.

d) H. de creaturen.

3) 3.

e) H. in sire vorsinicheit.

f) H. de sone.

4) 4.

g) H. Jhesus Christus h) H. van der werelt.

W. II.) [volbreng] hen te sinen love [d]atter oec alle die [g]hene of ghebetert [m]oeten sijn die met [g]hewillicheden. ende [m]et goeder eren[st]licheden sellen ont[f]aen. dat moet waer sijn.

Seente Jan ewangeliste die onder [d]ie viere ewange[li]sten sonderlinghe [g]helijct den vliegen[d]en aren. om dat [hi] hogher vloech met [k]ennessen. ende met [v]erstandenessen.

In [d]ie ombegripelike [h]eymelicheit der gotheit hier beg[hint] sijn ewangelie In principio era[t]. Yden (l. Inden) beghinne [was] twoert ende two[ert] was met Gode e[nde] God was twoert [dat] was inden beghin[ne] met Gode. alle din[c] sijn metten woer[de] ghemaect. ende sonder dat woert e[n] es niet ghemaec[t] ende dat ghemaec[t] es dat was in h[em] leven. ende dat lev[en] was licht der me[n]schen ende dat lich[t] scheen in die dee[m]sternessen ende....

5) 5.

6) Luc. I, 5.

7) 6.

8) 7.

9) 8.

den temple. ende alse hi comen was in den temple ende hi stont ghereet sijns ambachts te plegene. ende tofferne wiroc op den outare na de ghewoente syns ambachts

. ende dat volc buten stont ende bedde. in dire selver uren

so vertogde hem die ingel Gods Zachariase. Ende stont ter rechter siden van den outare

.

10) 9.

11) 10.

12) 11.

[S.]

Ende doene Zacharias sach doe wart hi bedrouft

. mar die ingel sprac te hem. nonsie di niet Zacharias want dijn wijf sal di gebaren enen sone ende sine name sal sijn Johannes

ende di wert vreugde

ende bliscap. ende menige sullen hem verbliden in sire gebort

. want hi wert groot vor Gode. ende wijn no gemaecten

dranc

en sal hi niet drinken. ende van den helegen

geest sal hi vervult werden in sire moeder lichame. ende hi sal vele der

sonen van Israel bekeren te haren here Gode

. ende hi sal vor hem gaen in den geeste ende in die cracht Helyen

. te kerene

die herten der vadre

in de kinder. ende die ongelovige ter

wijsheit der gerechter

. ende te beredene

Gode een vulmaket

volc. Ende doe sprac hi toten ingel. hoe

salic dit geweten

. want ic ben out

. ende mijn wijf es vergangen in haren dagen. Doe antworde die ingel en sprac te hem. ic ben Gabriel die sta vor Gode. ende ben gesent

di toe te sprekene. ende di te ewangeliserne

ende sie du werts swigende ende en suls niet mogen spreken tote in den dach

dat dit sal geschien. daromme dattu niet ne hebs

gelooft minen worden die vervult werden

in hare tijt. Ende dat volc was beidende Zacharias ende

wonderde hem dat hi so lange merrede

in den tempel. Ende doe hi uut ghinc van den temple doe ne mochte hi niet spreken te hem. ende si bekenden dat hi een visioen

gesien hadde in den tempel. ende hi was hem wenkende ende

a) H. doe hem... waert... bedrueft 1) 12 ... et timor inruit super eum.

2) 13 vocabis nomen eius Johannem.

b) H. vreyse dich.. wort vroude c) H. voel s... gheboerten

3) 14 Et erit tibi gaudium et exultatio, et multi in nativitate eius gaudebunt.

d) H. noch ghemaekden 4) 15... siceram...

e) H. mitten heilighen f) H. voele van den g) H. tot G. hoerren h.

5) 16 filiorum... ad dominum deum ipsorum.

h) H. der crachte Helyas i) H. bekeren

k) H. vaderen

l) H. ongheloevigen totter

6) 17 in f., et incredibiles ad prudentiam iustorum.

m) H. bereiden n) H. volcomen o) H. wie

7) 18 Et dixit Zacharias ad angelum: Unde hoc sciam?

p) H. bin alt.

q) H. ende sta ... ghesant 8) 19 haec tibi evangelizare

r) H. sich du wordes ... du en sals... went in den daghe s) H. daerom want du n. en heefs

9) 20 pro eo quod non credidisti ... implebuntur 10) 21 Et erat plebs expectans Zachariam. quod

t) H. volcke ... wonderden sich ... langhe was

v) H. ghesichte

bleef

stom

. Ende het geschiede doe vervult worden die dage

sijns ambochts dat hi ginc in sijn huus. ende na den dagen ontfinc Elysabet sijn wijf. ende verbargh hare V maenden

ende sprac

. want God heift also met mi gedaen in den dage dat hi gesien heift af te doene minen lachter

onder den menschen

.

III. Achter in die seste maent es gesent die ingel Gabriel van Gode in ene stat in Galilea

die heet Nazareth. tere maget

die was getrouwet enen man des name was Joseph van den huse Davids. ende die name der

w) H. hi bleef

11) 22 non poterat loqui ad illos, et cognoverunt. Et ipse erat innuens illis et permansit mutus.

12) 23 factum est ut inpleti sunt dies

x) H. ambachtes ... verberch hoer vijf maende 13) 24 post hos dies ... concepit ... dicens:

y) H. also heeft God mijn laster

14) 25 quia sic mihi fecit dominus ... homines.

15) 26 In mense sexto missus est ... civitatem Galileae.

z) H. Ende in der sesder maende is ghesant... een stat van G. die heit ... jonffrouwen.

