Fabian
Zwg door Onessa Zeker Weten Goed 20 March 2015
Zeker Weten Goed
Auteur Erich Kästner
Genre Filosofische roman
Eerste uitgave 1931
Uitgever Lijsters
Pagina's 202
Feitelijke gegevens
1931
202 pagina's Uitgeverij: Lijsters
Flaptekst
Berlijn, ca. 1930. Fabian leeft er maar een beetje op los. Hij schrijft reclameteksten, maar vindt niet alleen zijn werk maar het hele leven zinloos. Hij zwerft 's nachts door de stad, bezoekt morsige bordelen, schimmige cabarets en kroegen van twijfelachtig allooi. Soms alleen, soms met zijn idealistische vriend Labude. Dan ontmoet hij Cornelia, en voor het eerst in zijn leven wordt hij verliefd. Fabian besluit toch maar eens wat van zijn leven te maken. Maar dan laat ze hem weten dat ze een verhouding is begonnen met iemand uit de filmwereld. Ze wil actrice worden …
Eerste zin
Fabian saß in einem Café namens Spalteholz und las die Schlagzeile der Abendblätter: Englische Luftschiff explodiert über Beauvais, Strychnin lagert neben Linsen, Neunjähriges Mädchen aus dem
Fenster gesprungen, Abermals erfolglose Ministerpäsidentenwahl, Der Mort im Lainzer Tiergarten, Skandal im Städtischen Beschaffungsamt, Die künstliche Stimme in der Westentasche, Ruhrkohlenabstz läßt nach, Die Geschenke für Reichsbandirektor Neumann, Elefanten aus dem Bürgersteig, Nervosität an den
Kaffeemärkten, Skandal um Clara Bow, Bevorstehende Streik von 140 000 Metallarbeitern,
Verbrecherdrama in Chikago, Verhandlungen in Moskau über das Holzdumping, Starhembergjäger rebellieren. Das tägliche Pensum. Nichts besonderes.
Samenvatting
Fabian is een man in de 30 die in Berlijn leeft in de jaren '30 van de twintigste eeuw, vlak na de Eerste Wereldoorlog.
Langzamerhand vervalt Duitsland in de bekende crisis van het interbellum.
Fabian is een afgestudeerde literatuurhistoricus die in een sigarettenbedrijfje werkt, waar hij reclamecampagnes en propaganda verzint voor de verkoop van de sigaretten. Hij is niet tevreden over zijn eigen leven, maar heeft niet zo
veel zin om daar verandering in te brengen.
Op een avond besluit hij zich, omdat hij nog geen partner heeft, aan te melden voor een soort “datingsite” van de jaren '30. Dit is een genootschap waarin je contributie betaalt en iedere avond je kunt vermaken met mensen die ook onderdeel zijn van het genootschap en via die weg een partner te vinden. De eerste avond is het meteen raak: hij wordt mee naar huis genomen door Irene Mol, die hem meteen het bed in sleurt. Echter, na een paar minuten komt de echtgenoot van Irene de kamer binnen gelopen en neemt Fabian mee naar zijn kantoor. Hier vertelt hij Fabian dat hij het goedvindt als zijn vrouw vreemdgaat, zolang hij de man ook sympathiek vindt. Hij vindt Fabian sympathiek en geeft hem toestemming om met zijn vrouw naar bed te gaan. Fabian weigert, omdat hij het hele gebeuren vreemd en immoreel vindt.
De volgende avond spreekt hij af met zijn beste vriend Labude, die neemt hem mee naar een cabaretvoorstelling die stom en ordinair blijkt te zijn. Tijdens hun conversaties merk je dat Labude en Fabian dezelfde mening delen over het verval van moreel binnen de Duitse samenleving alleen is Labude er wel van overtuigd dat er vooruitgang mogelijk kan zijn en Fabian niet. Ze besluiten om naar huis te gaan en op weg zijn zij getuigen van een schietpartij tussen een communist en nationaalsocialist. Ze halen de twee uit elkaar, bellen een ambulance en Labude neemt het pistool van een van de twee zelf mee. Ze pakken een taxi en gaan naar huis.
