Gapen onder water
Zwg door Cees van der Pol Zeker Weten Goed
16 January 2019
Zeker Weten Goed
Auteur Revka Bijl
Genre Psychologische roman
Eerste uitgave 2019
Uitgever Nieuw Amsterdam
Pagina's 254
Feitelijke gegevens
1e druk, 2019 254 pagina's
Uitgeverij: Nieuw Amsterdam
Flaptekst
Veda heeft geen reden onsuccesvol te zijn. Ze woont in een grote stad met eindeloze mogelijkheden en is net afgestudeerd. Toch lukt het haar niet een glorieus bestaan op te bouwen, iets wat haar beste vriendin moeiteloos voor elkaar krijgt. Wanneer Veda bevriend raakt met een elfjarig meisje, merkt ze dat ze nog verder uit de pas loopt.
Is er iets mis met haar? Maar wat is normaal en hoe kan ze het worden?
Met frisse stem en droge humor beschrijft literair talent Revka Bijl hoe een jonge vrouw haar weg zoekt, en inspiratie vindt op de meest onverwachte manier.
Eerste zin
Het is dinsdagmiddag en op dinsdag zoek ik naar werk. Het is net goed om de hele dag thuis te zitten en daarom neem ik mijn laptop mee naar de koffiebar bij mij in de buurt.
Samenvatting
Veda Muller is 27 jaar, afgestuurd in Culturele wetenschappen, maar heeft geen baan gevonden. Ze doet aan het begin van het verhaal iets (vooral koffie schenken) in de catering bij een conferentiecentrum. Ze schrijft veel
sollicitatiebrieven, maar krijgt daarop meestal geen antwoord. Op haar vrije dagen zit ze vaak in een koffiebar. Het is d e pest voor de hoog opgeleide generatie jonge mensen. Veda moet soms rondkomen van 22 euro.
Op een middag ziet ze een jong meisje dat naar de muziekschool daartegenover moet. Maar het kind gaat niet naar binnen en wordt 'lesloos' weer opgehaald door haar moeder. Dat intrigeert Veda.
Ze woont samen met twee vriendinnen Nina en Phebe, die het financieel gezien vanwege hun afkomst veel beter hebben. Nina's vader heeft destijds het appartement voor zijn dochter gekocht. Zowel Nina als Phebe hebben een drukke, en naar het lijkt, leuke baan. Nina wil via een oom die een bedrijf heeft, een baantje voor Veda regelen. Maar
het eerste karweitje - oppassen in een parkeergarage- is ronduit vernederend, ook hoe ze wordt behandeld. Ook een later sollicitatiegesprek verloopt moeizaam, maar ze mag op een kantoor beginnen. Ze is er een soort manusje-van- alles en de medewerkers kijken op haar neer. Vooral Marja die haar vervelende opdrachten geeft. Dat is niet zo goed voor je zelfvertrouwen. Het helpt ook niet als haar ex-vriend op straat tegen haar vertelt dat hij van plan is te gaan trouwen met een mooie meid. De mensen om haar heen lijken succesvol. Veda is dat niet.
Intussen heeft ze al een paar keer afgesproken met het meisje van de muziekschool. Deze Kyra zit nog op de basisschool. Haar vader is overleden en haar moeder heeft het moeilijk. Die denkt daardoor voornamelijk aan zichzelf. Ze lijdt ook aan slapeloosheid. Toch wordt Veda een keer uitgenodigd om te eten, maar moeder Esmee is niet erg hartelijk en spraakzaam. De conversatie heeft een 'graat in de keel."
Als Veda een dag verantwoordelijk is voor het werk op haar afdeling, gaat het niet goed.Ze wordt daarvoor op het matje geroepen en ze krijgt een gele kaart. Ook verknoeit ze de dure pumps van Phebe die ze geleend had. Wat ze allemaal meemaakt, lijkt een beetje op het verhaal van "Het dagboek van een loser." Maar dan voor volwassenen.
Het wordt daardoor ook hilarisch. Nog meer onheil: de vader van Nina wil het appartement gaan opknappen voor zijn dochter en dat betekent dat Veda een nieuw huurhuis moet zoeken. Tegelijkertijd maakt Phebe bekend dat zij en haar vriend een huis van 8 ton in een dure wijk gaan kopen.
De tegenslagen op het werk blijven komen. Marja beschuldigt haar ervan dat ze geen belangrijke bestanden heeft doorgestuurd. Ze schuift zo de schuld van haar eigen functioneren op Veda af.
