TUSSEN NEW YORK EN GENÈVE: VN-KRONIEK Oktober december 2020

(1)

Oktober – december 2020

Jelle van den Biggelaar, Laura Ludwig & Janna van Wermeskerken

Samenvatting | Deze kroniek informeert over ontwikkelingen met betrekking tot de mensenrechten in de diverse organen van de Verenigde Naties. Daarbij komen zowel de politieke mechanismen (onder meer de Algemene Vergadering en de Mensenrechtenraad) aan de orde, als de diverse verdragscomités.

Navigator van Wolters Kluwer | NTM-NJCMBull. 2021/8

1 Inleiding

In deze kroniek bespreken we de ontwikkelingen op het gebied van mensenrechten en de Verenigde Naties die plaatsvonden in de periode oktober tot en met december 2020.

Noemenswaardig is de aankondiging dat het Verdrag inzake het Verbod op Kernwapens in januari 2021 in werking treedt.¹Honduras was het 50^steland dat onlangs het Verdrag ratificeer- de waarmee het vereiste quorum in vervulling ging. 75 jaar na het vallen van de laatste atoom- bom op Hiroshima wordt hiermee een volgende stap gezet richting nucleaire ontwapening.

Overigens is het zo dat kernmachten zoals Rusland, de Verenigde Staten en China, maar ook Nederland, het Verdrag nog niet hebben ondertekend. Het Verdrag vult bestaande verdragen met verboden op massavernietigingswapens zoals biologische en chemische wapens, landmijnen en clustermunitie aan.

Op 2 december vond de Internationale dag voor de afschaffing van de slavernij plaats. In het kader van deze dag hebben VN-mensenrechtenexperts, waaronder Tomoya Obokata, Speciaal Rapporteur voor hedendaagse vormen van slavernij, inclusief de oorzaken en gevolgen ervan, een statement uitgebracht. De voornaamste boodschap was dat mensen op de rand van de samenleving, als gevolg van de heersende pandemie, het risico lopen om in de slavernij, mensenhandel en situaties van seksuele uitbuiting te belanden. De experts roepen overheden op deze groepen hiervoor te behoeden door middel van economische, sociale en overige hulp. Bovendien moeten landen hun inspanningen intensiveren om slachtoffers van slavernij en mensenhandel op te sporen en te beschermen.²

Verder bracht een aantal VN-mensenrechtenexperts, onder meer leden van de Werkgroep discriminatie tegen vrouwen en meisjes, een statement uit over een uitspraak van het Constitutio- neel Hof in Polen die het plegen van abortus op grond van fatale of ernstige foetale afwijkingen

J.G.H.M. van den Biggelaar is afgestudeerd met de master ‘Cultural Property Protection in Crisis Response’ aan de Universiteit van Turijn en volgt momenteel de master Internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. L.F. Ludwig heeft de bachelor Internationale Betrekkingen en Organisaties en de bachelor Rechtsgeleerdheid, beide aan de Universiteit van Leiden, afgerond en is op dit moment bezig met de master ‘Public International Law’ aan de Universiteit van Leiden. J. van Wermeskerken is afgestudeerd in het internationaal publiekrecht aan de Universiteit van Leiden en volgt nu een tweede master in mensenrechten aan Sciences Po in Parijs.

1 ‘UN Treaty banning nuclear weapons set to enter into force in January’, UN news 25 oktober 2020, https://

news.un.org/en/story/2020/10/1076082.

2 ‘Governments must do more to prevent slavery and exploitation during COVID-19 pandemic’, OHCHR 30 November 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26552&LangID=E.

(2)

verbiedt. De VN-mensenrechtenexperts stellen dat Polen hiermee het recht voor vrouwen op veilige en legale gezondheidsdiensten voor de afbreking van een zwangerschap opoffert omwille van het recht op leven van de ongeborenen. Geschat wordt dat circa 98% van de legale abortus- sen wordt uitgevoerd op basis van bovenstaande reden. Dit heeft als gevolg dat in de praktijk het nu bijna onmogelijk is voor vrouwen om een abortus te laten plegen. Dit kan alleen nog wanneer er sprake is van verkrachting of incest, of wanneer de gezondheid van de moeder in gevaar is.³

Op 9 november 2020 is Corinne Dettmeijer, voormalig Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, gekozen als lid van het VN-Vrouwencomité. Wij wensen haar veel succes in de vervulling van deze functie.

Deze kroniek start met een kort stuk over de omgang met de coronapandemie van VN- organen en Comités bij hun werkzaamheden. Daarna wordt de reguliere opzet hervat, met een omissie van de Veiligheidsraad en het Mensenrechtencomité nu er onder deze normaliter vaste rubrieken deze periode minder nieuws was. Deze periode vond ook de 75^steAlgemene Vergade- ring van de Verenigde Naties plaats. Een grote mijlpaal die grotendeels werd overschaduwd door de gevolgen van de coronapandemie en het dalend vertrouwen in multilateralisme.⁴Verder zal in deze kroniek ook het doorlopende werk van de Mensenrechtenraad en verscheidene verdragscomités aan bod komen. De Mensenrechtenraad besprak tijdens haar sessie een aantal rapporten waaronder die over de situaties in Wit-Rusland en Soedan. Het Comité voor Economi- sche, Sociale en Culturele rechten bracht een statement uit over de toegankelijkheid van het COVID19-vaccin. Het Rassendiscriminatiecomité bracht een General Recommendation uit over etnisch profileren door handhavingsinstanties en ging daarbij in op het gebruik van kunstmatige intelligentie. Het Vrouwenrechtencomité bracht een General Recommendation uit over de mensen- rechten van vrouwen en meisjes. Spanje werd opnieuw door het Kinderrechtencomité op de vingers getikt in een aantal klachtprocedures inzake leeftijdsidentificatie van minderjarige migranten. Het Comité voor Arbeidsmigranten ging in op de situatie van gestrande arbeids- migranten in detentiekampen en bracht een conceptversie uit van de General Comment over de vrijheid van arbeidsmigranten en hun vrijwaring van willekeurige detentie. Als afsluiting het Comité voor Gedwongen Verdwijningen die dat duizendste verzoek tot Urgent Action ontving, en onder meer een dialoog hield met Irak.

2 Invloed van de pandemie op de werkzaamheden van VN-organen

Zoals in de afgelopen kronieken al te lezen was, wordt het werk van de verschillende VN- organen en Comités zowel inhoudelijk als procedureel sterk beïnvloed door de coronapandemie.

Met het voortduren van de pandemie, en onder andere het uitbreken van een tweede golf, is het duidelijk geworden dat de pandemie nog voor een aanzienlijke tijd het werk van de VN-

3 ‘Poland has slammed door shut on legal and safe abortions – UN Experts’, OHCHR 27 oktober 2020, www.ohchr.

org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26434&LangID=E; ‘Recht op abortus in Polen nog verder ingeperkt’, de Volkskrant 22 oktober 2020, www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/recht-op-abortus-in-polen-nog- verder-ingeperkt~b76cf5f4/.

4 ‘The need for multilateralism in a changing world’, statement by Volkan Bozkir, president of the 75^thUnited Nations General Assembly 10 december 2020, www.un.org/pga/75/2020/12/10/the-need-for-multilateralism-in-a-changing- world/.

(3)

organen en Comités zal beïnvloeden. Zoals de meeste mensen inmiddels thuis en waarschijnlijk ook online werken, geldt dat ook grotendeels voor de leden van de VN-organen en Comités.