[L.]

ende alsen Zacharias sach so wart hi ververt. ende menschleke vrese vil in hem

. Doe sprac hem dingel aldus toe. En (hs. Ende) onssich di nit Zacharias want dine bede es gehort. ende dijn wijf Elisabet sal di enen sone dragen. ende du sout dat kint heeten Yan

. van desen kinde soutu blischap hebben ende vroude. ende vele liede selen verblischen in den tide van sire geborten

. want dese sal groet sijn vor Gode ende hine sal drinken noch wijn noch andren drank die drunken maken mach. ende hi sal oc vervult werden van den heilegen gheest in sire moeder lichame

. Ende hi sal oc bekiren vele des volks van Israhel te haren Gode wert

. Ende hi sal gaen vor hem in den gheeste ende in der cracht Helie te kirne de herten van den vadren ane de kinder ende dongheloeveghe te brenghene ter wijsheit der gerechter ende te gereidene Gode en volmakt volc

. Doe antwerdde Zacharias den ingel ende seide.

Hoe

magic geweten dat dit waer si want ic ben out ende mijn wijf es verre voert gegaen in haren dagen

. Doe sprac die ingel noch voert ende seide. Ic ben Gabriel die sta vor Gode. ende ic ben hir gesendt om te sprekene iegene di. ende deze bodschap ane di te doen

. Ende du sout stom bliven ende en sout nit mogen spreken totin dage dat dit sal gheschin om dat du nin gheloeves minen warden die toe selen comen in haren tide

. Met tesen warden vor die ingel van hem. Ende alt folc stont buten ende beidde. ende hen allen wonderde waromme dat hi so lange merrede in den temple

. Ende alse hi uten temple quam so was hi al stomp ende en conste den volke nit toe gespreken. Doe merkdense wale dat hi een visioen ghesien hadde in den temple. ende aldus bleef hi al stomp

. Ende alse de tijt van sinen ambachte leden was so ghinc hi te sins selves hus

. ende dar na so ontfinc Elisabet sijn wijf ene vrocht. Ende doe si vernam dat si onfaen hadde. so barch si hare vif maent ende schiwde hare van den volke. Ende seide aldus tote har selven

. Dit werc heft Got ane mi gewarcht in den daghe dat hi ghewerdegde mi quite te makene dis lasters din ic hadde onder tfolk van ertrike

.

Dit seide die heilege wrowe om dat die wrowen die ondrechtech waren in Moyses wet hiten vermaledijt onder die menschen.

1) Luc. I, 12.

2) 13.

3) 14.

4) 15.

5) 16.

6) 17.

a) H. Unde hoc.

* I, 18.

7) 18.

8) 19.

9) 20.

10) 21.

11) 22.

12) 23.

13) 24.

14) 25.

b) H. Expos.

3. In de seste maent na din dat Elisabet hadde ontfaen so wart gesendt dingel Gabriel van Gode in ene stat van Galileen die heett Nazareth

tere magt die was ghesekert an enen man die was ghenamt Joseph. ende de

15) 26.

[S.]

maget was Maria

. Ende die ingel ginc in ende sprac te hare. gegroet sijstu vul gratien

. die here es metti. du best gebenedijt onder

den wiven

. Doe soe dat gehorde doe wart si bedrouft in sinen worden

. ende gedochte welkerande dese groetinge ware. Ende doe seide hare die ingel nonsie di niet Maria. want du hebs gracie

vonden vor Gode. Sie du salt ontfaen in dinen lechame ende gebaren enen sone

. ende sult sine name heten Jhesum

. Dese wert groot ende wert geheeten sone des alre hogesten

. Ende onse here God sal hem geven den stoel Davids sijns vader. ende hi sal regneren in den huse Jacobs

ewelike

. ende sijns rijcs ne wert geen ende. Doe sprac Maria toten ingel hoe sal dit geschien want ic ne kenne

genen

man. Ende die ingel antworde ende seide te hare. die helege geest sal van boven comen in di. ende die cracht des al machtichs sal di bescaden

. ende daromme dat geboren wert van di dat wert helich ende geheeten

sone Gods

. Ende sie Elysabet dijn nichte die hevet ontfaen in hare outheit enen sone ende es hare die seste maent die ondrachtich

was geheeten

. want Gode nes onmogelijc ne geen woort

. Doe sprac Maria sich

die dierne Gods. mi geschie na dinen worde. doe ginc van hare die ingel

.

IV. Do stont up Maria in dien dage ende ginc in dat geberechte met haesticheden in de stat Jude

. ende ginc in dat huus Zacharias ende groette Elysabetten

. Ende het geschiede doe Elysabet horde die groete Marien

dat hem haer kint verblijdde in haren lichame

ende Elysabet wart vervult metten helegen geeste ende riep ende

1) 27 Joseph de domo David, et nomen virginis Maria.

2) 28 Et ingressus angelus ad eam dixit: have gratia plena!

a) H. die was v.d. huyse .. jonffrouwen .. vol ghenaden .. mit di. du bist g. in 3) 28 in mulieribus

4) 29 turbata est in sermone eiusi.

b) H. sy .. hoerde.. waert.. bedrueft .. ghedachtc.. welkerhande .. gruet weer.. en ontsiet u ..

hebste ghenade

5) 31 ecce concipies in utero et paries filium.

c) H. sich .. ontfanghen .. lichaem .. sals sijnen n. heiten Jhesus.

d) H. wort gheheiten .. alren hoechsten.

6) 32 et f. altissimi vocabitur .. dabit .. sedem .. in domo Jacob e) H. stuel .. vaders .. regnieren .. huyse .. ewelic.

7) 34 Dixit autem M. ad angelum .. cognosco.

f) H. eynde.. wie sal .. gheinen

g) H. antwoerden e. sprack .. heilighe .. alren oversten .. omschimen 8) 35 altissimi obumbrabit tibi .. quod nascetur sanctum vocabitur h) H. dat sal gheheiten werden heilich ende wort gheheiten Gods soen.

i) H. sich .. nichte heeft ontfanghen .. hoerren alder .. het is hoer .. sesde .. ondrechtich 9) Et ecce .. et hic mensis est sextus illi quae vocatur sterilis.

