Winterijs
Zwg door Dorine Zeker Weten Goed 14 January 2015
Zeker Weten Goed
Auteur Peter van Gestel
Genre Jeugdboek
Eerste uitgave 2001
Uitgever Fontein
Pagina's 250
Feitelijke gegevens
7e druk, 2001 250 pagina's Uitgeverij: Fontein
Flaptekst
'Wat doe je hier?' vroeg ik. 'Dit is je klas niet'.
'Weet je,' zei hij, 'dat dit vroeger het Joods Lyceum was?' 'Nee', zei ik.
'Na de oorlog hebben ze het gebouw ingepikt.' 'Waarom?' vroeg ik.
'Het stond leeg. Weet je nergens iets van, Tommie?' 'Mijn vader noemt me Thomas', zei ik.
De ijzig koude winter van 1947. De tienjarige Thomas zwerft vaak in zijn eentje door de stad. Zijn moeder is gestorven en zijn vader is een dromerige man die met moeite aan de kost komt. Thomas raakt bevriend met Zwaan, een stille jongen die net zo oud is als hij en een streng nichtje heeft van 13 jaar. Prompt wordt Thomas verliefd op haar. Hij maakt kennis met de besloten wereld van mensen die door de oorlog zijn getroffen.
Eerste zin
Het is hartje zomer. Vandaag zijn pappa en ik thuisgekomen in Amsterdam.
Samenvatting
Thomas is een tienjarige jongen die samen met zijn vader in een klein huisje woont. Zijn moeder is overleden. Thomas' vader heeft moeite met het rondkomen; hij is eigenlijk schrijver maar verkoopt zijn werk niet. Thomas' vader weet een
baan te krijgen in Duitsland, bij de censuur. Daar moet hij brieven lezen en beoordelen op de inhoud. Hij vertrekt met de trein naar Duitsland en Thomas mag voorlopig bij tante Fie wonen. Hij vindt het daar niet heel erg leuk; soms doet tante Fie hem heel erg denken aan zijn moeder, soms vind hij tante Fie gewoon erg irritant.
Op school krijgt Thomas een nieuw vriendje; Piet Zwaan. Thomas noemt hem Zwaan. Als tante Fie haar enkel bezeerd en een tijd niet mag lopen, wordt Thomas uitgenodigd om bij Zwaan te komen logeren. Zwaan woont bij zijn tante Jos en nichtje Bet.
Samen hebben Thomas en Zwaan veel gesprekken en leert Thomas meer over zijn eigen verleden en dat van Zwaan.
Hij herinnert zich opeens de verjaardag van Zwaan aan de Den Texstraat toen ze nog veel jonger waren. Langzaam maar zeker komt hij meer te weten over wat er gebeurt is met Zwaan en zijn familie. Hij komt erachter dat veel mensen zijn vermoord in de oorlog door de Duitsers. Ook de ouders van Zwaan. Daarom woont hij bij zijn tante.
Het nichtje van Zwaan is heel streng en is eigenlijk de baas in huis. Ze doet alles; koken, schoonmaken, wassen.
Tante Jos is ziek in haar hoofd door de oorlog, en kan niet veel hebben. Juist omdat Bet zo streng is wordt Thomas stapelverliefd op haar. Hij vindt het alleen maar leuk als ze boos op hem is; hij vindt het heerlijk aandacht van haar te krijgen.
Op een dag gaat het zo slecht met tante Jos dat ze helemaal niet meer weet wie ze is, waar ze woont en wie Bet is.
Vanaf dat moment wordt alles anders. Jos wordt opgenomen en wordt verzorgd in Alkmaar.
De vader van Thomas komt terug uit Duitsland en neemt Thomas mee naar Deventer omdat hij daar een baan heeft.
Ondertussen probeert Zwaan Thomas te zoeken in Amsterdam maar hij kan hem natuurlijk niet vinden. Na vier maanden komen Thomas en zijn vader weer terug vanuit Deventer naar Amsterdam. Thomas heeft veel aan Zwaan gedacht en wil hem gaan opzoeken; maar Zwaan is inmiddels door zijn oom opgehaald en die heeft hem
meegenomen naar Amerika. Thomas ontvangt een lange brief van Zwaan over zijn nieuwe leven daar.