Door de uitbraak van het virus in maart 2020 werden veel sessies uitgesteld. Al in mei werd besloten een aantal hiervan online voort te zetten, waaronder de sessie van het Comité voor Sociale en Culturele Rechten en die van het Comité tegen Gedwongen Verdwijningen. Hoewel online samenkomen voorlopig de enige mogelijke manier van werken lijkt, kunnen er een aantal kanttekeningen geplaatst worden. Landenrapportages zijn en worden veelal nog uitgesteld nu de zo centraal staande dialoog met de desbetreffende landen niet naar behoeven uitgevoerd zou kunnen worden. Online samenkomen zou niet voldoende de interactiviteit van de dialogen waarborgen. De groeiende achterstand binnen de landenrapportageprocedure zou echter kunnen zorgen voor een hiaat in bescherming als gevolg van de afwezige review.⁵Het Mensenrechten- comité start in maart 2021 met een uitzonderlijke proef om de rapporten van twee landen online te bespreken, als de beperkingen van de coronapandemie nog voortduren.⁶ Een soortgelijk voorstel werd ook geopperd bij de afgelopen sessie van het Rassendiscriminatiecomité. Desalniet- temin zijn er ook positieve kanttekeningen te plaatsen. Zo kan virtueel samenkomen de participa- tiemogelijkheid van het maatschappelijk middenveld vergroten; en ook wordt het eenvoudiger voor kleinere mensenrechtenorganisaties om aan sessies deel te nemen nu zij dit op afstand kunnen doen. Verder kan het bewaren en openbaar maken van sessies kennis verder versprei- den.⁷

3 Algemene Vergadering

Het was dit jaar voor de 75^ekeer dat de Verenigde Naties haar Algemene Vergadering (AVVN) hield. Wat een grootse herdenking van het 75-jarig bestaan van de organisatie had moeten zijn, werd overschaduwd door de coronapandemie en resulteerde in een sobere viering. Het overkoe- pelende thema van de AVVN dit jaar was dan ook niet geheel verassend: ‘The Future We Want, the United Nations We Need: Reaffirming our Collective Commitment to Multilateralism – Multilateralism in the Time of COVID-19’. Een duidelijke weerspiegeling van recente ontwikkelingen. Enerzijds verliest het multilateralisme, en daarmee de VN, al jaren aan aanzien. Steeds meer landen geven de voorkeur aan bilaterale betrekkingen in plaats van multilateralisme. Ook de terugtrekking van de Verenigde Staten uit een groot aantal VN-instanties doet hier afbreuk aan.

Anderzijds de andere olifant in de kamer: de coronapandemie. Waar de AVVN normaliter het evenement vormt waar de hele wereld vertegenwoordigd is, bleven de gangen van het VN- hoofdkwartier te New York leeg. Net zoals de vele VN-organen en Comités de AVVN dit jaar voorgingen, vond ook de AVVN grotendeels digitaal plaats. Wereldleiders hielden hun speeches door middel van een videoboodschap en ook veel fora vonden digitaal plaats. Een groot aantal van de speeches ging in op hoe het desbetreffende land het coronavirus aanpakte. President

5 ‘Committee on the elimination of racial discrimination opens one hundred and second session online’, OHCHR 16 november 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26511&LangID=E.

6 ‘Human Rights Committee closes its one hundred and thirtieth session’, OHCHR 6 november 2020, www.ohchr.org/

EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26485&LangID=E.

7 ‘Cancelled, postponed, virtual: COVID-19’s impact on human rights oversight’, OpenGlobalRights 17 juli 2020, www.openglobalrights.org/cancelled-postponed-virtual-covid-19-impact-on-human-rights-oversight/.

(4)

Trump verweet de VN dat het China verantwoordelijk moest houden voor de uitbraak van het coronavirus. President Xi zei dat het land niet uit was op een nieuwe koude oorlog. Een interes- sant aspect uit de speech van Xi Jinping was dat hij toezegde om ervoor te zorgen dat China in 2060 klimaatneutraal is.

Naast de coronapandemie en de herleving van het multilateralisme had deze AVVN twee andere grotere thema’s. Allereerst stond de sterke afname van de biodiversiteit op de agenda, en daarnaast gendergelijkheid.

Voor het eerst was er een aparte Top voor het VN-Biodiversiteitsverdrag (hierna: top).⁸De Conferentie van Partijen (COP) van het Biodiversiteitsverdrag zelf, die oorspronkelijk voor oktober gepland stond in Kunming, China, werd verplaatst naar 2021.⁹ Ook de geplande Klimaatconferentie (COP-26) van november dit jaar in Glasgow, Verenigd Koninkrijk werd verplaatst naar 2021. Tijdens de top stond de precaire balans tussen mens en natuur centraal.

VN Secretaris-Generaal Guterres stelde dat de mens oorlog voert tegen de natuur.¹⁰Met praktijken zoals overbevissing, overconsumptie en intensieve landbouw brengt de mens grote schade toe aan haar omgeving. Hij wees erop dat de verstoorde balans in de natuur heeft gezorgd voor de uitbraak van allerlei dodelijke ziektes waarvan er veel overgedragen worden door dieren, zoals ebola, HIV/AIDS en nu ook het coronavirus.¹¹Tegelijkertijd werd tijdens de top duidelijk dat de doelen die tien jaar geleden opgesteld waren in Aichi, Japan, geen van alle waren gehaald.¹²Twee dagen voorafgaand aan de top werd de ‘Leader’s Pledge for Nature’ gelanceerd door de Alliantie van Kleine Eilandstaten (AOSIS) en onder andere de EU in samenwerking met een aantal non- en intergouvernementele organisaties.¹³De pledge bevat tien actiepunten die bijdragen aan het actieplan voor 2050 ‘Living in Harmony with Nature’ dat in 2019 werd opgesteld.¹⁴Een soortgelijk initiatief vond ook plaats voorafgaand aan het bereiken van het Klimaatakkoord van Parijs. Er is echter wel een belangrijk verschil; grote spelers zoals de Verenigde Staten, Brazilië, India en China (gastland COP-15) ontbreken.¹⁵Gehoopt werd dat toekomstig gastland China even gecommitteerd uit de hoek zou komen als bij de toezegging tot klimaatneutraliteit bij de opening van de AVVN. Dit bleef echter uit. Wel benoemde President Xi tijdens zijn speech het belang van een multilaterale aanpak, een ‘groen’ herstel van de

8 ‘Biodiversity takes center stage at the 75^thsession of UN General Assembly’, UNEP 2 October 2020, www.unenviron ment.org/news-and-stories/story/biodiversity-takes-center-stage-75th-session-un-general-assembly.

9 ‘Make bold environmental action central focus of post pandemic economic recovery, speakers urge as General Assembly holds first ever global Biodiversity summit’ UN News 30 september 2020, www.un.org/press/en/2020/

ga12274.doc.htm.

10 ‘Remarks to the United Nations Biodiversity Summit, Antonio Guterres’, UN News 30 september 2020, www.un.org/

sg/en/content/sg/speeches/2020-09-30/remarks-united-nations-biodiversity-summit.

11 ‘National calculations omit natural resources, Secretary-General tells summit urging governments to consider biodiversity when making final decisions’, UN News 30 september 2020, www.un.org/press/en/2020/sgsm20298.

doc.htm.

12 ‘Make bold environmental action central focus of post pandemic economic recovery, speakers urge as General Assembly holds first ever global Biodiversity summit’ UN News 30 september 2020, www.un.org/press/en/2020/

ga12274.doc.htm.

13 ‘Leaders Pledge for Nature commits to reverse biodiversity loss by 2030’, IISD 29 september 2020, https://sdg.iisd.

org/news/leaders-pledge-for-nature-commits-to-reverse-biodiversity-loss-by-2030/.

14 ‘Leaders Pledge for Nature commits to reverse biodiversity loss by 2030’, IISD 29 september 2020, https://sdg.iisd.

org/news/leaders-pledge-for-nature-commits-to-reverse-biodiversity-loss-by-2030/.

15 A. Sharma e.a., ‘Summary of the UN Summit on Biodiversity: 30 september 2020’, Earth Negotiations Bulletin 2020, 9(752), p. 9.