10) 37 verbum

k) H. voer Gode en is gheen woert onmoeghelic.

11) 38 ecce

l) H. siet die deerne des heren .. woerden .. die enghel van hoer.

m) H. stont M. op in den daghen .. gheberchte snelliken .. Juda 12) 39 diebus .. Juda.

n) H. gruete Elysabeth

13) 41 Et factum est ut audivit salutationem Mariae Elisabeth.

o) H. gruete Elysabeth .. die gruet .. dat sich .. hoerre lichaem.

sprac met groter stemme

. gebenedijt bestu onder den wiven. ende gebenedijt es die vrucht dijns lechamen

.

14) 42 et exclamavit voce magna et dixit.

p) H. gheest. ende riep m.g. stemmen e. sprack .. in den wijven .. vrocht .. lichaems.

[L.]

name der magt was Maria

. Dese man ende dese magt waren beide van Davids geslechte. Ende alse dingel quam daer die magt was so grutte hise aldus. Ave dat lut also vele alse sonder we

. Die vol best van gratien. Got es met di du best gebenedyt boven de wrowen van ertrike

. Alse Maria dese gruete hadde ontfaen so wart si geturbeert in hare selven ende began te peinsene

welkerhande dese gruete mochte wesen

. Doe sprac hare noch dingel toe ende seide aldus. En ontsigh di nit Maria want du hefst vonden gratie vor Gode

. Du sout ontfaen ene vrocht in dinen lichame.

ende sout bliven ens kinds. ende dis kinds name soutu heten Jhesus

. dese sal groet syn want hi sal heten sone des almegtegs Gods. Ende onse here Got sal hem gheven te besittene den stoel Davids syns vader

. Ende hi sal regneren boven Jacobs gheslechte ewelec ende sijns rijks en sal engheen inde syn

. Doe antwerdde Maria den ingel ende seide aldus. Hoe sal dit mogen syn

. want ic noit mans schuldech en was

. Doe antwerde dingel ende seide. De heilege gheest sal van boven comen in di ende de cracht des almegtegs sal di beschaden. en (l. ende) dar omme dat van di geboren sal werden. sal heeten Gods sone

. Ende dat heve tere prufnessen dat Elisabet dine nichte heft ontfaen en kint in haren ouden dagen ende nu eist in de seste maent dat si dat kint ontfinc die al haren tijt ondrechtech hadde gewest

. want Gode en es engheene dinc ommogenlec die hi doen wilt

. Doe antwerdde Maria. Ic ben de derne Gods also mote mi geschin alse du hefs gesegt. Na din warde so voer dingel van hare

.

1) Luc. I, 27.

a) H. glosa.

*) Vlg. Lksp. II 6, 51: ‘Ave! Dat bediet so vele als zonder wee.’ Eene verklaring die niet door Boendale is uitgevonden.

2) 28.

b) H. want du sout moder sijn ende magt bliven.

W. III.) wikende (l. winkende) ende bleef [s]tom. Ende het ghesciede doe vervolt worden die daghe sijns ambochts daer (?) [h]i ghinc in sijn huus. [e]nde naden daghe [o]ntfinc Elizabeth [s]ijn wijf. ende verbarch haer vijf ma[e]nde. ende seide want [G]od heeft also bi mi [g]hedaen inden da[g]he dat hi ghesien [h]eeft afte doen mi[n]en lachter onder die menschen. Ech[t]er in die zeste ma[e]nt wort ghesent die enghel Gabriel van Gode in ene stat in Galylea [d]ie hiet Nazareth tere maghet die was getrouwet enen manne dies nam[e] was Joseph van den huze Davids. En[de] die name der maghet was Maria. die enghel ghinc i[n] ende sprac te haer ghegroet sijstu vo[l] van gracien die [he]re si metti du gh[e]benedide onder d[ie] wiven.

Doe si da[t] ghehoerde doe w[art] si bedroeft in sin[en] woerde ende ghed[achte] ....

3) 29.

4) 30.

5) 31.

6) 62.

7) 33.

c) H. dit seide si nit tvivelende alse Zacharias dede.

8) 34.

9) 35.

10) 36.

11) 37.

12) 38.

4. In din tide so stont op Maria ende ghinc met hastehheiden op den berghe in de stat dar Elisabet woende

ende quam in Zacharias hus. ende gruttede harre nichten Elysabet

. ende also schire alse Elisabet hoerde Marien so began dat kint dat si droch te verblijschene in haren lichame.

ende Elisabet selve wart vervult van den heilegen gheest

. ende rip met groter stemmen ende seide. Du best gebenedijt onder de vrowen.

ende gebenedijt es de vrocht dijns lichamen

. wanen

13) 39.

14) 40.

a) Repleta est sp. sc. El.

*) I, 41.

15) 41.

16) 42.

[S.]

Ende wanen comt mi dat dat die moeder mijns heren comt

te mi. want sich alse die stemme dire groeten quam in mine oren. so heift hem verblijt in vreugden dat kint in minen lechame

. ende du best salich dattu gelovets. want die dinge die di geseit sijn van Gode werden vervult. ende doe sprac Maria.

V. Mine ziele groot den here

ende mijn geest verblijt in Gode minen behoudre

. Want hi heift ane gesien di otmoedicheit sire dierne. Sich dar af seggen mi salich alle geslachten

. want hi heift mi groot gemaect

die machtich es ende sine helege name. Ende sine ontfarmhertichet es van enen geslachte in dat ander

dien die hem vresen

. Hi heift gedaen macht

in sinen arme ende hi heift gebredet die overdige in den gedochte sijns

herten. Hi heift onset die geweldige van den stoele ende hi heift verhoget die otmoedige

. vervult die hongerige met goede ende die rike gesent in ijdelheden

. Hi heift ontfangen Israele sijn kint ende gedacht sine ontfarmherticheit alse gesproken es tonsen

vadren Abrahamme. ende sinen zade inder werelt

. Ende Maria bleef met hare drie maent

ende dar na kerde

si weder in haer huus.