Het gaat trouwens slecht met het bedrijf en er worden door de directie ontslagen in het vooruitzicht gesteld. Veda Muller denkt dat zij wel één van de ontslagen werknemers zal worden.
Veda en Kyra krijgen steeds meer contact met elkaar. Veda krijgt medelijden met het stuurloze meisje. Wanneer ze een keer moet oppassen bij haar, vertelt Kyra dat ze een manier heeft gevonden om haar verdriet de baas te kunnen.
Ze schrijft korte briefjes met vrolijke boodschappen en brengt die rond in de buurt. Veda gaat met haar mee.
Maar plots is er de kentering in het leven van Veda. Ineens lijkt veel te lukken. Op het werk mag ze blijven, degene die veel verknoeid heeft is juist Marja. Veda mag ook een opleiding volgen. De relatie met Sonja die haar leiding geeft, wordt steeds beter.
Ze krijgt een huurwoning en één van de verhuizers vindt haar wel grappig en flirt met haar. Ze gaat weer met haar vriendin Nina uit eten, als Phebe op vakantie. Met Kyra bezoekt ze een vriend van Kyra's vader, Paul, die heel aardig op haar reageert. Hij kan ook niet met Esmee opschieten. Die is depressief geworden en doet helemaal niets meer. Ze lijdt ook aan insomnia (slapeloosheid). Als de situatie nog meer verslechtert, gaat Veda haar een brief schrijven, waarin ze haar zorgen uit. Later komt een boze Esmee verhaal halen en ze verbiedt Veda de verdere omgang met Kyra.
En gek genoeg gaat het ook slechter met Nina, die aangeeft dat ze haar successtory niet kan volhouden. Ze staat op de rand van een burn-out en stort later in en komt in het ziekenhuis terecht.
Zelfs het seksleven van Veda krijgt een opknapbeurt. De aardige verhuizer zoekt contact met haar,. voor een avondje stappen met naspel. Maar het blijft bij die ene keer.
Het komt wel goed met Esmee en Kyra. Ze heeft weer contact met het meisje. Terwijl Nina een lichamelijk en
geestelijk wrak lijkt te zijn geworden, gaat het met Veda prima. Ze lijkt de zin haar bestaan helemaal gevonden te hebben. Oorzaak kan wel zijn de ontmoeting met de frank en vrije Kyra zijn.
"Ik bedenk hoe makkelijk ik aangestoken ben door haar blik op de wereld dat de grenzeloosheid me niet langer overvalt wanneer ik met haar ogen kijk." (blz. 254)
Personages Veda
Veda is 27 jaar maar heeft nog niet veel van haar leven gemaakt. Ze is afgestudeerd, maar heeft geen baantje op niveau dat bij haar studie past. Daardoor heeft ze ook nauwelijks geld. Nina helpt haar via haar oom aan een
baantje, maar dat is niet veel zaaks. Ze wordt vernederd tijdens haar werk. Intussen heeft ze wel oog voor haar kleine vriendin Kyra die vooral emotioneel door haar moeder wordt verwaarloosd. Maar de vriendschap werkt naar twee kanten goed. Kyra wordt beschermd door Veda en Veda leert van de onbevangen Kyra hoe ze naar het leven moet kijken. O.a. daardoor keert het leven zijn goede gezicht naar Veda. Ineens gebeuren er veel dingen ten goede: in het werk, de liefde en in de vriendschap.
Nina
Nina is van vroeger de beste vriendin van Veda. Ze hebben bij elkaar op school gezeten. Dankzij haar rijke pa heeft Nina het op het oog verder geschopt dan Veda. maar er worden door het leven aan haar te zware eisen gesteld. In het begin doet ze wat neerbuigend over het leven van , maar z e merkt dat er ook een zware wissel op haar bestaan wordt getrokken. Ze kan zich niet staande houden in de maatschappij die teveel van haar vraagt en stort in. Veda bezoekt haar nog een keer thuis. Maar de rollen zijn omgedraaid. Nina is nu het slachtoffer van de maatschappij.
Phebe
Phebe wordt afgeschilderd als een modern, maar oppervlakkig wezen, dat graag geld uitgeeft aan dure kleren, schoenen, vakanties en huizen. Ze leeft voor haar uiterlijk. Dat zie je ook wanneer ze met Veda op bezoek is geweest bij Nina. Ze denkt dat Nina in haar ziekteproces alleen maar om aandacht vraagt. Het is geen fijn personage om mee om te gaan. Veda ziet haar graag uit haar leven vertrekken.