(5)

coronapandemie, de balans tussen economische ontwikkeling en de bescherming van de natuur, maar ook de principes van de gedeelde maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid.¹⁶ Dit principe houdt in dat ieder land moet bijdragen, maar de één meer dan de ander (zoals gelezen kan worden in artikel 20 van het Biodiversiteitsverdrag). President Bolsonaro van Brazilië benoemde ook dit laatste punt. Verder benoemde hij dat het Biodiversiteitsverdrag het soevereine recht van landen benadrukt om van hun natuurlijke bronnen gebruik te maken.¹⁷Dit zal zonder- meer een reactie zijn geweest op de wereldwijde kritiek op de grootschalige ontbossing van de Amazone. Of de ‘Leader’s Pledge for Nature’ genoeg bijdraagt om in Kunming tot een nieuw ambitieus tienjarenplan te komen, valt dus nog te bezien.

Een ander groot punt van deze AVVN was de viering van het 25-jarig bestaan van de ‘Beijing Declaration and Platform for Action’ (Beijing 25+). Dit wordt gezien als de meest uitgebreide agenda op het gebied van vrouwenrechten en gendergelijkheid. In de opening werd onder andere stilgestaan bij het overlijden en de nalatenschap van voorvechtster van vrouwenrechten en opperrechter van het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten Ruth Bader Ginsburg. President Macron van Frankrijk stelde dat de Beijingdeclaratie vandaag de dag niet meer aangenomen zou zijn en dat vrouwenrechten in de afgelopen vijfentwintig jaar juist achteruitgegaan zijn.¹⁸ Eerder dit jaar bracht het Vrouwenrechtencomité een rapport uit over de situatie van vrouwenrechten wereldwijd.¹⁹Hier kwam onder andere uit dat het bereiken van gendergelijkheid stroef verloopt en in sommige gevallen grote mijlpalen teruggedraaid worden.²⁰Tijdens de meeting werd onder andere ingegaan op het aankomende ‘Generation Equality Forum’ in 2021. Het doel van het Forum is het opzetten van concrete acties om de onmiddellijke en onomkeerbare vooruitgang van gendergelijkheid te bereiken.²¹

4 Mensenrechtenraad

De Mensenrechtenraad (hierna: Raad) trof in december voorbereidingen om het nieuwe jaar op een goede manier te beginnen. Zo verkoos de Raad aan het eind van het jaar drie nieuwe secretariaatsleden, die vanaf 1 januari 2021 als vicevoorzitter zullen optreden. Ambassadeur Monique van Daalen, de Nederlandse vertegenwoordiger bij de VN in Genève was een van

18 ‘Leaders assess progress on Women’s rights, youth look to 2121 Equality Forum’, IISD 6 October 2020, http://sdg.

iisd.org/news/leaders-assess-progress-on-womens-rights-youth-look-to-2021-equality-forum/.

19 Women’s rights in review 25 years after Beijing, UN Women 2020, www.unwomen.org/-/media/headquarters/

attachments/sections/library/publications/2020/gender-equality-womens-rights-in-review-en.pdf?la=en&vs=934.

20 ‘Ahead of International Women’s Day, new UN Women’s report warns that progress towards gender equality is lagging and hard-fought gains are under threat’, UN Women 5 maart 2020, www.unwomen.org/en/news/stories/

2020/3/press-release-ahead-of-international-womens-day-report-warns-that-progress-is-lagging; Zie ook:

J.G.H.M. van den Biggelaar, M.Th. Hengst, L.F. Ludwig & J. van Wermeskerken, ‘Tussen New York en GeneÌve:

VN-Kroniek’, NTM/NJCM-Bull. 2020, p. 310, 322.

21 ‘Leaders assess progress on Women’s rights, youth look to 2121 Equality Forum’, IISD 6 October 2020, http://

sdg.iisd.org/news/leaders-assess-progress-on-womens-rights-youth-look-to-2021-equality-forum/.

(6)

de drie nieuwe secretariaatsleden en zal als de vertegenwoordiger voor West-Europese landen optreden en tevens de functie van rapporteur voor de Raad op zich nemen.²²

In 2021 zal de Raad op 15 maart zijn 15e verjaardag zal vieren. De Raad bereidde zich verder voor op dit jaar door verschillende resoluties aan te nemen. In dezelfde sessie werd er opgemerkt dat de Raad de enige VN-organisatie in Genève is die zijn werk heeft kunnen voltooien in 2020, ondanks de restricties die vanwege het coronavirus moesten worden gevolgd.²³Tegelijkertijd was deze meeting niet alleen positief: er werd ook geconstateerd dat de financiële crisis waar de Raad zich in bevindt, alleen maar vergroot wordt door de gevolgen van de pandemie.²⁴ De situatie zou hierdoor ‘heel moeilijk’ zijn, maar zoals de Directeur-Generaal van de VN in Genève stelde, zal de VN door moeten gaan met oplossingen te vinden om toch hun werk voort te zetten.²⁵

Op inhoudelijk vlak kreeg de Raad een mondelinge update van Hoge Commissaris Bachelet over de situatie in Wit-Rusland, zoals besloten in de laatste resolutie die de Raad hierover aannam.²⁶ Ze betreurde in haar update het feit dat de situatie niet was verbeterd sinds het urgente debat dat de Raad had gehouden in september.²⁷In de laatste weken van november- begin december sprak ze zelfs over een verslechtering van de situatie, bovenal voor wat betreft de vrijheid van vereniging: ze onderstreepte dat sinds 9 augustus 27,000 mensen waren gearresteerd. Desalniettemin maakte de ambassadeur van Wit-Rusland kenbaar dat volgens zijn land er geen speciale aandacht nodig was, aangezien Wit-Rusland in november succesvol de Universal Periodic Reviewhad doorlopen. Net als tijdens het urgente debat beweerde hij dat de bemoeienis van de Raad een inbreuk op het VN-Handvest was en onterecht druk uitoefende op een soevereine staat. Tegelijkertijd werd Rusland door andere sprekers van de Raad opgeroepen om zich te weerhouden van inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van Wit-Rusland. De Hoge Commissaris werd door een aantal sprekers specifiek gevraagd om zich uit te spreken voor vrouwelijke mensenrechtenverdedigers. In haar conclusie benoemde ze daarom specifiek dat zij een cruciale rol hebben gespeeld. Ook benadrukte ze het belang dat Wit-Rusland de aanbevelingen van de Speciale Rapporteur voor Wit-Rusland invoert waaronder bijvoorbeeld de oprichting van een onafhankelijk, nationaal mensenrechteninstituut (zoals in Nederland het College

22 ‘Human Rights Council Elects Three Vice Presidents for 2021 Bureau’, OHCHR 16 December 2020, www.ohchr.org/

EN/HRBodies/HRC/Pages/NewsDetail.aspx?NewsID=26614&LangID=E.

23 ‘Human Rights Council adopts decisions to pave the way for its work in 2021’, OHCHR 7 December 2020, www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/NewsDetail.aspx?NewsID=26572&LangID=E#:~:text=Back,Human%20 Rights%20Council%20adopts%20decisions%20to%20pave,for%20its%20work%20in%202021&text=Noting%20that%

20the%20Human%20Rights,COVID%2D19%20restrictions%2C%20Ms.

24 ‘Human Rights Council adopts decisions to pave the way for its work in 2021’, OHCHR 7 December 2020, www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/NewsDetail.aspx?NewsID=26572&LangID=E#:~:text=Back-,Human

%20Rights%20Council%20adopts%20decisions%20to%20pave,for%20its%20work%20in%202021&text=Noting%

20that%20the%20Human%20Rights,COVID%2D19%20restrictions%2C%20Ms.