VI. Die tijt Elysabetten es vervult ende si gebarde enen sone. ende dat horden hare nagebure

ende hare maghe. want God sine ontfarmicheit grootte met hare. ende verblijdden hem ende dancten

Gode

. Ende het geschiede up den achtenden dach dat si quamen te besnidene dat kint ende hietent metter name

sijns vader Zacharias.

Doe antworde sijn moeder

ende sprac. neen in gerewijs

. mar het sal heeten Johannes. Doe spraken si te hare niemen es in dinen geslachte die met deser name

1) 43 ut veniat mater

2) 44 Ecce enim ut facta est vox sal. tuae in aur. m., exultavit in g. inf. in utero meo.

3) 46 Et ait Maria: magnificat anima mea dominum.

a) H. wanne .. coemt hier tot my .. siet als .. grueten .. mijnen .. sich vervrouwet in vrouden dat du gheloefdes .. dingen .. gheseecht die werden.

b) H. maect groet .. vervrouwet .. mijnen heyl. Bij Want begînt Cap V. synre deernen. siet hier om spreken my salich alle gheslechten.

4) 48 .. Eece enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes.

5) 49 fecit mihi magna 6) 50 in progenies et progenies

c) H. mechtich. barmherticheit gheet van geboerten ende in geboerten tot in die hem ontsien.

7) 51 Fecit potentiam

d) H. Ende hi heeft macht ghedaen. hoverdighen ghenedert nae die ghedachten hoers e) H. ende heeft af gheset die mechtighen van hoeren stuelen .. oetmoedigen verhaven.

f) H. Ende heeft die hongherigen vervullet m. guede. e. heeft die rijcken in ydelheit ghelaten.

8) 53 divites dimisit ianes.

g) H. ende heeft weder tot hem .. na ghedenckenisse s. barmherticheit alse als toe ghesproken is onsen

9) 55 patres nostros, Abr. et semini eius in secula 10) 56 cum illa quasimensibus tribus

h) H. in die .. maende .. keirden i) H. ghebaerden .. naghebueren

k) H. barmherticheit groetelic uut hoer dede. si verblijden hen e. danckden

11) 58 Et audierunt vicini et cognati eius, quia magnificavit dominus misericordiam suam cum illa, et congratalabantur ei.

12) 59 venerunt circumcidere puerum et vocabant.

l) H. gheschieden .. achten .. besnyden .. mitten n.s. vaders. die moeder.

13) 60 dixit: nequaquam.

si genaemt

. Doe winkeden si sinen vader hoe hine wilde heeten ende hi eeschede ene tafle

ende screef ende sprac. Johannes es sine name. ende si wonderden hem alle.

14) 61 Et dixerunt ad illam: quia nemo est in cognatione tua qui vocetur hoc nomine.

m) niement en is .. geslechte is ghenoemt .. wenckeden .. hiesche een tafel.

[L.]

comt mi dat. dat mijns heren moeder gewerdegt te mi te comene?

also schire alse de stemme van dire gruten quam in mine oren so verblyschde dat kint in minen lichame dat ic drage

. Ende du best salech die gheloveds den ingel. want het sal geschin dat di gesegt es van Gods halven

. Doe antwerdde Maria ende seide aldus.

5. Mine zile loft Gode

ende myn gheest verblijscht in Gode minen behoudere

want hi heft versin die oedmudechheit sire dirnen so dat van desen tide voert ane mi salech heeten selen alle de generacien die toe te comene syn

want sine mogentheit heft ane mi getoegt hi die mechteg es ende dis name heilech es

ende dis

ontfarmechheit van eewen tewen durende es in alle di sine vreese hebben in hen

. hi es die sine mogentheit heft in sinen arme hi es die de hoverdege onder drijft na sijns herten wille

. hi sett den hoverdegen van sinen stoele. hi hoeght den

oetmoedegen

hi vervult den hongerghen

met allen goede ende den riken laett hi al idel

. hi heft Israhel sinen knecht ontfaen te genaden in den dage dat hem gedachte sire ontfarmhertechheiden

also ghelic alse hi gelofde wilen onsen vordren Abrahame ende sinen gheslechte dat na hem comen soude toten inde

. Dar na so bleef Maria met harre nichten omtrent drie maende ende doe kirde si weder te harre woningen wert

.

6. Doe de tijt was comen dat Elysabet bliven soude. so bleef se ens soens

. ende alse hare ghebure ende hare maghe vernamen dat onse here sine ghenaden hadde ghedaen an hare so waren sijs blide ende dankdens Gode

. Ende alst quam opden achtenden dach so quamense dat kint te besnidene na den gebode van der wet ende hietent Zacharias na sinen vader

. Doe sprac dis kinds moeder ende seide. hen sal also nit heeten. mar het sal heeten Yan

. Doe antwerddense der moeder ende seiden

1) Luc. I, 43.

2) 44.

3) 45.

4) 46.

5) 47.

6) 48.

7) 49.

8) 50.

9) 51.

10) 52.

W. IV.) Want hi he[v]et mi groet ghemaect die machtich es Ende sine heileghe name ende sine ontfarmherticheit es vanden enen gheslachten in dat andre die hem vresen hi heeft gedaen macht in sinen arme ende hi heeft ghebreet die hovaerde inden ghedachte sijns herten ende hi heeft ontset die gheweldighe vanden stoele ende hevet verhoghet die oetmoedighe hi hevet vervolt die honghe[righe] ...

11) 53 12) 54.

13) 55.

14) 56.

15) 57.

16) 58.

17) 59.

18) 60.

waromme saelt Yan heeten. hen es nimen in dinen geslechte die also heett

. Doe teekendense

sinen vader wat namen dat hi woude dat men den kinde

19) 61.

a) H. hir verstaet men dat hi oc doef was.