Kyra
Kyra is het jongste personage, maar ook streetwise. Ze kijkt met een open mind naar de gebeurtenissen die om haar heen gebeuren en ze heeft voor zichzelf een modus vivendi gevonden. Die werkt zo goed dat ze er de volwassen Veda mee verder kan helpen.
Esmee
De moeder van Kyra kruipt in een slachtofferrol. Ze is haar man kwijtgeraakt aan de dood en moet een zinvol
bestaan leven. Dat doet ze niet voor haar kind voor wie ze te weinig aandacht heeft. Ze heeft tijd voor zichzelf nodig, maar ook dat brengt haar niet verder in het leven. Ze maakt misbruik van de goede wil van Veda, maar kan haar oprechte kritiek niet verdragen. Ze raakt uiteindelijk in een depressie en kan nauwelijks meer slapen. Bijtijds komt ze tot het inzicht dat Veda en Kyra elkaar goed kunnen helpen.
Quotes
"Ik leef graag in de luwte. Zoiets kan klinken als een pretentieuze uitspraak van iemand die superberoemd is en intussen met zijn hoofd in alle bushokjes hangt omdat er een en ander parfum verkocht moet worden, maar ik meen
het. Ik ben een onbekende vrouw van zevenentwintig en ik beweeg met graag in de marge."
Bladzijde 20
"Het is weer een dag waarop ik geen vooruitgang heb geboekt, niet veranderd ben, geen beter plan heb dan weer plaats te nemen in die eeuwige koffiebar en daar het verkreukelde tientje uit mijn portemonnee aan te breken."
Bladzijde 36
""Oké", zeg ik. "Maar waarom ga je eigenlijk niet naar binnen?" Het meisje beweegt ongemakkelijk met haar voeten en stopt haar handen in haar mouwen. "Ik weet niet", zegt ze zachtjes, haar ogen neergeslagen. Ze ziet eruit alsof ze elk moment kan gaan huilen. Ik doe alsof ik het niet zie. "Ik heet Veda. En jij"" "Kyra.""
Bladzijde 39
""Maar Veda, ach, zij is zo ... zo'n ander kind. Soms weet ik ook niet meer wat me met haar aanmoeten. De huisarts zegt dat zelfvertrouwen vanzelf aangroeit, maar ik zie het niet zo snel veranderen, eerlijk gezegd. Begrijp me niet verkeerd, ze is makkelijk, ze is lief, maar zou ze het aankunnen, deze wereld?" (In haar jeugd hoort Veda haar moeder zo over haar praten in een telefoongesprek met haar tante)"
Bladzijde 182
"Ik begin te blozen, zo erg is het met me gesteld. Blozen om een bericht van een jongen, of een man, of iets
daartussen in. In elk geval blozen. Alsof ik veertien ben. Aan de andere kant: het is als zo lang geleden. Ik weet niet eens meer hoe het was. Ik wil nee zeggen, iets terugsturen over ziek zijn, heftige dag, andere plannen, volgende keer beter."
Bladzijde 231
Thematiek
Zin van het bestaan / zin van het leven
De zin van het bestaan is ondubbelzinnig het thema van deze roman. En wat specifieker nog de zin van het bestaan van de jonge generatie volwassenen. Vooral in een economische crisistijd (vanaf 2008) verliezen ze het in veel
opzichten van de oudere generatie. Afgestudeerd en wel kun je niet aan het werk komen en moet je genoegen nemen met een baantje dat ver beneden je opleidingsniveau ligt. Dat gebeurt zeker als je in de softe alfasector bent
afgestudeerd, zoals dat met Veda het geval is. Zo is het leven van Veda in het begin van het verhaal. Ze was bovendien nog een pispaaltje van haar collega's. op kantoor. Haar vriendinnen hebben - waarschijnlijk met behulp van kruiwagentjes- wel een baan gekregen die veel geld oplevert. Het nadeel ervan is dat er in de moderne tijd veel van je wordt gevraagd en dat je werkgevers je leegzuigen. Er moet veel in een moderne maatschappij. Nina wordt daarvan het slachtoffer in lichamelijk en mentale zin. Ook op het gebied van de liefde wordt een en ander van je gevraagd. Veda weet later niet meer waarom haar ex haar ex geworden is. En waarom vriendschap[pen verwateren.