25 ‘Human Rights Council adopts decisions to pave the way for its work in 2021’, OHCHR 7 December 2020, www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/NewsDetail.aspx?NewsID=26572&LangID=E#:~:text=Back-,Human

%20Rights%20Council%20adopts%20decisions%20to%20pave,for%20its%20work%20in%202021&text=Noting%20that

%20the%20Human%20Rights,COVID%2D19%20restrictions%2C%20Ms.

26 Zie J.G.H.M. van den Biggelaar, L.F. Ludwig & J. van Wermeskerken, ‘Tussen New York en Genève: VN-Kroniek’, NTM/NJCM-Bulletin2020, p. 550.

27 ‘Human Rights Council: United Nations High Commissioner for Human Rights urges government of Belarus to end ongoing human rights violations’, OHCHR 4 December 2020, www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/

NewsDetail.aspx?NewsID=26566&LangID=E.

(7)

voor de Rechten van de Mens bestaat). Ten slotte sprak ze haar hoop uit dat haar bureau toegang zou krijgen tot Wit-Rusland zodat ze beter het perspectief van de overheid zou kunnen begrijpen.

De 45^stesessie van de Raad eindigde in oktober en hier is een rapport besproken wat in de afgelopen Kroniek niet is behandeld, maar wel noemenswaardig is. Op 6 oktober nam de Raad een resolutie aan die het mandaat van de Onafhankelijke Expert voor Soedan ten einde bracht.²⁸ Aristide Nononsi, die de functie zes jaar bekleedde, presenteerde zijn laatste rapport aan de Raad, dat betrekking had op de periode van 27 september 2019 tot 16 juli 2020. In het rapport prees hij het oprichten van een VN-mensenrechtenbureau in Soedan in juli 2020 alsmede het Vredesakkoord van 31 augustus 2020, maar had hier wel een kanttekening bij: hij riep de overheid en de twee gewapende groepen die zich nog niet hadden aangesloten bij het Vrede- sakkoord op om in gesprek te blijven om tot een oplossing te komen.²⁹Hij onderstreepte verder het belang van transitional justice en aansprakelijkheid voor mensenrechtenschendingen en andere misdaden, als essentiële componenten voor het tegengaan en voorkomen van geweld in de toekomst.³⁰Om deze reden sprak hij zijn hoop uit voor een goede samenwerking tussen Soedan en het Internationaal Strafhof. Ook was hij hoopvol over de binnenlandse situatie wat betreft het rechtssysteem: het strafrechtssysteem, volgens de Onafhankelijke Expert, was in belangrijke mate verbeterd door recente hervormingen, die hij een historische zet door de overheid noemde.³¹

Waar hij zich wel zorgen om maakte is het feit dat al lang bestaande discriminatie en ongelijkheid in het land een negatieve invloed hebben op het genot van economische, sociale en culturele rechten en de hoofdoorzaken zijn van blijvende onrust en conflicten.³²Ook riep hij Soedan op om de mensenrechtenverdragen die het nog niet had bekrachtigd te ratificeren.³³ Ten slotte riep hij de internationale gemeenschap op om de beloofde financiële steun te verlenen om zo het belemmeringen voor het economische herstel van Soedan weg te nemen en een duurzame overgang naar democratie te verzekeren.³⁴

De Groep van vooraanstaande internationale en regionale experts over Jemen (hierna: Groep), ingesteld door de Raad in 2017,³⁵ lichtte in december de Veiligheidsraad in over zijn derde rapport wat getiteld is ‘Een pandemie van straffeloosheid in een gemarteld land’.³⁶Zij spraken

28 Resolutie 45/25 van de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, 14 oktober 2020, UN Doc. A/HRC/RES/45/

25.

29 ‘Sudan: Considerable reforms but major challenges remain- independent expert’, OHCHR 23 oktober 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/SudanExpertReport.aspx.

30 ‘Sudan: Considerable reforms but major challenges remain- independent expert’, OHCHR 23 oktober 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/SudanExpertReport.aspx.

31 ‘Sudan: Considerable reforms but major challenges remain- independent expert’, OHCHR 23 oktober 2020, www.

ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/SudanExpertReport.aspx.

35 Resolutie 36/31 van de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties, 3 oktober 2017, UN Doc. A/HRC/RES/36/31.

36 ‘UN Group of Eminent International and Regional Experts on Yemen Briefs the UN Security Council Urging an end to impunity, an expansion of sanctions, and the referral by the UN Security Council of the situation in Yemen to the International Criminal Court’, OHCHR 3 december 2020, www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/

NewsDetail.aspx?NewsID=26563&LangID=E.

(8)

van een ‘surreële en absurde situatie’, waarin een compleet gebrek aan respect voor internationaal recht en mensenlevens werd getoond aan beide kanten. Tegelijkertijd was er nog van geen enkele partij iemand aansprakelijkheid gesteld. Om deze reden verzochten de experts de Veiligheidsraad om de situatie door te verwijzen naar het Internationaal Strafhof en om de lijst met personen onder het sanctieregime uit te breiden om een sterk signaal te sturen naar de verschillende partijen dat er geen straffeloosheid zal zijn voor mensenrechtenschendingen.

De voorzitter benadrukte dat er voor burgers nergens in het land een veilige plek is om de verwoestingen van de oorlog te ontvluchten. Dit geldt ook voor wat betreft uithongering:

burgers in Jemen verhongeren niet, maar worden uitgehongerd door de verschillende partijen bij het conflict, aldus de voorzitter van de Groep. De Groep noemde het daarom de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap om in te grijpen en het Jemeniti- sche volk te helpen. De belangrijkste oproep aan de internationale gemeenschap van de Groep was om de bevoorrading van wapens aan partijen te stoppen.

Verschillende andere experts brachten deze periode verklaringen uit. Zo werd Venezuela verzocht om aanvallen op het maatschappelijk middenveld te stoppen,³⁷Bangladesh opgeroepen om een cartoontekenaar vrij te laten die vast zat vanwege zijn satirische tekeningen over de corona-aanpak van zijn land,³⁸het Verenigd Koninkrijk opgeroepen om Julian Assange onmid- dellijk vrij te laten na tien jaar willekeurige detentie,³⁹en Iran veroordeeld vanwege de executie van Ruhollah Zam, een Iraanse dissident.⁴⁰Ook was er goed nieuws deze periode: de mensenrechtenexperts verwelkomden de toekomstige inwerkingtreding van de Escazú-overeenkomst, het eerste milieu-mensenrechtenverdrag in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied.⁴¹Het werd geprezen als een baanbrekend pact om vervuiling te verminderen en een gezonde omgeving veilig te stellen.⁴² Bijzonder aan het pact is de speciale aandacht die wordt besteed aan de rechten en bescherming van inheemse volkeren en mensenrechtenverdedigers, in een tijd waar beide onderworpen zijn aan ongekende niveaus van geweld.⁴³

De Speciale Rapporteur voor het recht op veilig drinkwater en sanitaire voorzieningen, Pedro Arrojo-Agudo, sprak zijn zorg uit over de totstandkoming van de eerste termijnmarkt (een beurs waar mensen kunnen handelen over levering in de toekomst) op het gebied van water.⁴⁴Zijn zorg is dat deze zet speculatie van financiers zal oproepen die water als het nieuwe goud of

37 ‘UN Experts: Venezuela must stop attacks against civil society’, OHCHR 18 december 2020, www.ohchr.org/en/

NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26620&LangID=E.

38 ‘UN experts: Bangladesh should release artist jailed over cartoons’, OHCHR 16 december 2020, www.ohchr.org/en/

39 ‘United Kingdom: UN expert calls for immediate release of Assange after 10 years of arbitrary detention’, OHCHR 8 december 2020, www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26574&LangID=E.