[S.]

doe wart die mont Zacharias ontploken ende sprac rechte ende gebenediede Gode

. Doe viel ene vrese up alle die nagebure. ende dese woort worden alle gebreet over al dat geberechte van Juda

. ende alle diese horden pensden in hare herten ende seiden wat waenstu wat dit kint werde

want Gods hant was met hem

. ende Zacharias sijn vader was vervult met den helegen geest ende profeterde

ende sprac. Gebenedijt si die here God van Israele. want hi heift gevisitert

ende heift gemaect die

verlossinge

sijns volx.

VII. Ende hi hevet gerecht den horn onser behoutnessen. in dat huus Davids sijns kints

. Alse gesproken es over mids

den mont sire helegen die inder werelt geweist sijn sire profeten

. Gebenedijt si die ons heift gesent enen verlossere van onsen vianden

. ende vander hant

alle derre die ons haten. Ende te doene ontfarmherticheit met onsen vadren

. ende te gedinkene sijns helichs

testaments. Ende des eeds dien hi swoer tote Abrahame onsen vader. dai hi hem selven ons geven soude

. Dat wi sonder vrese ende vri van onser viande hande. hem dienden. In helicheden ende in gerechticheden vor hem. al onse dage

. Entu kint salt heeten profete des alre hoochsten

. want du salt vorgaen vor dat anschijn des heren te beredene sine wege.

Te gevene

sinen volke konst des behoudens. in verlanessen harre sonden

. Overmids den inadren der ontfarmherticheit ons Gods

. in dien hi ons gevisitert heift van boven uut orienten. Te verlichtene die die in

demsternessen ende in die scade der doot

a) H. verwonderden opghedaen ende sijn tonghe waert ontbonden ende hi sprack recht.

ghebenediden God

1) 64 Apertum est autem ilico os eius et lingua eius et ioquebatur benedicens deum.

b) H. een vreyse .. ghebreydt .. alle dat gheberchte v. Judea.

2) 65 et super omnia montana Judee divulgabantur omnia verba hec.

c) H. die dit h. die dachten in hoeren e. spraken w. meynstu dat .. werden sal.

3) 66 manus domini erat cum illo.

d) H. die h. Gods is .. waert vervullet .. hi prophiteirden 4) 68 dominus deus Isr... quia visitavit

e) H. heeft ghevisenteert e. ghemaeckt d. verloesinge 5) 69 in domo David pueri sui.

f) H. opghericht dat hoern ons heyls. in den huyse D.s. kijndes. alsoe als .. duer.

6) 70 Sicut locutus est per os sanctorum qui a seculo sunt prophetarum eius g) H. in deser .. s. geweest. Ende vroude v.o. vianden.

7) 71 et de manu

8) 72 ad faciendam misericordiam cum patribus nostris

h) H. der gheenre die .. ende barmherticheit te doen .. ghedencken heiligen.

i) H. eyts den h.s. Abraham .. solde gheven.

9) 73 daturum se nobis.

k) H. op dat .. vreyse .. vrije dienden voer hem .. heilicheit e. gherechticheit alle o.d.

10) 75 omnibus diebus nostris.

11) 76 altissimi

l) H. Ende du k. du sals. een prophete des alren h. ende du sals gaen voer den aensichte ende bereiden .. ende gheven

12) 77 in remissionem peccatorum.

13) 78 Per viscera misericordie dei nostri.

m) H. heyls in verghevinghe doer die inaderen uut den hoechsten ende verluchten die in

sitten

. ende te rechtene onse voete

in den wech des vreden. Ende dat kint wies

ende nam toe in den geeste. ende was inder woestinen tote sire openbaringe

den volke van Israele.

VIII. Die bouc der gebort

Jhesu Christi Davids sone des sons Abrahams.

Abraham wan Ysaac. Ysaac wan Jacob. Jacob wan Judam ende sine broedere

. Judas wan Phares ende Zaram van Thamar

.

n) H. ende die daer sitten in die schijme des doets.

o) H. onse voeten te richten

14) 79-80 in viam pacis. Puer crescebat.

p) H. bis aen die tijt s. openbaringen q) H. Dit boeck d. gheboerte 15) Mt. I, 1 Liber generationis

r) H. sijn broeder.

16) 3 et Zara de Thamar.

[L.]

gave

. Doe isch de vader ene tafle ende screef in die tafle aldus. Yan es sijn name.

Alse dat ghelesen was so wonderde hen allen sere

. Mettin so wart oc Zacharias mont ontploken. ende sine tonge ontbonden ende hi began te sprekene. ende te lovene onsen here

. Doe vil ene vreese op alle hare gheburen. ende in alle die gheburte so wart dit verkundegt

. ende een igewelc die dit seggen hoerde

peinsde in sinen moede wat menschen dat kint werden soude want de Gods gratie was in hem

. Ende Zacharias syn vader wart vervult van den heilegen gheest ende began te profeterne ende seide aldus

.

7. Gebenedijt si die here ende Got es des volcs van Israhel. want hi it nu gevisiteert heft ende sine verloessenesse toe heft bracht

. ende op heft gherechtt den horen van onser behoudenessen die behorende sijn den rike Davids sijn kinds

. Also gelike alse hi wilen sprac overmids sinen propheten ende sinen heilegen die wilen waren

. Gebenedijt si die ons gesendt heft enen verloessere van onsen vienden. ende van al dergherre handen die ons haetden

. Ende die sine ontfarmechheit sal kiren an onse vorderen. ende din sal gedinken sijns heilegs testaments

. Ende sijns eeds din hi svor wilen Abrahame onsen vader daer hi hem ghelofde dat hi hem selven ons gheven soude

om ons te vereloessene van onsen vienden. ende om hem te dinne sonder vrese

in heilechheiden. ende in gerechtegheiden alle de dage die wi leven souden

. Dar na so bekirt die heilege man die prophecien te sine kinde wert ende sprekt aldus.