De volgende dag spreken Labude en Fabian weer af. Labude vertelt Fabian dat hij zijn verloofde, die in een andere stad woont, erop betrapt heeft vreemd te gaan en dat er eigenlijk uit is gekomen dat ze nooit van hem heeft gehouden. Een belangrijk deel uit Labudes leven is verdwenen en hij voelt zich slecht. Ze besluiten naar een
kunstatelier te gaan, omdat Labudes vrienden daar zitten. In de atelier speelt zich een vreemd scenario af waarin de kunstenaressen een model natekenen en heel erg uitgesproken feministisch zijn. Labude vindt meteen een meid waar hij de hele avond mee gaat zitten en Fabian begint een gesprek met ene Cornelia. Zij vertelt hem dat ze nooit meer een relatie met een man wil beginnen omdat alle mannen onbetrouwbaar zijn. Hierna besluiten ze naar een gaybar voor lesbiennes te gaan waarin duidelijk wordt dat alle meiden waarmee ze zijn eigenlijk alleen lesbienne zijn geworden omdat ze geen mannen meer vertrouwen. De avond krijgt een obscure wending en Fabian besluit met Cornelia naar huis te lopen. Op hun weg naar huis raken zij in gesprek en ontdekken ze dat ze elkaar eigenlijk leuk vinden. Het blijkt dat ze ook allebei van dezelfde hospita een kamer huren en daarom in hetzelfde huis wonen. Ze hebben een seks, raken verliefd en maken meteen al toekomstplannen. Fabian besluit hierdoor zijn leven te beteren om in staat te zijn een toekomst te hebben met Cornelia.
De volgende dag wordt hij echter ontslagen. Hij weet niet wat hij moet doen en besluit door Berlijn te dwalen. In een park waar hij op een bankje gaat zitten, ontmoet hij een zwerver die eigenlijk een uitvinder was en grootse
technologische uitvindingen heeft gemaakt. Hij is met zijn werk gestopt omdat hij zich schuldig voelde dat al deze uitvindingen de ondergang van de wereld zullen zijn. Hier kan Fabian zich in terugvinden en nodigt de man uit om bij hem te slapen als hij geen slaapplek kan vinden.
Ook komt hij Irene Mol weer een keer tegen en blijkt het dat haar man failliet is gegaan, ze zijn gescheiden en zij een bordeel voor mannelijke tippelaars is begonnen om de kost te verdienen. Ze wil Fabian voor haar laten werken, maar met zijn ijzersterke moraal wijst hij het baantje af.
Vanaf dit moment gaat alles bergafwaarts. Nadat Fabian zijn baan is verloren, krijgt Cornelia een baan aangeboden als actrice met als voorwaarde dat ze zich moet prostitueren aan de producent. Ze neemt het aan om aan een toekomst te werken omdat ze niet gelooft dat Fabian zijn leven zal beteren. Hierdoor heeft Fabian het gevoel dat hij haar kwijt is geraakt en gaat uit wraak vreemd. De zwerver die hij in het parkje heeft ontmoet wordt naar het
gekkenhuis gestuurd, dezelfde dag ontdekt hij dat de reclamecampagne die hij voor zijn voormalige werk had ontwikkeld een groot succes is. En een paar dagen later pleegt zijn beste vriend Labude zelfmoord omdat zijn levenswerk, een socialistisch essay, afgekeurd bleek te zijn door de universiteit. Nadat Fabian met Labude's ouders naar de universiteit is geweest en heeft ontdekt dat dit niet waar was maar een “grapje” was van een andere geleerde en dat Labude's werk wel gepubliceerd en goedgekeurd was, raakt Fabian helemaal gefrustreerd omdat alles wat hij kwijt raakt zonder reden blijkt te zijn. Fabian besluit om niet naar de begrafenis van Labude te gaan en vertrekt naar zijn geboortestad.
In zijn geboortestad vertelt hij alles aan zijn ouders en maakt hij een wandeling door de wijk waar hij vroeger woonde.