40 ‘Iran: UN experts condemn execution of Ruhollah Zam’, OHCHR 14 december 2020, www.ohchr.org/en/

41 ‘UN experts hail landmark environmental treaty in Latin America and the Caribbean’, OHCHR 9 november 2020, www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26488&LangID=E.

44 ‘Water: Futures market invites speculators, challenges basic human rights – UN expert’, OHCHR 11 december 2020, www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26595&LangID=E.

(9)

olie gaan zien.⁴⁵Volgens hem kan je echter geen waarde aan water toekennen, aangezien het een publiek goed is waar iedereen toegang toe zou moeten hebben en het een essentiële levens- behoefte is. Zo stelde hij dat door deze nieuwe stap ‘de waarde van water als basismensenrecht wordt bedreigd.’⁴⁶

5 Verdragscomités

5.1 Comité voor Economische, Sociale en Culturele Rechten

Op 27 november bracht het Comité voor Economische, Sociale en Culturele Rechten (hierna:

Comité) een verklaring uit over universele en billijke toegang tot coronavaccins,⁴⁷wat steeds relevanter wordt gezien de voortschrijdende goedkeuring van landelijke en regionale gezond- heidsautoriteiten voor verscheidene vaccins. Het Comité opende de verklaring met het benadruk- ken wat werkende vaccins kunnen voortbrengen: niet alleen de vermindering van gezondheids- risico’s als gevolg van immuniteit voor het coronavirus, maar ook een afname van de negatieve effecten van maatregelen om de pandemie in te perken op economische, sociale en culture rechten.⁴⁸ Het benadrukte daarna dat het recht op de hoogst haalbare standaard van fysieke en mentale gezondheid ook toegang tot immunisatieprogramma’s omvatte, zoals het al eerder had bevestigd in zijn General Comment wat betrekking had op het recht op gezondheid.⁴⁹Ook bevestigde het dat de toegang tot het vaccin viel onder het recht om te genieten van de voordelen van wetenschappelijke vooruitgang, waar het eerder in 2020 een General Comment over uit bracht.⁵⁰

In de verklaring erkende het Comité dat het onvermijdelijk was dat in de beginfase van vaccinatieprogramma’s er voorrang zal moeten worden verleend worden aan bepaalde risicogroe- pen, zoals oudere mensen en zorgpersoneel. Het onderstreepte echter ook dat er bij het vaststellen van voorrangsregelingen rekening moet worden gehouden met de zogenaamde ‘sociale deter- minanten van gezondheid’, de omstandigheden waarin mensen werken of leven die het risico op serieuze coronaklachten beïnvloeden.⁵¹Groepen die hierdoor extra risico lopen die het Comité benoemde waren onder andere mensen die in informele nederzettingen leven (of andere vormen

47 Comité voor economische, sociale en culturele rechten, ‘Statement on universal and equitable access to vaccines for COVID-19’, 27 november 2020, UN Doc. E/C.12/2020/2.

48 Comité voor economische, sociale en culturele rechten, ‘Statement on universal and equitable access to vaccines for COVID-19’, 27 november 2020, UN Doc. E/C.12/2020/2, par. 1.

49 Comité voor Economische, Sociale en Culturele Rechten, ‘General Comment No. 14 on Article 12 of the Right to the Highest Attainable Standard of Health (11 augustus 2020)’, UN Doc. E/C.12/2000/4, par. 36.

50 Comité voor Economische, Sociale en Culturele Rechten, ‘General Comment No. 25 (2020) on Article 15 (1)(b), (2), (3) and (4) on Science and Economic, Social and Cultural Rights’, UN Doc. E/C.12/GC/25, par. 70; zie ook J.G.H.M. van den Biggelaar, L.F. Ludwig & J. van Wermeskerken, ‘Tussen New York en Genève: VN-Kroniek’, NTM/NJCM-Bulletin2020, p. 319-320.

51 CESCR, ‘Statement on universal and equitable access to vaccines for COVID-19’, 27 november 2020, UN Doc.

E/C.12/2020/2., par. 5.

(10)

van instabiele huisvesting), mensen in armoede, migranten en vluchtelingen, gevangenen en andere benadeelde minderheden.⁵²

Daarna ging het Comité in op het feit dat vaccins door private farmaceutische bedrijven worden ontwikkeld, en er zich daardoor wellicht een probleem van intellectueel eigendom kan voordoen. Hoewel het Comité erkende dat deze bedrijven een redelijke compensatie moeten ontvangen voor hun investeringen en onderzoek, onderstreepte het ook dat intellectueel eigendom geen recht is maar een sociale afspraak.⁵³De plicht van staten om ervoor te zorgen dat intellectueel eigendom niet de toegang tot vaccins blokkeert voor bepaalde groepen, zoals ontwikkelende landen, staat hier tegenover als een staat wil voldoen aan zijn plichten onder het IVESCR.⁵⁴

Tenslotte beklemtoonde het Comité de internationale samenwerkingsplicht die voortvloeit uit het IVESCR, welke in deze context betekent dat staten geen competitie zouden moeten aangaan waarin ze door middel van concurrentie hun eigen vaccins veiligstellen, maar er juist samen naar toe zouden moeten werken om de vaccins eerlijk te verdelen tussen landen.⁵⁵Als dit niet wordt gedaan, zou deze competitie ertoe leiden dat staten hun extraterritoriale verplich- ting om andere landen niet te limiteren in hun kansen om het recht op gezondheid te implementeren, schenden.⁵⁶ Verscheidene VN-mensenrechtenexperts hadden dezelfde maand al een verklaring uitgebracht, waarin ze verklaarden dat er geen ruimte is voor nationalisme in het bestrijden van een pandemie omdat virussen grenzen niet respecteren.⁵⁷

5.2 Rassendiscriminatiecomité

Het Rassendiscriminatiecomité (hierna: Comité) hield deze periode haar 102^desessie.⁵⁸Tijdens deze sessie bracht het Comité een General Recommendation uit over etnisch profileren door handhavingsinstanties zoals de politie.⁵⁹ Hierin wordt onder andere ingegaan op de risico’s van het gebruik van kunstmatige intelligentie en algoritmische profileringssystemen. Zoals de term General Recommendation doet vermoeden biedt zij landen richtsnoeren bij de interpretatie van het VN-Verdrag tegen rassendiscriminatie.

E/C.12/2020/2., par. 5.

E/C.12/2020/2., par. 6.

E/C.12/2020/2., par. 10-11.

E/C.12/2020/2., par. 10.

57 ‘No one is secure until all of us are secure: UN experts decry COVID vaccine hoarding’, OHCHR 9 november 2020, www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26486&LangID=E.

58 ‘The Committee on the Elimination of Racial Discrimination closes virtual one hundred and second session’, OHCHR 24 november 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26542&LangID=E.

59 Rassendiscriminatiecomité, ‘General Recommendation No. 36 Preventing and Combating Racial Profiling by Law Enforcement Officials’, Un. Doc. CERD/C/GC/36.