Ende du kint du sout heete prophete des almegteges. want du sout gaen vor sijn anschin. ende hem ghereiden sine wege

. ende du sout vor hem gaen om te gevene sinen volke ene leeringe van harre salegheit. ende om tontfane absolutie van haren sunden

. dit sal sijn overmids dontfarmegheid onss heren Gods die ons gevisiteert

1) Luc. I, 62.

2) 63.

3) 64.

4) 65.

W. V.) V. si ghen[a]emt. doe wincke[d]en si sinen vader hoe hine wilde heten ende hi eischede ene tafle ende screef ende sprac Johannes es sijn name. ende het wonderde hem allen doe wart die mont Zacharias ontploeken. ende sine tonghe ontbonden ende sprac rechte ende ghebenedide Gode. doe viel ene vrese op alle die ghebuere in (l. ende) dese woerden worden alle ghebreet over al dat gheberchte van Jude. Ende alle dese keer-[den] (l. die se hor[den]) ...

5) 66.

6) 67.

7) 68.

8) 69.

9) 70.

10) 71.

11) 72.

12) 73.

13) 74.

14) 75. Door L. is een zin ingevoegd.

15) 76.

16) 77.

heft van boven uten orienten

. om te verlichtene deghene die sitten in demsternessen ende in den schade van der doet ende om te bekerne onse voete in den wegen des ewelecs vreden

. Dit was Zacharias profetie die hi profeterde van onsen here ende van sinen kinde sente Yanne. Dar na so segt dewangeliste dat dat kint op wis beide na den lichame ende in den gheesste. ende alst op quam so gingt in der wstinen. ende bleeft daer totin tide dat hi hem vertogde den volke van Israhel

.

8.

Nu late wi hir van sente Yanne ende seggen voert van der geborten onss heren Jhesu Christi

. Sente Matheus hi bescryft in den beginne van sire ewangelien onss heren geslegte van Abrahams tide hir af tote Josephe die onser vrowen brudegoem was ende segt aldus. Dit est geslegte Jhesu Christi die sone es Davids. ende

Abrahams

. Abraham wan Ysaak. Ysaac

a) H. hemele 17) 78.

18) 79.

b) H. Adicio.

19) 80.

a) H. continuatio.

b) H. Mijn her, later doorgehaald.

20) Mt. I, 1. De beide eerste volzinnen zijn in L. ingelascht.

[S.]

Phares wan Esrom. Esrom wan Aram. Aram wan Aminadap. Aminadap wan Naason.

Naason wan Salmon. Salmon wan Booz van Raab

. Booz wan Obeth van Ruth.

Obeth wan Jesse. Jesse wan David den coninc. David die coninc wan Salomone

van Bersabee die Urias wijf hadde geweist. Salomon wan Roboam. Roboam wan Abiam. Abiam wan Aza. Aza wan Josaphat. Josaphat wan Joram. Joram wan Oziam.

Ozias wan Joatham. Joatham wan Achaz. Achaz wan Ezechiam. Ezechias wan Mannassen. Manasses wan Amon. Amon wan Joziam. Jozias wan Jechoniam ende sine broedere

in die overvaert van Babilonien

. Ende nader overvaert van Babilonien.

Jechonias wan Salathiel

. Salathiel wan Zorobabel

. Zorobabel

wan Abiud. Abiud wan Eliachim. Eliachim wan Azor. Azor wan Sadoch. Sadoch wan Achim. Achim wan Eliud

. Eliud wan Eleazar

. Eleazar

wan Mathan. Mathan wan Jacob. Jacob wan Joseph Marien man van wien geboren es Jhesus

die geheeten es Christus.

Abraham was Thares sone. wie was Nachor

. wie was Seruch

. wie was Ragan. wie was Phalec

. wie was Heber. wie was Sale

. wie was Cainan. wie was Arfaxat. wie was Sem. wie was Noe. wie was Lamech

. wie was Matusale.

wie was Enoch. wie was Jarech.

wie was Malalel

. wie was Cainan

. wie was Enos. wie was Seth. wie was Adam. wie was God

. Alle die geslachte van Abrame tote Davite

sijn XIIII.

ende van Davite tote der

overvaert van Babilonien XIIII. ende vander overvaerd van Babilonien XIIII. tote Christum

. mer die gebort Christi was dus

.

1) 5 Booz de Rachab.

2) 6 David autem rex genuit Salomonem (G).

a) H. broederen.

3) 11 Josias autem genuit Jechoniam et fratres eius in transmigratione Babylonis.

4) 12 Et post transm. Bab. Jech. genuit S.

b) H. Sorobobel.

b) H. Sorobobel.

5) 14 Sadoch g. Eliachim. Eliachim g. Eliud.

c) H. Eleasor.

c) H. Eleasor.

d) H. van der gheboren is Jhesus.

6) Luc. III, 34.

e) H. Saruch.

f) H. Falech.

7) 35.

8) 36.

g) H. Mathusalem.

h) H. Jareth.

i) H. Malalehel.

9) 37.

10) 38. qui fuit Nachor tot qui fuit Dei bet.: die de zoon was van Nachor, enz. In L is dit gedeelte weggelaten.

k) H. gheslechte. Abraham bis aen David.

l) H. bis totter.

m) H. bis aen X .

n) H. aldus.

IX. Doe Maria die moeder Jhesu getrouwet was Josephe eer dan si te samen quamen so vant hise

hebbende

in den lichame van den helegen geeste. mer Joseph har man want hi gerecht was so en wilde hise

niet. mer hi wiltse al hemelike laten

. mer doe hi dat gedachte sich die ingel Gods openbarde hem in sinen drome ende sprac te hem Joseph Davids sone nonsie di

niet

te nemene Marien dine getrouwede.

want dat in hare geboren es dat es van den helegen geeste. Si sal gebaren enen sone.

ende du salt sine name heeten Jhesus. want hi sal verlossen sijn volc van haren sonden.

mer al dit geschiede dat vervult worde dat gesproken es overmids den profete die dat sprac

. sich ene maget sal ontfaen ende gebaren enen sone. ende sine name sal sijn Emanuel. dat es inder bedie-

o) H. eer dat. hebben hi hoer.