Ook voor Esmee zal steeds de vraag geweest zijn of er na de dood van haar man nog iets van het leven te maken zou zijn. Ze heeft te weinig aandacht voor haar kind en teveel voor zichzelf, maar ook zij wordt slachtoffer van de
moderne maatschappij. Ze moet veel en krijgt te weinig. Ze lijdt aan slapeloosheid en aan depressiviteit. Maar ineens gaat de zon schijnen voor Veda. Alles keert zich voor haar ten goede. En het verhaal eindigt met een stevige Veda- lach.
Motieven Vriendschap
Nina en Veda zijn vriendinnen van vroeger. Ze wonen samen met Phebe in het appartement van Nina. Nina en Veda zijn betere vriendinnen van elkaar dan Phebe. Bij haar zit toch de meeste afgunst. Veda sluit in het verhaal ook een vreemde vriendschap met Kyra. Zij is 27 en Kyra elf. Dat vindt Nina ook wel vreemd. maar het gaat eigenlijk ook om een soort moederlijke bezorgdheid die Veda uitstraalt.
Seksualiteit
Er wordt niet zo heel aandacht besteed aan seksualiteit. Nina heeft een vriend Bas en Phebe gaat met een rijke knul trouwen. De relatie van Veda met "De EX"is voorbij en de man vertelt haar dat hij gaat trouwen. Een spoortje jaloezie is er dan wel. Bij de verhuizing flirt een verhuizer met haar en ze gaat een keer een one night stand afspraak met hem maken. Dat geeft haar wel een hoop zelfvertrouwen, maar er volgt nog geen herhaling.
Jaloezie
Er heersen wel gevoelens van jaloezie tussen de vriendinnen. Nina en Phebe zijn vrouwen van de wereld, maar moeten zich druk inspannen. Ze moeten veel en dat is niet eenvoudig. Soms lijken ze jaloers op het gemakkelijke leven van Veda. Die heeft weliswaar minder geld maar ook minder zorgen. Esmee lijkt later ook jaloers, omdat Veda de moedertaken van haar voor Kyra overneemt. Ze verbiedt dan de vriendschap.
Beroepsproblemen
Veda is afgestudeerd m aar kan in haar branche van cultuurwetenschap geen werk vinden. Bovendien is het crisis.
Ze moet eerst genoegen nemen met een cateringbaantje. Koffie inschenken geeft toch wel wat voldoening. Nina zorgt ervoor dat ze een ander baantje krijgt, in het bedrijf van haar oom. Daar mag ze de eenvoudigste en rottigste klusjes oppakken. Er wordt door haar directe medewerkers op haar neergekeken. Ze wordt af en toe flink vernederd en als iets niet goed gaat op de zaak is zij de aangewezen schuldige. Maar het keert allemaal ten goede. Als er ontslagen moeten vallen, mag zijn blijven. En ze mag een opleiding volgen..
Moeder-dochterrelatie
In dit verhaal betreft deze relatie vooral de verhouding tussen Kyra en Esmee. Kyra heeft geen vader meer en Esmee zorgt onvoldoende voor haar. Ze lijkt meer met zichzelf van doen te hebben dan zorg aan haar kind te besteden. Ze let bijvoorbeeld niet eens op of Kyra wel de vioollessen volgt. Veda neemt dan min of meer de rol van Esmee over, past op Kyra, praat met haar, schrijft een brief aan Esmee over haar zorgen.
Burn-out
Nina wordt het slachtoffer van een burn-out. Ze heeft teveel van zichzelf gevraagd en er te weinig voor teruggekregen. Dan is de balans in je leven verstoord en krijg je de rekening gepresenteerd. Ze wordt in een ziekenhuis opgenomen en ze verkeert daarna in een labiele staat van bewustzijn. Het ziet er niet zo goed uit voor haar.
Verandering
In het leven van Verda komt een verandering. In het begin lijkt het alsof het een loser=eerste-klas is., maarh
halverwege het verhaal komt er een kentering. Dat gebeurt vooral nadat ze een keer flink van zich heeft afgebeten.
Ze lijkt daarmee zelfvertrouwen te hebben gewonnen, wat haar sterker maakt in andere confrontaties. Vanaf ongeveer op de helft van het verhaal is dat het geval. Ze krijgt dan ook weer vertrouwen om een afspraak met een man te maken. Omgekeerd krijgt Nina ook met een verandering te maken: ze stort in omdat ze teveel van zichzelf
heeft gevaagd.
Motto Geen motto Titelverklaring
De titel komt op blz. 42 letterlijk in de tekst voor.