(11)

Allereest wordt benoemd dat er geen universele definitie van etnisch profileren bestaat onder internationaal recht.⁶⁰ De General Recommendation benoemt wel gemeenschappelijke factoren uit verschillende instrumenten die etnisch profileren kenmerken als: (a) uitgevoerd door handhavingsinstanties; (b) zonder objectieve rechtvaardiging; (c) op basis van ras, kleur, afkomst of een mix hiervan; (d) toegepast in het kader van migratiecontrole, strafrechtelijke procedures, antiterrorisme en ander gevallen.⁶¹ Dat etnisch profileren door handhavingsinstanties geen nieuw fenomeen is mag dan ook bekend zijn. In de General Recommendation wordt allereerst uitgebreid verwezen naar eerdere General Recommendations die ingaan op etnisch profileren, alsook aanbevelingen die het Comité hieromtrent heeft gedaan, waaronder aan Nederland.⁶²Het Comité zag een wereldwijde toename van etnisch profileren door handhavingsinstanties op onderdelen zoals ras, huidskleur of afkomst. Ook zag het Comité dat de groeiende angst voor terrorisme en migratie wereldwijd als gevolg heeft dat vooroordelen en intolerantie tegen bepaalde groepen groeien en hiermee etnisch profileren in de hand gewerkt wordt.⁶³

Een groot onderdeel van de General Recommendation spitst zich toe op het gebruik van algoritmische profileringssystemen en kunstmatige intelligentie door handhavingsinstanties.⁶⁴ Hoewel de technologische ontwikkelingen kunnen zorgen voor effectievere en meer accurate handhaving, kan het gebruik ervan ook leiden tot (versterking van) vooringenomenheid en discriminerende praktijken.⁶⁵ Zo ziet het Comité dat discriminatie op basis van kunstmatige intelligentie vaak minder gemakkelijk te ontdekken is, en dat mensenrechtenorganisaties vaak technologisch minder goed in staat zijn om deze praktijken op te sporen.⁶⁶

De General Recommendation gaat onder andere in op de ontwikkeling van ‘predictive policing’, (politiewerk op basis van onderbouwde voorspellingen), een term die door het Comité nog niet eerder werd gebruikt.⁶⁷Het Comité ziet namelijk dat het gebruik hiervan om criminele activitei- ten in bepaalde buurten, bij bepaalde personen of individuen in te schatten niet zonder risico’s is. Sterker nog, het zou etnisch profileren kunnen versterken.⁶⁸Hoewel het een logische gedachte is dat kunstmatige intelligentie vrij van de vooroordelen is die juist bij ordehandhavers onbewust dan wel bewust aanwezig kunnen zijn, plaatst het Comité hier een grote kanttekening bij.

Historische data die gebruikt worden voor het instellen van de algoritmes kunnen namelijk al vooroordelen bevatten. Gevolg is dat de algoritmes op basis van deze vooringenomenheid

60 Rassendiscriminatiecomité, ‘General Recommendation No. 36 Preventing and Combating Racial Profiling by Law Enforcement Officials’, Un. Doc. CERD/C/GC/36, par. 13.

61 Rassendiscriminatiecomité, ‘General Recommendation No. 36 Preventing and Combating Racial Profiling by Law Enforcement Officials’ Un. Doc. CERD/C/GC/36, par. 13.

62 Rassendiscriminatiecomité, ‘Concluding observations on the combined nineteenth to twenty-first period report to the Netherlands’ (24 september 2015), Un. Doc. CERD/C/NLD/CO/19-21, par. 13-15.

(12)

sturend werken en leiden tot overhandhaving in bepaalde buurten, wat weer leidt tot een toename in arrestaties in deze buurten resulterend in een feedback-loop die de praktijk ver- sterkt.⁶⁹Het Comité trekt eenzelfde conclusie voor het gebruik van algoritmes binnen recht- spraaksystemen, bijvoorbeeld bij de inschatting van de recidivekans.⁷⁰ Ook gaat het Comité in op het gebruik van algoritmes bij DNA-onderzoeken om de etniciteit van een verdachte te bepalen. Het Comité veroordeelt deze praktijk en voert aan dat ook uit de wetenschap blijkt dat etniciteit niet af te leiden valt uit DNA-compositie.⁷¹

De General Recommendation bevat ook een groot aantal aanbevelingen. Zo moeten landen zorgen voor handhavingsdiensten die een goede afspiegeling zijn van de bevolking, wat de kans vergroot dat er minder bevooroordeelde besluiten genomen worden. Een manier die hiervoor benoemd wordt is het instellen van quota en het inzetten van een wervingsprogramma voor etnische minderheden.⁷²Naast een groot aantal andere algemenere aanbevelingen, onder andere op het gebied van de totstandkoming van wetgeving en voorlichtingsprogramma’s, gaan een aantal aanbevelingen specifieker in op het gebruik van kunstmatige intelligentie. Zo wordt er specifiek benoemd dat vóór de toepassing van algoritmische profileringssystemen voldoende wettelijke en administratieve waarborgen ingesteld moeten worden die het doel en het gebruik van de systemen reguleren.⁷³ Daarnaast moeten zowel kunstmatige intelligentie-experts als de handhavingsdiensten die de data interpreteren een goed begrip van mensenrechten hebben om te voorkomen dat data gebruikt wordt die discriminerend is of in discriminatie kan resul- teren.⁷⁴Een andere aanbeveling gaat in op de waarborgen bij de ontwikkeling van systemen, zowel door publieke als private partijen. Een daarmee samenhangende aanbeveling bespreekt vervolgens de regulering van non-discriminatie en multidisciplinaire totstandkoming van deze systemen.⁷⁵

5.3 Vrouwenrechtencomité

Op 6 november nam het Vrouwenrechtencomité (hierna: Comité) een nieuwe General Recommenda- tionaan, over de mensenhandel in vrouwen en meisjes in de context van wereldwijde migratie.⁷⁶ Het zesde artikel van het Verdrag inzake de uitbanning van discriminatie van vrouwen verplicht

76 Vrouwenrechtencomité, ‘General recommendation No. 38 (2020) on trafficking in women and girls in the context of global migration’, UN Doc. CEDAW/C/GC/38.

(13)

staten om maatregelen te treffen, inclusief het invoeren van nieuwe wetgeving, om alle vormen van mensenhandel in vrouwen en de uitbuiting van prostitutie tegen te gaan.⁷⁷ Echter, het Comité sprak haar zorg uit over het feit dat vrouwen en meisjes nog steeds op grote schaal slachtoffer zijn van mensenhandel, ondanks het Verdrag en de wettelijke en beleidskaders op regionaal en nationaal niveau, die hiertegen zouden moeten beschermen.⁷⁸Volgens het Comité was de belangrijkste oorzaak hiervoor dat de genderdimensie van mensenhandel niet genoeg wordt meegenomen, aangezien vrouwen en meisjes extra kwetsbaar zijn voor vormen als seksuele uitbuiting.⁷⁹Verder onderstreepte het vijf hoofdoorzaken van mensenhandel in vrouwen en meisjes: sociaaleconomische ongelijkheid,⁸⁰naar geslacht gedifferentieerde migratie- en asielrege- lingen van lidstaten,⁸¹de voorkeur voor vrouwen in bepaalde vormen van uitbuiting vanwege de perceptie dat vrouwen zwakker zouden zijn en niet hun rechten zouden opeisen,⁸²humanitai- re noodgevallen,⁸³en tenslotte de groeiende uitdaging die het gebruik van digitale technologie in mensenhandel vormt.⁸⁴

Het Comité onderstreepte het belang van hulp en bescherming voor vrouwen en meisjes die slachtoffer worden van mensenhandel. Zo heeft een lidstaat een plicht om slachtoffers van mensenhandel te identificeren, ook wanneer er geen zelfidentificatie plaatsvindt (waarbij iemand zelf aangeeft slachtoffer te zijn), aangezien slachtoffers dit vaak niet doen vanwege angst voor vergelding of de autoriteiten en gebrek aan informatie over waar ze veilig terechtkunnen.⁸⁵ Aan slachtoffers moet niet alleen medische en psychologische hulp worden geboden, maar ook sociale en juridische hulp, en eerstehulpverleners moeten daarom goed worden getraind in hoe slachtoffers van mensenhandel te herkennen om ze door te kunnen verwijzen. Ook slachtoffers die niet in het bezit zijn van een geldige migratiestatus moeten toegang hebben tot deze garanties en mogen bijvoorbeeld niet uitgezet worden tegen hun wil.⁸⁶ Het Comité sprak tevens haar zorg uit over de obstakels die slachtoffers tegenkomen in hun zoektocht naar compensatie, bijvoorbeeld wanneer verblijfsvergunningen zijn gekoppeld aan strafrechtelijke procedures en repatriëring plaatsvindt voordat compensatie wordt gezocht of verkregen.⁸⁷ Het Comité gaf

77 Art. 6 Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen.

78 Vrouwenrechtencomité, ‘General recommendation No. 38 (2020) on trafficking in women and girls in the context of global migration’, UN Doc. CEDAW/C/GC/38, par. 1.