Hij bezoekt zijn oude school waar de directeur hem vertelt dat hij altijd zo negatief en moralistisch was. Hierna spreekt Fabian af met een oud-klasgenoot die hem vertelt dat hij onderdeel is geworden van de nationaal
socialistische partij omdat het een rotzooi is in Duitsland, hier hebben zij een meningsverschil over en zij besluiten om de discussie te beëindigen en besluiten om naar een bordeel te gaan, tegen Fabians zin in. In het bordeel heeft zijn vriend seks met een aantal meiden en mishandelt ze. Fabian kijkt sceptisch toe. Een tippelaarster krijgt het voor elkaar om Fabian te overtuigen toch met haar mee te gaan, ze hebben seks en hij hoeft niets te betalen omdat zij verliefd op hem is.
Na dit tafereel besluit hij naar huis te gaan. Op zijn weg terug besluit hij, hoewel zijn leven toch verwoest is en hij alles kwijt is, om toch zijn leven te beteren en in zijn moeders kruidenierswinkeltje te gaan werken. Hij loopt over een bruggetje in een parkje en ziet een kind het riviertje in vallen. Zonder na te denken duikt hij de rivier in om het jongetje te redden. Het jongetje kan zelf zwemmen en overleeft het, maar Fabian niet. Zijn moraal is hem fataal geworden.
Personages Fabian
Een man in de 30 die afgestudeerd literatuurhistoricus is. Hij woont in Berlijn in een klein kamertje bij een hospita. In het boek beschrijft hij zichzelf als een melancholische moralist, en dat is accuraat. Gedurende het boek is hij negatief over de maatschappij en is hij teleurgesteld in de mensheid dat het moreel aan het wegvallen is, maar zelf doet hij er niks aan. Hij bezoekt zelfs obscure plekken in Berlijn waardoor je bijna zou zeggen dat hij immoreel is. Na verloop van tijd gebeuren er dingen waardoor hij toch besluit zijn leven te beteren, maar dit wordt verpest omdat alles wat belangrijk voor hem is in het leven hij hierna verliest.
Labude
De beste vriend van Fabian. Hij is een rijkeluiskind. Hij is al 5 jaar lang bezig met een socialistisch getinte
academische paper over hoe de maatschappij beter zou kunnen worden, het is zijn levenswerk. Hij is net als Fabian een moralist maar ziet wel mogelijkheid in vooruitgang. Echter besluit hij nadat hij zijn verloofde betrapt op
vreemdgaan en te horen krijgt dat zijn paper door de universiteit is afgekeurd (wat niet waar blijkt te zijn) om zelfmoord te plegen.
Cornelia
Fabian en Cornelia ontmoeten elkaar in een atelier van vrienden van Labude. Zij vertelt hem dat ze nooit een relatie meer wilt met mannen omdat ze geen mannen vertrouwt. Echter krijgen ze op dezelfde avond een relatie. Zij is de eerste vrouw waar Fabian op verliefd is geworden. Ze is een afgestudeerde jurist, maar besluit om, nadat Fabian zijn baan verliest, een actrice te worden. Dit kan ze echter alleen behalen door haar lichaam te verkopen aan de
producent. Hierdoor gaat het uit tussen Fabian en Cornelia.
Professor Kollrep
Professor Kollrep is een uitvinder die Fabian aantreft als zwerver. Hij is zwerver geworden omdat hij bang was dat zijn uitvindingen mensenlevens zal kosten en dat wilde hij niet op zijn geweten hebben. Hierdoor was hij weggevlucht van zijn leven en is hij als zwerver gaan leven. Na verloop van tijd wordt hij opgespoord en het gekkenhuis in geplaatst.
Quotes
"Labudes Stimme schwankte. Er griff auf den Schreibtisch, nahm mehrere Bleistifte und rollte sie nervös zwischen den Händen."
Bladzijde 69
"Sie drückte ihm etwas in die Hand, nickte und ging ins Kaufhaus. Fabian machte die Hand auf. Er hielt eine Groschen. Er hatte unfreiwillig einen Groschen verdient. Sah er bereits wie ein Bettler aus?"