"Ik ben niet zo goed in praten met grote vanzelfsprekendheid .Dus wanneer ik zou zeggen dat de
familiereünie niks voor mij is, zou het effect gelijk zijn aan gapen onder water. Je hebt er vooral zelf last van."
Kortom, de mensen om je heen maken zich niet zo druk om je. daarvoor ben je eigenlijk te onbelangrijk. De titel slaat dan voornamelijk op het eerste deel van Veda's verhaal.
Structuur & perspectief
De roman wordt niet onverdeeld in delen, maar in veel, relatief korte hoofdstukken die geen titel en geen nummering hebben. Ze worden van elkaar gescheiden door een typografisch teken.(een dwarsliggend paragraafteken). In het verhaalheden is Veda op zoek naar werk of beter nog geformuleerd naar de zin van haar bestaan.
Het heden wordt slechts enkele keren afgewisseld met korte hoofdstukken uit het verleden, maar dat gebeurt zo weinig dat je als lezer niet het idee hebt dat de chronologische volgorde wordt doorbroken. ( een vraag over seks aan haar moeder, een reis naar Zwitserland met Nina, een telefoongesprek van haar moeder dat Veda stiekem afluistert)
Het perspectief ligt geheel bij de hoofdpersoon. Veda Muller is een ik-verteller in de o.t.t en in de stukjes over het verleden in de o.v.t.
Decor
Het decor van de roman is een grote stad met een metrolijn. Je denkt dan meteen aan Amsterdam, maar concrete aanwijzingen krijg je er niet voor bijv. in de vorm van straatnamen of bekende plaatsen.
Er is één plaatsaanduiding, nl. wanneer Nina in het ziekenhuis wordt opgenomen. Ze ligt dan in het Zuiderziekenhuis. Dat staat, liever stond, in Rotterdam. Maar het werd in 2011 gesloten na een fusie. Het lijkt erop alsof de schrijfster zelf een mystificatie over het decor wil afroepen.
Datzelfde geldt in zekere zin voor de tijd ook. Het verhaal lijkt zich tijdens de economische crisis af te spelen (2008-2014). Voor afgestudeerden zoals Veda is nauwelijks werk op niveau. Met een
masteropleiding doet ze werk in een catering. Maar er komt daarentegen ook een actueel gegeven voor van een tv-programma "Heel Holland Bakt." De eerste aflevering daarvan was te zien in 2013. Beide gegevens spreken elkaar niet tegen, dus je zou aan de jaren 2014-2015 moeten denken. Een
buitentekstueel gegeven is dat Revka zelf in 1987 geboren is en 27 jaar was in 2014.
Bij de vertelde tijd krijg ik als lezer de indruk dat die ongeveer een jaar betreft.
Stijl
Revka Bijl schrijft haar verhaal in een heldere stijl, met vlotte, moderne dialogen. Er is geen overdaad aan
metaforen, maar ze zijn meestal wel zorgvuldig gekozen. Doorlopend relativeert Veda Muller haar eigen bestaan en doet dit in een droge vorm van humor. Een mooi voorbeeld hiervan is haar eendaagse baantje als parkeerassistente bij een garage en haar noodzaak om te moeten plassen.
Het is de taal (en het verhaal) van een jeugdige generatie die sceptisch kijkt naar het bestaan.
Dat maakt het verhaal prettig en lichtvoetig te lezen. Aan de andere kant zal het o.a. daardoor ook niet heel erg blijven hangen.
Slotzin
Dan steek ik ov er. Ik heb genoeg gemorst met tijd. Ik loop langs de koffiebar, de straat uit en hoor voor het eerst sinds tijden mijn eigen lach.
Beoordeling
Vlot leesbare en lichtvoetige roman over een jeugdige generatie van deze eeuw. Hoogopgeleid maar vaak zonder werk. Revka Bijl legt het verhaal met plezier aan de lezer voor.
Het verhaal is ook voor scholieren van de hogere klassen prettig te lezen. Maar het verhaal zelf blijft toch wat aan de oppervlakkige kant. Veel stof tot nadenken over wat er geschreven is, heb ik namelijk niet meegekregen.
Maar misschien is het literair gezien daarom een uitdaging om een roman als deze eens naast de "De avonden" van Gerard Reve te leggen. Frits van Egters versus Veda Muller.
Recensies
"Radio-interview met Revka Bijl over haar roman."
https://www.nporadio1.nl/...revka-bijl