De enige die nog over is, is Bet. Thomas doet zijn best haar te vinden. Hij belt aan bij het huis van tante Jos. Daar doet een vreemde man open en tante Jos staat achter hem. Ze vertellen hem dat Bet bij haar oma woont. Dan gaat Thomas naar de straat die ze genoemd hebben en zoekt Bet op. Ze wandelen samen en praten veel, maar uiteindelijk nemen ook zij afscheid van elkaar. Thomas blijft alleen achter.
Personages Thomas
Thomas is een tienjarige jongen die niet veel weet van de heftige ervaringen waar veel mensen om hem heen mee zitten. Hij is een beetje ondeugend en vrij grof in zijn taalgebruik. Dit laatste heeft hij overgenomen van zijn vader.
Thomas is heel nuchter en denkt, zoals dat hoort bij een tienjarig kind, soms na over dingen die voor volwassenen niet belangrijk zijn. Hij heeft niet geleerd eerlijk te zijn over zijn gevoel en zegt dan juist vaak het tegenovergestelde.
Hij zal niet snel tegen iemand zeggen dat hij hem aardig vindt of van hem houdt.
Zwaan
Zwaan is een wat stillere Joodse jongen. Hij heeft beide ouders verloren in de oorlog en heeft daardoor veel meer kennis van de heftige tijd die net voorbij is gegaan. Hij vind de nuchterheid van Thomas wel grappig maar snapt ook soms niet dat Thomas niets van de oorlog af weet. Zwaan is meer een denker; dat merk je aan de opmerkingen die hij maakt. Hij vertelt bijvoorbeeld opeens aan Thomas hoe hij nadenkt over het dood-zijn terwijl je levend bent en
andersom.
Jos
Tante Jos lijdt aan geheugenverlies door de traumatische ervaringen. Eerst kunnen de kinderen er wel mee omgaan;
ze zijn rustig en Bet doet al het huishouden. Maar op een dag wordt het zo erg dat ze opgenomen moet worden.
Uiteindelijk woont ze weer thuis en is er ook een andere man in huis. Bet geeft aan dat Jos verliefd is op die man en dat ze misschien gaan trouwen.
Fie
Tante Fie is een bezorgde vrouw die kampt met haar verdriet. Zij heeft haar man nog maar is wel haar zus verloren.
Ze wil zo lief mogelijk zijn voor Thomas maar wil hem ook manieren leren.
Vader van Thomas
De vader van Thomas heeft de touwtjes van het opvoeden een beetje laten vieren nadat zijn vrouw is overleden. Hij is warrig, schrijft veel, rookt, drinkt en vloekt. Hij weet dat hij toch geld moet verdienen en neemt daarom een baan aan in Duitsland waarbij hij zijn zoon moet missen. Hij heeft Thomas niet veel vertelt over de oorlog en geeft maar korte en ontwijkende antwoorden als Thomas er naar vraagt.
Bet
Bet is een meisje van dertien jaar. Ze heeft door de noodzaak alle zorg in het huis op zich genomen. Daardoor kan ze geen kind zijn. Ze gaat niet naar school maar maakt schoon en kookt voor haar moeder, Thomas en Zwaan. Ze is een jong meisje dat veel te vroeg groot is geworden door de omstandigheden. Ze is eigenlijk erg lief maar heeft een muur om zich heen gebouwd waardoor ze erg streng overkomt en vaak boos is.
Quotes
"Ik denk na. Ik ken heel wat vloeken. Maar hoe je ze precies schrijft weet ik niet. Dat leer je niet op school."
Bladzijde 249
"Ik kom bij de censuur, zei hij. Ik ga daar de godganse dag brieven van de moffen lezen. De Engelsen zijn bang dat de moffen heulen met de Russen of stiekem weer een rottig leger bij mekaar timmeren."
Bladzijde 39
Thematiek
Wo ii: nasleep en verwerking
De nasleep en verwerking van de Tweede Wereldoorlog is in dit boek het belangrijkste thema. Thomas wil ervan af weten maar niemand vertelt het hem, het is te moeilijk. De oorlog wordt verzwegen maar maakt mensen van binnenuit kapot. Tante Jos gaat er bijna aan ten onder, Zwaan moet verder zonder zijn ouders en Thomas groeit op in een tijd waar de mensen nog op voedselbonnen leven. De traumatische ervaringen zijn eigenlijk de basis voor de verschillende gebeurtenissen in dit boek. Daarom is de nasleep en verwerking van de Tweede Wereldoorlog het belangrijkste thema in dit boek.