80 Vrouwenrechtencomité, ‘General recommendation No. 38 (2020) on trafficking in women and girls in the context of global migration’, UN Doc. CEDAW/C/GC/38, par. 20-21.

(14)

ook aan dat er nog veel te verbeteren valt op het gebied van strafrechtelijke vervolging van de daders van mensenhandel: het sprak onder andere van victim-blaming rethoric en expliciete of impliciete sociale acceptatie van gendergerelateerd geweld tegen vrouwen.⁸⁸

Het Comité gaf meerdere aanbevelingen per hoofdoorzaak van mensenhandel. Zo beval het aan om sociale structuren die de autonomie van vrouwen onderdrukken te bestrijden om zo te voorkomen dat mensenhandel een optie om te ontsnappen lijkt.⁸⁹ Ook benadrukte het Comité het belang van een veilig migratieraamwerk, waarin vrouwen bijvoorbeeld niet langer toestemming van hun echtgenoot of mannelijke voogd moeten vragen, en het uitvoeren van robuuste genderanalyses van migratiebeleid en -programma’s.⁹⁰ Ook maakte het een aantal aanbevelingen om de vraag naar mensenhandel te verminderen: bijvoorbeeld onderwijs en sociaal-culturele maatregelen die gericht zijn op potentiële gebruikers, het beter onderzoeken van toeleveringsketens en het aanmoedigen van legale en veilige orgaandonatie.⁹¹ Het riep socialemediaplatformen op om hun verantwoordelijkheid te nemen en gebruikers van seksuele uitbuiting aan te pakken, alsmede de patronen die hieraan voorafgaan te identificeren door middel van het gebruik van kunstmatige intelligentie die dit soort platformen nu al gebruiken voor andere doeleinden.⁹² Ten slotte deed het meerdere aanbevelingen om het slachtoffer centraal te stellen (erkenning van slachtofferschap zou onvoorwaardelijk en niet gecriminaliseerd moeten zijn volgens het Comité), rechtszaken meer gendersensitief te maken, en moedigde het samenwerking tussen verschillende landen en organisaties aan.⁹³

5.4 Kinderrechtencomité

Het Kinderrechtencomité (hierna: Comité) hield deze periode haar 85^stesessie. De bespreking van de landenrapportages werd verschoven naar de volgende sessie wegens het gebrek aan interactiviteit bij digitale besprekingen. In de sessie werd onder andere verder gewerkt aan de later uit te brengen General Comment over kinderrechten in de digitale wereld.⁹⁴De digitale wereld biedt vele mogelijkheden voor onder andere vrijheid van meningsuiting en het recht op onderwijs, maar er zijn ook een groot aantal zorgpunten zoals beperkte en ongelijke toegang tot digitale middelen. Ook is de relevantie van het thema verder gegroeid in de tijd van corona.

Juist waar de analoge wereld nu op vele beperkingen stuit, biedt de digitale wereld mogelijkheden zoals op het gebied van onderwijs.

94 ‘Committee on the rights of the child opens online limited eighty-fifth session’, OHCHR, 14 september 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26230&LangID=E.

(15)

Daarnaast nam het Comité achttien beslissingen aan onder de individuele klachtenprocedure, waaronder een groot aantal gericht tegen Spanje, Denemarken en Zwitserland.⁹⁵Een terugkerend thema binnen deze klachtprocedure is de schending van een aantal rechten van het kind door Spanje bij het leeftijdsonderzoek van onbegeleide migrantenkinderen.⁹⁶Sinds 2019 heeft het Comité bij veertien individuele klachten een schending gevonden door Spanje. In een klacht die het Comité in september behandelde werd de zeventienjarige M.B. door de Spaanse politie zonder leeftijdsonderzoek geregistreerd als eenentwintigjarige.⁹⁷ Na een 52 dagen durende detentie werd hij na inmenging van een non-gouvernementele organisatie vrijgelaten. M.B. werd echter nog steeds niet geregistreerd als minderjarige en kreeg dan ook niet de speciale bescherming die kinderen toekomt, zoals een voogd, onder (inter)nationaal recht.⁹⁸

In een andere zaak werd de zeventienjarige A.L. gearresteerd toen hij onbegeleid en zonder papieren de kust van Almeria probeerde te bereiken.⁹⁹ Om de leeftijd te achterhalen voerde de politie een vaker gebruikte manier van leeftijdsbepaling uit door middel van röntgenonderzoek aan de hand. Hieruit werd geconcludeerd dat zijn botstructuur uitwees dat hij ouder dan negentien jaar was. Ondanks inmenging van een stichting waarbij zijn geboortecertificaat bij de rechtbank werd overlegd, veranderde de situatie niet.

In zowel de twee hierboven beschreven zaken als de overige twaalf beslissingen concludeerde het Comité dat Spanje gefaald had bij het correct uitvoeren van een leeftijdsonderzoek. Het Comité vond met name schendingen van de artikelen 3 en 12 (belang van het kind en het recht om gehoord te worden), artikel 8 (het recht op eerbiediging van identiteit) en artikel 20 (het recht op speciale bescherming voor minderjarige vluchtelingen) van het Kinderrechtenverdrag.

Voor wat betreft de leeftijdsbepaling via röntgenonderzoek verwees het Comité naar een eerder gepubliceerd onderzoek door de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen waarin wordt vermeld dat de röntgenmethode onderhevig is aan een foutmarge van vier jaar.¹⁰⁰Volgens rapportages kwamen er meer dan 2.500 minderjarigen in Spanje aan in de eerste negen maanden van 2019, waarvan velen onbegeleid. Het Comité stelt dat een leeftijdsonderzoek bij personen die stellen minderjarig te zijn van fundamenteel belang is, nu de uitkomst bepaalt of zij onder de bescherming van kinderrechten vallen.¹⁰¹ Spanjes migratiebeleid lag al eerder onder vuur. In 2019 kwam het Comité tot de conclusie dat Spanje bij zogenoemde push backs, waarbij het minder-

95 ‘Committee on the rights of the child opens online limited eighty-fifth session’, OHCHR 14 september 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26230&LangID=E.

96 ‘Spain’s age assessment procedures violate migrant children’s rights, UN Committee finds’, 13 oktober 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26375&LangID=E.

97 Kinderrechtencomité, ‘Dictamen aprobado por el Comité en relación con el Protocolo Facultativo de la Convención sobre los Derechos del Niño relativo a un procedimiento de comunicaciones respecto de la comunicación núm.

28/2017’, Un Doc. CRC/C/85/D/28/2017.

98 Kinderrechtencomité, ‘Dictamen aprobado por el Comité en relación con el Protocolo Facultativo de la Convención sobre los Derechos del Niño relativo a un procedimiento de comunicaciones respecto de la comunicación núm.

28/2017’, Un Doc. CRC/C/85/D/28/2017.

99 Kinderrechtencomité, ‘Views adopted by the Committee under the Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on a communications procedure, concerning communication No. 16/2017’, UN Doc. CRC/C/81/

D/16/2017.

100 ‘Spain’s age assessment procedures violate migrant children’s rights, UN Committee finds’, OHCHR 13 oktober 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26375&LangID=E.

101 ‘Spain’s age assessment procedures violate migrant children’s rights, UN Committee finds’, OHCHR 13 oktober 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26375&LangID=E.