Bladzijde 113
Thematiek Maatschappijkritiek
Maatschappijkritiek is het belangrijkste aspect in Fabian. Je volgt de jongeman Fabian door zijn leven en bij iedere gebeurtenis heeft hij een moraal oordeel. Er wordt door het verhaal heen steeds gerefereerd naar de slechte situatie waar Duitsland zich op dit moment in bevind en het wegvallen van het moreel in de Duitse samenleving. Uiteindelijk sterven, verdwijnen of gebeurt er iets ergs met alle mensen in Fabians omgeving die wel moreel zijn.
Motieven Vriendschap
De sterke band tussen Labude en Fabian is een belangrijk aspect in het verhaal omdat hieruit blijkt dat Fabian niet de enige moralist is, maar er ook andere bestaan met een andere insteek. Door het boek heen maakt Fabian nog meer vrienden zoals professor Kollrep. Fabian is altijd in staat om alles voor zijn vrienden te doen en hun dood of afvoering naar het gekkenhuis doet hem erg veel.
Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding
Eerst had Fabian moeite met relaties hebben en had hij makkelijk seks met vrouwen die hem niet interesseerde.
Fabian is ook nooit eerder verliefd geweest voor hij Cornelia ontmoette, door haar besluit hij zijn leven te beteren maar dit wordt verpest omdat zij haar lichaam gaat verkopen aan haar werkgever. Hierna gaat hij uit wraak vreemd.
Noodlot
Door het boek heen worden alle moralisten, alle mensen met goeie niet-obscure gedachtes, getroffen door het noodlot. De moraalloze blijven echter wel voortleven.
Titelverklaring
De titel van het boek is Fabian – Die Geschichte eines Moralisten. Letterlijk vertaald is het Fabian – Het verhaal van een moralist.
Fabian is de achternaam van de hoofdpersonage waar alles om draait, Jacob Fabian. In het boek wordt hij over het algemeen bij zijn achternaam genoemd in plaats van zijn voornaam, waardoor de hoofdpersonage bekend staat bij
zijn achternaam bij de lezer. Hiermee wordt dus meteen duidelijk gemaakt dat het om (Jacob) Fabian draait.
'Die Geschichte eines Moralisten' refereert naar de eeuwige innerlijke worsteling die Fabian heeft in het verhaal.
Fabian is een melancholische moralist. Duitsland vervalt na de Eerste Wereldoorlog in crisis, hij ziet dit gebeuren, ziet alle duistere gebeurtenissen die zich afspelen in Berlijn maar leeft maar door en ondergaat geen actie om zijn eigen leven, of de maatschappij te verbeteren. Het enige wat hem eigenlijk onderscheidt van de rest van Duitsland is dat hij een innerlijk proces heeft van het meten van gebeurtenissen aan zijn moraal. Gedurende het verhaal volg je Fabian in een aantal gebeurtenissen die hij meemaakt, iedere keer is zijn gedachte erachter, zijn moraal of oordeel, een belangrijk aspect dat het vertellen van de gebeurtenissen logisch maakt. Het boek eindigt ook met het feit dat zijn eeuwige moraal hem fataal is geworden in een wereld waar de moraal is weggevallen. Opvallend is dat de gebeurtenissen die beschreven worden vaak erg obscuur zijn, dus Fabian leidt zelf niet een moralistisch leven.
Structuur & perspectief
Het boek is opgedeeld in 24 korte hoofdstukken. Ieder hoofdstuk wordt ingeleid met drie korte zinnen van twee tot vier woorden die de essentie van wat er in het hoofdstuk gaat gebeuren vastlegt. Het boek is geen lopend verhaal, maar ieder hoofdstuk vertegenwoordigt een gebeurtenis en alles wat met de gebeurtenis te maken heeft. Deze gebeurtenissen volgen elkaar wel op chronologische volgorde op.
Het boek is in de auctoriale verstelinstantie verteld, wat inhoudt dat de verteller niet onderdeel uitmaakt van het verhaal, maar het slechts vertelt. Echter kan deze verteller alleen in het hoofd van Fabian kijken en beschrijft enkel zijn gevoelens en gedachtes. De gedachtes en gevoelens van andere personages zijn daarom onbekend voor de lezer mits de personages het met Fabian delen.