Motieven Vriendschap
Vriendschap is een belangrijk motief in dit boek. Zwaan en Thomas bouwen een bijzondere vriendschap op. Ze leren elkaars achtergronden kennen en accepteren elkaar zoals ze zijn. Ze praten niet veel over hun verdriet maar
begrijpen elkaar wel. Ook Bet wordt bevriend met Thomas, op een andere manier weliswaar, maar zij leren elkaar ook goed kennen. Bet doet zich meer voor als de verzorgster van Thomas terwijl ze af en toe door laat schemeren dat ze ook nog gewoon een jong meisje is en het leuk vind om spelletjes te doen met Thomas en Zwaan.
Strikte opvoeding
De opvoeding van Zwaan en Thomas is ook een belangrijk motief. Zwaan wordt heel netjes opgevoed, door zijn nichtje. Thomas wordt juist helemaal niet netjes opgevoed door zijn vader. De verschillen in opvoeding zijn voor de kinderen niet belangrijk in hun vriendschap maar ze leren wel van elkaar.
Verliesverwerking
Thomas is zijn moeder verloren, Zwaan zijn ouders. Dit is belangrijk in de beide levens van de jongens. Hoewel ze hun verdriet niet echt laten zien, merk je vooral bij Thomas dat het aan hem vreet. Hij moet soms opeens huilen en hij mist de opvoeding van zijn vader die ook teveel kampt met het verdriet om zijn vrouw. Daarom is verliesverwerking een belangrijk motief in dit boek.
Familiegeheim
Het motief familiegeheim past ook bij dit boek. Er zijn bepaalde gebeurtenissen die verzwegen worden voor Thomas.
Hij heeft ze niet zelf meegemaakt maar krijgt er ook niets over te horen, niemand wil hem wat vertellen. Het blijft een geheim. Alleen zwaan laat af en toe iets los over zijn geschiedenis. Omdat het voor de oudere mensen zo belangrijk is om er niet over te praten blijft het een geheim.
Motto
- Sneeuw van vroeger die niet smelten wil - uit 'Amsterdamse dagen' van Remco Campert.
Deze zin kan slaan op waar het in het boek over gaat: de moeilijke verwerking van wat er in de oorlog allemaal gebeurt is. De oorlog blijft in de gedachten van de mensen die het meegemaakt hebben. Het is als sneeuw die maar niet smelten wil.
Opdracht Voor Daniël K.
Het opdragen van dit boek aan deze jongen heeft veel te doen met het verhaal. Daniël was een vriend van de broer van de schrijver. Ten tijde van de oorlog is Daniël weggehaald en overleden in Auschwitz. Van Gestel herinnert zich nog een verjaardag waar hij was toen hij vier was. Het was de verjaardag van Daniel aan de den Texstraat. Er hing een hele gezellige sfeer.
In het verhaal vertelt Thomas ook over de verjaardag van Zwaan die hij meegemaakt zou hebben aan de den Texstraat. In het verhaal gaat Zwaan echter niet dood, maar zijn ouders wel.
Trivia
Er zitten autobiografische kenmerken in dit boek. Zo kende van Gestel zelf een jongen waarbij hij op een verjaardag is geweest aan de Den Texstraat. Zelf is van Gestel in 1937 geboren; hij heeft de na-oorlogse tijd dus zelf ook goed meegemaakt.
Titelverklaring
De winter van 1947 was een ijskoude winter. Het winterijs is een belangrijk onderdeel van dit boek omdat het aangeeft wanneer de winter begint en wanneer deze weer eindigt. Zwaan en Thomas bouwen een relatie op als het winter is. Maar het boek eindigt als het weer zomer is. Hoewel dat voor veel mensen een vrolijke tijd is, zijn er veel mensen die er niet van kunnen genieten. Net zoals Bet en Thomas; zij wilden liever de tijd van het winterijs terug.
Daarom heet dit boek Winterijs.