11) 18 Christi autem generatio sic erat .. inventa est in utero habens p) H. wolde se.

12) 19 nollet eam traducere voluit occulte dimittere eam.

q) H. dachte siet .. enghel des heren .. in den slaep .. en ontsiet di.

13) 20 noli timere.

r) H. alle dit is geschiet opdat vervullet .. overmits .. die daer spriect.

[L.]

wan Jacob. Jacob wan Judam ende sine brudere

. Judas wan Phares ende Zaram ane ene wrowe die hit Thamar

. Phares wan Esrom. Esrom wan Aram

. Aram wan Amminadab. Ammiadab wan Naason. Naason wan Salmon

. Salmon wan Booz. An ene wrowe die hit Raab

. Booz wan Obet an ene wrowe die hit Ruth

. Obeth wan Jesse

. Jesse wan David. den koninc. David de coninc wan Salomone Ane Bersabee die Urias wyf hadde ghewest

. Salomon wan Roboam. Roboam wan Abiam. Abia wan Aza

. Aza wan Josaphat. Josaphat wan Joram. Joram wan Oziam

. Ozias wan Joatham. Joatham wan Achaz. Achaz wan Ezechiam

. Ezechias wan Manassen.

Manasses wan Ammon. Ammon wan Josiam

.

Dese waren alle coninge van David hiraf. Mar David ende Salomon waren coninge boven alt Israhelsche volc. ende dandre waren coninge van Jherusalem boven de tvee geslegten Juda ende Benjamin.

Josias wan Jechoniam ende sine brudere in den tide dat Nabugodonosor destruerde Jherusalem. ende dat volc vurde in Babilonien

. Dar na wan Jechonias Salatiel wan Zorobabel

. Zorobabel wan Abiud. Abiud wan Eliachim. Eliachim wan Azor

. Azor wan Sadoch. Sadoch wan Achim. Achim wan Eliud

. Eliud wan Eleazar. Eleazar wan Mathan. Mathan wan Jacob

. Jacob wan Joseph Marien brudegoem dar Jhesus Christus af gheboren wart

.

Dit es dat gheslegte daer onse here Jhesus Christus af quam. ende al gewaght dewangeliste onser vrowen nit mar Josephs. dar nes nit ane belanc. want die willen de geslegten plagen te bescrvene. sine plagen der vrowen nit te gewagene. ende din sede hilt hir Matheus. mar alle die hir ghenumt syn si waren vordren onser vrowen also wale alse Josephs. want Joseph ende onse vrowe waren van enen geslegte. ende deen den andren na belanc. Sente Lucas dewangeliste makt oc ene historie van der gheborten Jhesu Christi ende (hs. en) van sinen gheslegte opwert clemmende also alse sente Matheus doet nederwert gaende. Mar want dire vele es ghenumt van sente Matheuse so nes nit te doene dat mese hir her noeme.

1) Mt. I, 2.

c) H. die syns sons wif hadde gewest.

2) 3.

3) 4.

d) H. dese hadde gemene gewest.

e) H. dese was heideu.

4) 5.

5) 6.

f) H. derre man dedë David doede om haren wille. dese hadde Bersabee.

6) 7.

7) 8.

8) 8.

9) 9.

g) H. glosa.

10) 11.

11) 12.

12) 13.

13) 14.

14) 15.

15) 16.

h) H. Expositio

.

*) Vlg. V. III, 23-38.

aldus dan so sprekt Lucas. Jhesus Christus was beghennende omtrent van dertech yaren out dat men wende dat hi Josephs sone hadde ghewest dar na so bescryft hi deghene daer hi af comen was tote Adame onsen irsten vader. ende daer na so gheft hi sine conclusie ende segt aldus die Gods sone was. Mar die na sente Matheus historie onss heren generatie bekennen welt hi vindt er van Abrahame tote David virtine ende voert toter vart van Babilonien XIIII. ende van der vart van Babilonien.

oc virtine tote onsen here

.

9. In din tide dat Joseph hadde ghesekert Marien Jhesuss moeder eerse tegader quamen so wart Joseph geware dat si ene vrocht hadde ontfaen

. Ende want hi en gherecht mensche was so ne woude hise nit in sijne

16) 17.

17) 18.

[S.]

dingen met ons God

. Ende Joseph stont up van den slape ende dede alse hem die ingel geboot. ende nam sine getrouwede met hem. ende en becander niet tote si gebaer haren eersten gebornen

sone ende hiet sine name Jhesus

.

X. Het geschiede in dien dagen dat uteginc een gebod van den keiser Augusto dat bescreven worde al die werelt. Dese eerste bescrivinge gesciede van Cyrino den rechtre

van Sirien

. Ende alle die lieden gingen elc sonderlinge

te harre stat

. ende Joseph ginc up van Galilea vander stat Nazaret in Judeam in die stat Davids die heet Betleem. want hi was van den huse ende van den gesinde Davids. omme hem dar te togene

met Marien sire bruut

. Ende het geschiede doe si dar waren dat vervult worden hare dage dat si gebare ende si gebar

haren eersten gebornen sone ende wantene in douken ende leidene in de crebbe

. want hare gene andre

stat en was dan dat gemene huus

. Ende in den selven rike waren herderen wakende ende waren hoedende die wake des nachts

over hare herde

. Ende sich die ingel des heren stont bi hem. ende die clarheit Gods ommesceense

. ende si vruchten

hem met groter vresen. Ende die ingel sprac te hem gine sult u niet vresen

. siet ic condige u grote bliscap die wert al den volke

. want u es heden geboren dîe behoudre

Christus die here in die stat Davids. Ende dat si u een teken gi sult vinden dat kint in douken gewonden ende geleit in de crebbe

. Ende te hant mettien ingel so wart vele

der hemelscher ridderscap

gehort Gode lovende ende spraken. glorie Gode in den hoogsten. ende inder erden vrede den menschen die goets willen sijn. Ende het gesciede dat die ingle

gingen van hem ende voeren in den hemel.

a) H. siet een jonfrouwe .. ende sal .. dat is mit ons God in der bedudinghe.

b) H. hiet .. tot dat si ghebaerden .. iersten gheboren.