Decor
Het boek speelt zich af rond 1930 in Berlijn. De beschreven gebeurtenissen spelen zich van het begin tot het einde van het boek zich ongeveer af in een maand.
Fabian is een maatschappijkritisch boek dat zich moet afspelen in de tijd wanneer het zich afspeelt. Dit komt omdat het bedoeld is als een maatschappijkritische satire over de slechte ontwikkelingen in de maatschappij die plaats vonden in de jaren 30 van de negentiende eeuw. Hij schrijft over de crisis die plaatsvond in Duitsland tijdens het interbellum, waarin veel werkloosheid en armoede voorkwam. Hij schrijft over het wegvallen van het moreel in de Duitse samenleving door onrust en over alle negatieve kanten die de industrialisering met zich mee heeft gebracht en de polarisatie tussen de communisten en nationaalsocialisten in de maatschappij. Het boek is echter niet heel zwaar en duister. Dit kan goed in verband gebracht worden met het feit dat het was geschreven in de tijd dat er eigenlijk nog helemaal geen sprake was van de Tweede Wereldoorlog. Kästner is dus wel kritisch en ziet iets groters opkomen, maar omdat het niet dreigend is, doet hij er nog niet heel zwaarmoedig over. Toen Hitler aan de macht kwam in Duitsland verbood hij ook Kästner om nog boeken voor volwassenen te schrijven en mocht hij zich enkel richten op kinderboeken omdat hij waarschijnlijk te maatschappijkritisch was.
Zoals hierboven genoemd speelt het verhaal zich ongeveer af in een maand. Eigenlijk is het moeilijk om dit
nauwkeurig te bepalen omdat er enkel gebeurtenissen beschreven worden, dus het zou zich ook in een week allemaal kunnen afspelen of in drie maanden. Daarom kies ik voor een tussenweg. De tijd is niet erg belangrijk, want het is allemaal een illustratie van Fabians visie op gebeurtenissen en hoe het er in deze tijd aan toe ging in Duitsland. Het verhaal zou daarom ook veel eerder kunnen beginnen, maar ook veel later, zolang het binnen het begin van de crisis
van het interbellum valt. Echter is het einde wel duidelijk en belangrijk omdat het de dood van Fabian zelf is en dit einde een belangrijke clou van het verhaal is.
Er zijn geen flashforwards of -backwards in het boek, wel terugblikken. Deze terugblikken komen niet vaak in het verhaal voor omdat Fabian heel erg in het heden leeft. Wanneer zijn moeder op bezoek kwam dacht hij ineens aan zijn jeugd, toen zijn moeder erg ziek was en hij weg zou rennen uit het weeshuis om haar te bezoeken (referentie naar het feit dat hij dus altijd al een moralist was) en wanneer hij op het einde van het boek terug is in zijn geboortestad en zijn basisschool bezoekt. Verder is zoals eerder genoemd het verhaal volledig chronologisch.
Het speelt zich allemaal af in Berlijn, de hoofdstad van Duitsland. Dit is logisch, want het boek is een verbeelding van waar Duitsland in terecht is gekomen na de grootschalige modernisering en technologische vooruitgang waar zij de vorige eeuw van genoten heeft. In zo'n situatie is de hoofdstad de ideale plek om het in af te laten spelen omdat hier de meeste dingen zich afspelen, die zowel positief als obscuur zijn. In Berlijn bezoekt hij vaak theaters,
uitgaansplekken, bordelen, zijn werk en zijn kamer. Op deze plekken is zijn mening over de gebeurtenissen het aller belangrijkst.
Op het einde van het boek, wanneer alles mis gaat op het punt dat hij zelf besloot om beter te gaan leven, besluit hij voor een tijdje terug te gaan naar zijn geboortestad. Dit is een belangrijke plek omdat hij hierdoor niet meer zo erg in het heden leeft, maar ook terugblikt naar het verleden. Dit is ook de plek waar hij “zonder reden” dood gaat.