(16)

jarigen zonder onderzoek bij de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla de Spaanse grens overzette, verschillende rechten van het Verdrag schond.¹⁰²

5.5 Comité voor arbeidsmigranten

Begin oktober riep het Comité overheden op om actie te ondernemen ten behoeve van gestrande arbeidsmigranten in detentiekampen vanwege de onmenselijke omstandigheden waarin zij zich bevinden. Er zijn rapporten die erop wijzen dat deze groepen onder andere het slachtoffer zijn van mishandeling en marteling, en dat zij zelfs geen medische behandelingen krijgen. Bovendien werd door de media bericht dat de kampen in Saoedi-Arabië overvol en onhygiënisch zijn. Het Comité benadrukt tot slot dat juist tijdens de pandemie de mensenrechten van arbeidsmigranten, als kwetsbare groep, gewaarborgd moeten blijven.¹⁰³

Daarnaast heeft het Comité een ontwerp van een General Comment uitgebracht betreffende de vrijheid van arbeidsmigranten en hun vrijwaring van willekeurig detentie.¹⁰⁴Het Comité drukt zijn zorgen over de criminalisering van migratie. Dit is terug te zien is in de steeds vaker voorkomende willekeurige detentie van migranten. In zelfs 45% van de gevallen wordt immigra- tiedetentie afgedaan op basis van het strafrecht. Het strafrecht wordt bovendien ingezet om migratiestromen te controleren. Het voornaamste doel van de General Comment omschrijft het Comité als het begeleiden van overheden bij het vervullen van hun verplichtingen onder de Conventie in relatie tot het recht op vrijheid van arbeidsmigranten en de bescherming van arbeidsmigranten en hun familie tegen arbitraire detentie. Ten slotte ziet de General Comment ook toe op het assisteren van staten bij het implementeren van het Global Compact for Migra- tion.¹⁰⁵

5.6 Comité voor gedwongen verdwijningen

Halverwege september bracht het Comité een richtlijn uit betreffende de relatie tussen COVID-19 en gedwongen verdwijningen. Het Comité benadrukt dat de lidstaten zich, ook tijdens de pandemie, moeten houden aan hun internationale verplichtingen. Maatregelen om het virus de baas te zijn hebben een negatieve invloed op de capaciteit van betrokken actoren om te zoeken naar verdwenen personen en onderzoek te doen naar hun vermeende gedwongen verdwijning.

Bovendien wordt er gesteld dat het virus niet een excuus moet worden voor het uitvoeren van gedwongen verdwijningen. De richtlijn ziet er onder meer op toe dat het onderzoek naar gedwongen verdwijningen zonder vertraging moet blijven plaatsvinden, dat lichamen van

102 Kinderrechtencomité, ‘Views adopted by the Committee under the Optional Protocol to the Convention on the Rights of the Child on a communications procedure, concerning communication No. 4/2016’, UN Doc. CRC/C/80/

D/4/2016.

103 ‘Stranded migrants need safe and dignified return – UN Migrant Workers Committee’, OHCHR 1 October 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26325&LangID=E.

104 Comité voor gedwongen verdwijningen, ‘General comment No. 5 (2020) on migrants’ rights to liberty and freedom from arbitrary detention’, 14 augustus 2020, CMW/C/32/R.2.

105 Global Compact is een pact van de Verenigde Naties om bedrijven aan te moedigen hun werkzaamheden in lijn te brengen met principes inzake mensenrechten, arbeid, milieu en anti-corruptie. Zie: www.unglobalcompact.org/.

(17)

overledenen moeten worden geïdentificeerd door familieleden en geborgen moeten worden in overeenstemming met de traditie, religie of cultuur van de overledene. Aan bod komen ook richtlijnen omtrent het voorkomen en beëindigen van gedwongen verdwijningen van migranten en van vrouwen en kinderen in detentie.¹⁰⁶

Afgelopen periode heeft het Comité het duizendste verzoek voor een Urgent Action ontvangen, iets wat als een belangrijke mijlpaal kan worden gezien. Opvallend is dat de geregistreerde verzoeken voor respectievelijk 49% en 42% aan Irak en Mexico kunnen worden toegeschreven.

Een Urgent Action is een procedure waarin het Comité een verzoek doet aan een lidstaat om alle mogelijke maatregelen te nemen om een verdwenen persoon te vinden. Familieleden of vertegenwoordigers van de verdwenen persoon kunnen, nadat ze de verdwijning hebben gemeld bij de nationale autoriteiten, een verzoek indienen voor een Urgent Action bij het Comité. Tot op heden zijn er 90 personen opgespoord door middel van het inzetten van een dergelijke procedure.¹⁰⁷

Van 7 september tot 25 september vond de 19^e(online) sessie van het Comité plaats. Onder- deel hiervan was de interactieve dialoog¹⁰⁸met Irak op basis van de extra informatie aangele- verd door Irak.¹⁰⁹In deze dialoog werd gesproken over de implementatie van de verplichtingen van Irak onder de Conventie. De focus lag op de evaluatie van de strategieën van het land om gedwongen verdwijningen te voorkomen, evenals de zoektocht naar verdwenen personen en het onderzoek naar vermeende gedwongen verdwijningen. Er werd ook aandacht besteed aan de interactie tussen Irak en het Comité betreffende de behandeling van Urgent Actions.¹¹⁰Hierop volgend nam het Comité op 25 november observaties aan.¹¹¹Allereerst benadrukt het Comité de inspanningen van Irak om vermeende gedwongen verdwijningen aan te pakken. Daarnaast verwelkomt het de oprichting van twee onderzoekscommissies, het ontwerp van een Wetsvoorstel inzake de bescherming van personen tegen gedwongen verdwijning, en een wet inzake misdaden tegen de menselijkheid. Aan de andere kant benoemt het Comité dat een patroon van gedwongen verdwijningen nog steeds aanwezig is in het land en dat ook straffeloosheid en revictimization een probleem blijven. Daarnaast drukt het Comité zijn zorgen uit over het gebrek aan betrouw- bare data omtrent zaken van gedwongen verdwijningen, het verminderde aantal veroordelingen betreffende gedwongen verdwijningen en de grote hoeveelheid ongeïdentificeerde lichamen en massagraven. Het Comité stelt bovendien dat de implementatie alsmede de relevante wetgeving zelf niet in lijn is met de Conventie, evenals de uitvoering van deze wetgeving door de bevoegde autoriteiten. Tot slot stelt het Comité dat de implementatie van de aanbevelingen

106 ‘Key Guidelines on COVID-19 and Enforced Disappearances’, OHCHR, 18 september 2020, www.ohchr.org/EN/

HRBodies/CED/Pages/CEDIndex.aspx.

107 ‘UN Committee on Enforced Disappearances registers its 1,000^thurgent request to locate victims’, OHCHR, 17 december 2020, www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=26616&LangID=E.

108 Voor dialoog zie: http://webtv.un.org/search/consideration-of-iraq-333rd-meeting-19th-session-committee-on- enforced-disappearances/6197584834001/?term=Enforced%20Disappearances&cat=Meetings/Events&sort=date enhttp://webtv.un.org/search/consideration-of-iraq-contd-334th-meeting-19th-session-committee-on-enforced- disappearances/6198399981001/?term=Enforced%20Disappearances&cat=Meetings/Events&sort=date.

109 Comité voor gedwongen verdwijningen, ‘Additional information submitted by Iraq under article 29 (4) of the Convention’, 21 augustus 2019, CED/C/IRQ/AI/1.

110 ‘Summary of the 19^thsession of the Committee on Enforced Disappearances’, OHCHR, www.ohchr.org/EN/

HRBodies/CED/Pages/SummarySession19.aspx.

111 Comité voor gedwongen verdwijningen, ‘Observations on the additional information submitted by Iraq under article 29 (4) of the Convention’, CED/C/IRQ/OAI/1.