1) Mt. I, 25. Ontbr in L.

c) H. gheschieden in den .. wtghinc .. ghebot .. alle .. ierste .. richter.

2) L. II, 2 facta est a praeside Syriae Cyrino.

d) H. lude .. een ieghelike

3) 3 et ibant omnes, ut profiterentur singuli in suam civitatem.

e) H. Bethlehem .. ghesinne .. om .. bewijsen

4) 5 ut profiteretur cum Maria. desponsata sibi uxore pregnante.

f) H. waren comen doe vervullet waren .. ghebaren solde .. ende si gebaerden g) H. si want hem in dueckeren e. leechden in die cribbe.

h) H. want daer geen ander

5) 7 quia non erat eis locus in diversorio.

6) 8 erant .. vigilantes et custodientes vigilias noctis i) H. heirden .. huedende .. nachtes .. cudde.

k) H. siet .. om scheen si.

7) 9 Et ecce angelus domini stetit iuxta illos .. circumfulsit eos.

l) H. ontsaghen m) H. ontsien.

n) H. vroude .. wesen sal alle volck.

o) H. huden .. behalder

p) H. in der stat .. een kijnt .. dueckeren .. gheleecht in een cribbe.

q) H. waert mit den e. voel

8) 13 cum angelo multitudo militiae caelestis

r) H. eer si Gode .. sy vrede .. guets .. enghelen

XI. Ende die herderen spraken onderlinge liden wi over tote

Betleem ende sien wi dat woort dat gemaect es

. dat die here gedaen heift ende ons geopenbart heift.

Ende si quamen met haesticheden

ende vonden Marien ende Joseph ende dat kind geleit

in de crebbe

. ende si sagen

s) H. heirden .. onder een .. gaen wi op tot 9) 15 quod factum est

t) H. snelheit 10) 16 positum.

u) H. gheleecht in een cribbe.

[L.]

gheselscap ontfaen. mar pinsde dat hi al verholenlec hare soude ontflin

.

want hi nit oppenbar maken en woude dat met hare also stonde om dat de wet geboet dat mense steinen soude die van andren mannen ontfingen dan van den haren. ende dis hi wale wiste alse de heilegen seggen dat si alre manne onschuldcch was ende nochtan nit oppenbare en wiste hoegedaenre wijs ende wat si hadde ontfaen. om dat hi gherecht was so ne woude hi die heimelekheit nit oppenbaren. ende om dat si ontfaen hadde so ne woude hi met hare nit bliven ende daer omme so woude hise al heimelec laten ende alse hi dit gepeinst hadde so oppenbarde hem de gheilege ingel in sinen droeme ende seide hem aldus. Joseph Davids sone en onssich di nit te nemene Marien dire brut want dat si ontfaen heft dats van den heilegen gheeste

. Si sal bliven ens soens ende du sout sinen name heeten Jhesus. dat luddt also vele alse verloessere. want hi sal sijn volk verledegen van haren sunden

. Dit was al vorghesegt van den prophete Ysayase die willen sprac aldus

. Ene magt sal ontfaen in haren lichame. ende sal bliven ens kinds. ende sijn name sal syn. Emmanuel. dat ludt also vele alse Got met ons

. Ende alse Joseph onsprongen was so stont hi op ende dede dat hem dingel geheeten hadde. ende nam Marien met hem

.

10. In din selven tide so was en gebot gedaen van den keiser Augustuse dat men al de werelt bescriven soude

. Dese irste bescrivinge dede een richtre di hit Cirinus die in din tide dat lant van Sirien hadde te berichtene

. Ende om dis gebods wille so ghingen die leide van den dorpen ten steden daer si onder waren. om daer te vernoeme har geslechte

. Doe ghinc oc Joseph van Galileen ute Nazareth daer hi woende. ende quam int lant van Judeen in Davids stat die heett Bethleem. want hi was van Davids gheslechte

om daer te vernoemene sijn gheslechte ende Marien syns wifs

. Ende alse Joseph ende Maria daer quamen so mosten si bliven sonder herberge om des volks wille dat daer versament was. idoch so vondense ene loge van riseren gemakt in ene strate daer vele volks in gheghedert was. ende daer namen si hare herberghe.

Ende alse si daer waren so quam de tyt dat Maria bliven soude

. ende si bleef hars kinds. Ende alse si bleven was so bewant si dat kint in dukelkine ende leidt in ene kerbbe die daer stont. want si andre stat en hadde in der logen daer syt leggen mochte

.

1) Mt. I, 19.

a) H. Expositio

.

*) Vgl. II, IV.

2) 20.

3) 21. De verklaring van den naam J. komt alleen bij L. voor.

4) 22. De naam Iesaia alleen bij L.

5) 23.

6) 24.

7) Luc. II, 1.

8) 2.

9) 3.

10) 4.

11) 5. De volgende zinnen Ende tot herberghe zijn door L ingelascht.

12) 6.

13) 7.

11. Op den selven tijt so waren herden in die geburte die wakden ende hudden har vee

ende de heilege ingel quam van boven ende ginc staen beneven hen. ende de clarheit Gods bescheen se. so dat de nacht wart al verclert. ende die herden worden harde sere verssagt ende ververt

. Doe sprac

14) 8.

15) 9. L heeft hier een zin ingevoegd.