Stijl
De schrijfstijl van het boek valt precies binnen het sociaal realisme dat eind 19e en begin 20e eeuw populair was in Europa. Deze stijl is ontstaan door de vooruitgang die Europa heeft doorgemaakt met de industrialisering die ook een heleboel slechte dingen teweeg heeft gebracht. Hierdoor streefden kunstenaars er naar om de naakte realiteit te beschrijven of uit te beelden. Duitsland heeft binnen de literatuur de meeste stukken geproduceerd in deze tijd ten opzichte van de rest van Europa en de rest van de kunststijlen. Het is logisch dat Fabian binnen deze stijl valt omdat het kritiek levert op de gebeurtenissen binnen de Duitse maatschappij die op dat moment gaande waren – de kritiek zou niet aanslaan als het niet zo sober en realistisch zou zijn als het echte leven zelf.
Kenmerken van Kästner zijn lange zinnen waarin veel details worden beschreven. Het is een redelijk duistere en sobere stijl die dingen beschrijft zoals ze zijn. Er wordt weinig aandacht aan omgevingen gehecht. Als personages beschreven worden, beschrijft hij ze niet aan de hand van hoe hun gezicht er uit ziet of iets dergelijks, maar beschrijft hij vreemde details, zoals dat iemand altijd een paraplu bij zich heeft. Er wordt veel aandacht besteed aan de
gedachtes die Fabian heeft en de loop van de gebeurtenissen.
Slotzin
Der kleine Jungen schwamm heulend ans Ufer. Fabian ertrank. Er konnte leider nicht schwimmen.
Beoordeling
Hoewel het in het begin moeilijk was om mezelf door dit boek heen te slaan door de monotone schrijfstijl, is het achteraf gezien toch een erg goed en interessant boek. Daarom zeker een aanrader. Voorkeur of afkeur voor schrijfstijlen is uiteindelijk toch een smaakkwestie.
Het is bijzonder hoe Kästner het voor elkaar heeft gekregen om zo voorspellend te zijn over de tijd waarin hij leefde:
dat hij wist dat het moreel in Duitsland aan het wegvallen was en dat er naar iets veel ergers toe werd gewerkt dan
wat al duidelijk was in deze tijd. Geen wonder dat de nazi's hem tijdens hun regime hebben verboden boeken voor volwassenen te schrijven.
Hoewel wegvallend moreel niet zo actueel is in de moderne maatschappij, is het natuurlijk ook interessant te zien hoe het denkproces van Fabian verloopt en geef je hem eigenlijk iedere keer gelijk. Uiteindelijk ging ik de machteloosheid die Fabian voelt zelf ervaren en bracht het me aan het denken over hoe moreel de moderne maatschappij eigenlijk is.
Daarom is Kästner er erg goed in om met de emoties van de schrijver te spelen omdat hij het voor elkaar krijgt om je van euforisch naar treurig te brengen door het leven van de negatieve Fabian eindelijk waardig en leuk te maken en het vlak daarna allemaal te verwoesten. Met uiteindelijk een einde die in eerste instantie te kortaf en makkelijk voelt, maar als je langer nadenkt eigenlijk precies de essentie van het verhaal weerspiegelt.
Kortom: de schrijfstijl is saai en pittig naar mijn mening, maar het melancholische realisme heeft wel iets
aantrekkelijks. Het laat de lezer over het leven nadenken, wat volgens mij ook het doel van Kästner was toen hij het schreef.
Recensies
"Beide helden – en ook dat is Neue Sachlichheit – gaan ten onder aan een drastische speling van het lot.
Uitgedokterd, en met ironische distantie beschreven, door Erich Kästner."
http://www.achillevandenb...h-kastner/
"‘If you are an optimist you should despair,’ Fabian declares at one point, speaking for his creator as well."
http://literateur.com/goi...h-kastner/
Bronnen Sociaal Realisme
http://nl.wikipedia.org/w...l_realisme Fabian wikipedia
http://de.wikipedia.org/w...an_(Roman)