Structuur & perspectief
Het verhaal is verdeeld over 21 hoofdstukken. Deze hoofdstukken hebben geen nummer maar wel een titel. De hoofdstukken staan ook niet aangegeven in een inhoudsopgave of iets dergelijks. Voorbeelden van titels van hoofdstukken zijn: Twee jongens in hun eentje, Pappa gaat naar Moffrika, Die drie daar op het hek.
Het verhaal wordt geschreven vanuit de ik-persoon. In dit geval vertelt Thomas het verhaal. Zijn gedachten en zijn uitspraken leer je daardoor het beste kennen.
Decor
Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Amsterdam. Het huis waar Thomas en zijn vader wonen speelt een rol in het verhaal, het huis waar Zwaan woont een nog grotere rol. Daar vinden veel gebeurtenissen plaats. Ook zwerven Zwaan en Thomas wel eens langs de grachten en door de straten van Amsterdam.
Het verhaal speelt zich af in 1947, net na de Tweede Wereldoorlog. Deze heftige gebeurtenis is een belangrijk onderdeel van dit boek. Thomas krijgt te maken met mensen die traumatische ervaringen aan het verwerken zijn. De wereld om hem heen is zich weer aan het opbouwen. Nederland is vrij, maar zoals Thomas' vader in een brief schrijft, schrikt men nog steeds als een Duitser schreeuwt.
Het boek begint middels de eerste twee hoofdstukken met het heden. Daarna begint Thomas zijn verhaal te vertellen, wat eigenlijk een grote flashback is naar wat er allemaal gebeurt is. Het einde van het verhaal is rond dezelfde tijd als de eerste twee hoofdstukken. Van het begin tot het einde van het verhaal verloopt er ongeveer een half jaar.
Stijl
De stijl waarin dit boek is geschreven is erg nuchter en ook wel hard. Emotionele uitlatingen worden niet echt aan de orde gesteld als wat het zijn, maar daar wordt snel overheen geschreven door het bijvoorbeeld 'janken' te noemen.
Thomas en de andere personages in het boek zijn vaak erg onverschillig terwijl je als lezer wel begrijpt dat wat ze meemaken wel heftig voor ze moet zijn.
Een aantal voorbeelden van de onverschilligheid, nuchterheid en hardheid in de schrijfstijl zijn:
"Wanneer je iets niet begrijpt, kun je vragen hoe het precies zit, maar als je een heleboel niet begrijpt, vraag je niks omdat je bij god niet weet waar je moet beginnen" p. 60.
"Ik ben godverdomme niets, zei ik hard. Mijn vader en ik zijn helemaal niets. En niets, zegt ie, is beter dan iets. Want de nietsers hebben geen hekel aan de ietsers, terwijl de ietsers enorm de schurft hebben aan de nietsers." p. 92.
"'Heb je een hekel aan me, Tommie?' 'Ja een klerehekel'.
'De zomer is maar niks, vind je niet?' 'D'r is geen pestpokke aan'.
'We zien elkaar heus nog wel'."
'Het zal me een rotzorg zijn'. p. 249.
Slotzin
Ik ren achter niemand aan. Ik steek mijn armen omhoog en schreeuw naar de lucht.
Beoordeling
Ik vond het een prachtig boek. Door de schrijfstijl wordt alles afgedaan als onbelangrijk en lijken de personages erg onverschillig maar juist daardoor besef je meer en meer dat dit maar een houding is om de heftige en traumatische ervaringen de verwerken.
Je kunt goed meeleven met de personages en doordat Thomas het vertelt vanuit zichzelf leer je hem goed kennen.
Zijn nuchterheid in combinatie met zijn tienjarige onwetendheid maken het boek ook nog wel eens grappig.
Recensies
"Een schitterende roman over het grote verzwijgen van vlak na de oorlog, over het (be-)vriezen en (ont-)dooien, over het eerst niet en later wel verwerken van verdriet."
http://www.woutertjepiete.../ls_07.asp
"Het is een ontzettend mooi verhaal. Het vloekende straatjochie ontroert je, de beschaafdere Zwaan raakt je, een verhaal als dit vergeet je nooit meer."
http://www.leestafel.info...van-gestel
"This tale of a child who is physically and emotionally alone deserves a place amongst the great classic stories."
http://www.letterenfonds..../winterijs
